Abchazowie
Abchazowie, znani również jako Abchazi (w ich języku: Apsua), to rdzenna ludność Abchazji. Szacunki dotyczące ich liczebności, rozproszonej w 52 krajach, są niejednoznaczne, ale niektóre źródła wskazują na liczbę sięgającą nawet 600 tysięcy. W samej Abchazji mieszka ich ponad 122 tys. Największa populacja Abchazów poza granicami Abchazji znajduje się w Turcji (około 44 tys.), a także w Federacji Rosyjskiej (11 tys.). Dodatkowo, z powodu emigracji zarobkowej, osiedlili się oni w Europie Zachodniej i krajach arabskich, dokąd trafili w XIX wieku. Niewielkie grupy Abchazów żyją również w Gruzji (około 3600, głównie w Adżarii) oraz na Ukrainie (około 1400). Większość z nich wyznaje prawosławie oraz islam sunnicki, a ich językiem ojczystym jest język abchaski, zaliczany do rodziny języków kaukaskich.
Historia
Przodkowie Abchazów byli rdzennymi mieszkańcami Zachodniego Kaukazu i mają bliskie pokrewieństwo z narodami północnokaukaskiej grupy adygejskiej. Ich najbliższymi krewnymi są Adygejczycy, Czerkiesi oraz Kabardyjczycy. W kronikach asyryjskich pojawiają się pod nazwą Abeszla, a później w antycznych dokumentach wyróżniano plemienne powiązania Abazgów (Adyghe) na północy oraz Apsilów (Apsilae) na południu. To właśnie wśród tych grup etnicznych, które zamieszkiwały starożytną Kolchidę od I wieku n.e., naukowcy upatrują korzenie Abchazów.
Uważa się, że proces jednoczenia plemion abchaskich w jednolitą narodowość rozpoczął się w VII wieku, kiedy władzę przejęła lokalna dynastia Anosydów, znana również jako Leonidzi. W 780 roku ich przedstawiciel, Leon II, zjednoczył tereny współczesnej zachodniej Gruzji oraz Abchazji w silne państwo, które nazwano Królestwem Abchazji. Królestwo to udało się uniezależnić od Cesarstwa Bizantyńskiego i przeżywało swój rozkwit na przełomie IX i X wieku. W wyniku braku męskiego potomka z rodu Leonidów, na przełomie X i XI wieku Abchazja weszła w skład Królestwa Gruzji, będącego pod rządami dynastii Bagrationi. Od XII wieku, jako Księstwo Abchazji, cieszyło się szeroką autonomią, która przetrwała aż do upadku monarchii gruzińskiej i przejęcia kontroli nad Kaukazem przez Turków osmańskich.
Mimo że elity abchaskie przyjęły gruzińską kulturę i język, większość Abchazów, głównie chłopi, pozostała wierna własnym tradycjom. Dzięki temu udało im się zachować swoją kulturę aż do XIX wieku, kiedy to zrodził się abchaski ruch narodowy.
W 1810 roku Abchazja została podporządkowana Imperium Rosyjskiemu. W połowie XIX wieku zaczęło rozwijać się abchaskie piśmiennictwo, oparte na cyrylicy. Po zniesieniu autonomii Abchazji w 1864 roku, w 1866 roku wybuchło powstanie narodowe Abchazów, które zostało brutalnie stłumione. Kolejne powstanie, tym razem wspólnie z Czeczenami, miało miejsce w 1877 roku i również zostało zdławione. W wyniku tych wydarzeń, doszło do masowego wypędzenia około 75% Abchazów przez Morze Czarne do Turcji (muhadżirstwo). Kolejna fala emigracji do Turcji miała miejsce w latach 1918–1922, co doprowadziło do powstania silnej diaspory, która z czasem uległa asymilacji.
W 1921 roku, po przejęciu władzy przez bolszewików w niezależnej Demokratycznej Republice Gruzji, utworzyli oni dwie socjalistyczne republiki radzieckie: Abchaską oraz Gruzińską. Władze radzieckie postanowiły zawrzeć umowę związkową między Gruzją a Abchazją, tworząc wspólne państwo radzieckie z dwiema równoprawnymi republikami, ale z jedną nazwą (Gruzja) i stolicą Tyflis (obecnie Tbilisi). W 1931 roku status Abchazji został obniżony do Abchaskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, stanowiącej integralną część Gruzińskiej SRR z ograniczoną autonomią. Ożywienie abchaskiego ruchu narodowego, szczególnie w latach 80. XX wieku (w czasach reform pieriestrojki), doprowadziło do proklamacji niepodległości Republiki Abchazji w 1992 roku, kończąc proces narodowej konsolidacji Abchazów.
W wyniku trwającej od 2011 roku wojny domowej w Syrii, Abchazowie tam mieszkający (ich liczba szacowana jest na około 10 tys.) zaczęli emigrować do Abchazji. Dzięki wsparciu rządu abchaskiego, do lipca 2013 roku do Abchazji na stałe przybyło około 467 Syryjczyków abchaskiego pochodzenia, a do 7 sierpnia liczba ta wzrosła do 531. Program repatriacji, opracowany przez abchaski rząd, przyczynił się również do przybycia 4262 Abchazów z Turcji oraz 2500 z Rosji.
Religia
Od IV wieku miejscowe wierzenia zaczęły być wypierane przez chrześcijaństwo. Do końca XVI wieku przeważająca większość Abchazów wyznawała prawosławie. Po przejęciu kontroli nad Kaukazem przez Turków, islam zyskał na znaczeniu i w XVIII wieku stał się religią dominującą. Sytuacja uległa zmianie w XIX wieku, kiedy miała miejsce masowa emigracja muzułmańskiej ludności abchaskiej, spowodowana podbojem Abchazji przez Rosję.
Z danych z 2003 roku wynika, że 60% mieszkańców Abchazji wyznaje chrześcijaństwo (głównie prawosławie), 16% islam sunnicki, 8% określa się jako ateiści lub niereligijni, 5% jako poganie, a 3% jako wyznawcy etnicznych wierzeń abchaskich. Badania wskazują na formalny stosunek Abchazów muzułmanów i chrześcijan do religii, a także na praktykowanie tradycyjnych obrzędów politeistycznych przez większość nominalnych muzułmanów, chrześcijan oraz ateistów. W diasporze abchaskiej, której największym ośrodkiem jest Turcja, dominującą religią jest islam.