Abd al-Hamid as-Sarradż (arab. عبد الحميد السراج) (rocznik 1925, zmarł 25 września 2013 w Kairze) był syryjskim wojskowym oraz politykiem. W latach 1958–1961 pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych Prowincji Północnej Zjednoczonej Republiki Arabskiej oraz kierował służbami bezpieczeństwa, co uczyniło go de facto najpotężniejszą postacią w Syrii, zarządzającą krajem w ścisłej współpracy z prezydentem Egiptu, Gamalem Abdel Naserem.
Życiorys
Edukacja i wczesna działalność
Ukończył Akademię Wojskową w Hims, a następnie rozpoczął służbę jako oficer w francuskiej żandarmerii, pozostając w niej aż do wycofania się Francuzów z mandatu w Syrii i Libanie oraz proklamowania Republiki Syryjskiej. Brał udział w I wojnie izraelsko-arabskiej jako ochotnik. Podczas konfliktu nawiązał znajomość z Husnim az-Za’imem, szefem sztabu armii syryjskiej. Gdy az-Za’im przeprowadził zamach stanu w marcu 1949 i ogłosił się dyktatorem, as-Sarradż został jednym z jego osobistych ochroniarzy. Nie udało mu się jednak uratować az-Za’ima przed zamachem stanu al-Hinnawiego, który doprowadził do obalenia i egzekucji az-Za’ima. As-Sarradż był podejrzewany o współudział w planowaniu przewrotu.
Na czele syryjskiego wywiadu
Wziął udział w zamachu stanu Adiba asz-Sziszaklego w 1951 roku, który mianował go zastępcą attaché wojskowego w Egipcie. Po obaleniu asz-Sziszaklego w 1954 roku, dzięki wsparciu szefa sztabu, Szaukata Szukajra, objął stanowisko szefa głównej syryjskiej agencji wywiadu. Od połowy lat 50. XX wieku stał się zagorzałym zwolennikiem naseryzmu.
W 1954 roku zastępca szefa sztabu, pułkownik Adnan al-Maliki, został zamordowany przez członka Syryjskiej Partii Socjal-Nacjonalistycznej, która zwalczała proegipskich polityków i wojskowych. As-Sarradż odegrał kluczową rolę w śledztwie dotyczącym tego zabójstwa; dzięki jego działaniom partia zamachowca została zdelegalizowana, a jej liderzy aresztowani. Jeden z nich, Hasan Dżadid, został zabity w Beirucie prawdopodobnie z inspiracji as-Sarradża. W 1957 roku as-Sarradż odkrył spisek inspirowany przez Irak, mający na celu obalenie prezydenta Syrii, Szukriego al-Kuwatliego. W tym czasie amerykańskie i brytyjskie wywiady rozważały przeprowadzenie działań sabotażowych w Syrii, które miałyby posłużyć jako pretekst do interwencji tureckiej, jordańskiej lub irackiej. Planowano również zamachy na lidera Komunistycznej Partii Syrii, Chalida Bakdasza, szefa sztabu Sił Zbrojnych Syrii, gen. Afifa al-Bizriego oraz na samego as-Sarradża, postrzeganego jako głównego inspiratora polityki zagranicznej Syrii, którą interpretowano jako zbliżenie do Związku Radzieckiego.
Autorytet as-Sarradża wśród młodszych oficerów syryjskich, jego charyzma oraz umiejętności w zakresie pracy policyjnej, a także oddanie ideologii naseryzmu przyczyniły się do tego, że jego biuro wywiadu stało się centrum naserowskiej propagandy w Syrii. As-Sarradż starał się eliminować z armii osoby o odmiennych poglądach. Podczas kryzysu sueskiego, bez zgody przełożonych, zlecił zniszczenie brytyjskiego gazociągu przebiegającego przez Syrię i przekonał prezydenta al-Kuwatliego do odsunięcia brytyjskiego ambasadora. W latach 1956–1958 brał udział w planowaniu nieudanych zamachów na czterech arabskich przywódców, którzy byli przeciwnikami Gamala Abdel Nasera: premiera Iraku Nuriego as-Sa’ida, króla Jordanii Husajna, króla Arabii Saudyjskiej Abd al-Aziza ibn Su’uda oraz prezydenta Libanu Kamila Szamuna. Z czasem as-Sarradż zyskał złą sławę, a jego oraz jego podwładnych oskarżano o stosowanie tortur wobec więźniów. Jego wpływy w korpusie oficerskim rosły na tyle, że gdy w 1957 roku prezydent al-Kuwatli i minister obrony Chalid al-Azm planowali usunięcie go z zajmowanego stanowiska, wojskowi zagrozili buntem.
Zjednoczona Republika Arabska
Po utworzeniu Zjednoczonej Republiki Arabskiej, as-Sarradż stał się najpotężniejszą osobą w syryjskiej części nowego państwa (Prowincji Północnej). Z woli Abdel Nasera, prezydenta republiki, objął stanowisko ministra spraw wewnętrznych Prowincji Północnej, otrzymując praktycznie nieograniczone pełnomocnictwa. Szczególnie represjonował Komunistyczną Partię Syrii, z którą wcześniej sympatyzował, ale zwalczał również inne organizacje polityczne, które nie były związane z naseryzmem. Do 1961 roku jego władza wzrosła na tyle, że sam Abdel Naser zaczął się obawiać jego wpływów, co doprowadziło do odebrania mu stanowiska ministerialnego i mianowania go wiceprezydentem Zjednoczonej Republiki Arabskiej, co było jedynie stanowiskiem ceremonialnym. Aby umocnić swoją kontrolę nad Prowincją Północną, Abdel Naser wysłał tam swojego współpracownika z ruchu Wolnych Oficerów, marszałka Abd al-Hakima Amira. As-Sarradż próbował obronić swoją pozycję, licząc na wsparcie Nasera w konfliktach z Amirem, jednak się pomylił. 26 września 1961 roku as-Sarradż został usunięty ze wszystkich zajmowanych stanowisk. Abdel Naser doprowadził także do zwolnienia więźniów politycznych oraz usunięcia z administracji osób związanych z obalonym szefem służb.
Po upadku ZRA
Dwa dni po usunięciu as-Sarradża miało miejsce zamach stanu pod dowództwem Abd al-Karima an-Nahlawiego, co przyczyniło się do upadku Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Były minister spraw wewnętrznych został aresztowany i miał stanąć przed sądem jako zbrodniarz wojenny. W maju 1962 roku, z pomocą Nasera, udało mu się uciec z Syrii i osiedlić w Beirucie, gdzie uniknął śmierci w zamachu zorganizowanym przez aktywistę Syryjskiej Partii Socjal-Nacjonalistycznej. Następnie przeniósł się do Egiptu, gdzie nawiązał współpracę z Naserem, uzyskując prawo stałego pobytu. Został kierownikiem krajowego systemu ubezpieczeń społecznych, pełniąc tę funkcję również za prezydentury Anwara as-Sadata. W Kairze mieszkał do końca swojego życia.
Przypisy