ABC (dziennik)

ABC (od 1935 „ABC – Nowiny Codzienne”) to polski dziennik związany z ruchem narodowym, który był wydawany w Warszawie w latach 1926–1939. Publikował zarówno artykuły o wysokim poziomie merytorycznym, jak i treści skrajnie radykalne, w tym antysemickie. Pismo było finansowane przez faszystowski rząd Włoch.

Ogólna charakterystyka

Na winiecie dziennika widniał napis: „Aktualne, Bezpartyjne, Ciekawe” lub „Aktualne, Bezkompromisowe, Ciekawe”, co odnosiło się do pierwszych liter tytułu. Cechowała go formuła zaczerpnięta z prasy zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej, co wyróżniało go spośród innych polskich pism. Na początku lat 30. XX wieku w redakcji zaczęła toczyć się rywalizacja pomiędzy młodymi działaczami narodowo-radykalnymi a starszymi dziennikarzami, którzy byli uważani za zwolenników parlamentarnego systemu i liberalizmu.

Dodatki i mutacje

Dziennik ukazywał się z wieloma dodatkami, takimi jak „ABC Filmowe”, „Dodatek ABC Niedzielny” oraz „ABC Radiowe”. Z dodatku niedzielnego wyłonił się tygodnik „Prosto z Mostu”. Dodatkowo powstały różne mutacje, w tym: „ABC Białostockie Nowiny Codzienne” (1933), „ABC Kaliskie” (1926–1933), „ABC Kolskie” (1926–1931), „ABC Kurier Białostocki” (1928), „ABC Lubelskie” (1926–1931), „ABC Łowickie” (1932), „ABC dla Włocławka i Kujaw” (1926–1939), „ABC Płockie” (1926–1927), „ABC Podlaskie” (1926–1928), „ABC Radomsko-Kieleckie” (1926–1927), „ABC Sieradzkie” (1927), „ABC Ziemi Łomżyńskiej” (1929–1930), „ABC Ziemi Piotrkowskiej” (1926–1933), „ABC Ziemi Suwalskiej” (1927–1930).

Redakcja, dziennikarze i współpracownicy

Początkowo redakcję prowadził Stanisław Strzetelski, a po 1934 roku pismo związane było z Obozem Narodowo-Radykalnym. We wrześniu 1936 roku tytuł został wykupiony przez narodowych radykałów od jego dotychczasowego właściciela, Jerzego Zdziechowskiego. Gazeta stała się organem prasowym ONR, działającego w konspiracji. Na stanowisku redaktora naczelnego zasiadał Wojciech Zaleski, a później Tadeusz Gluziński (od 1938 roku). W redakcji pracowali m.in.: Jan Korolec (red. wewnętrzny), Alina Rossmanowa (sekretarz redakcji), Maria Rutkowska (dziennikarka), Antoni Szperlich (red. gospodarczy), Przemysław Warmiński (red. zagraniczny) i Jerzy Stokowski (red. kulturalny). Od 1935 roku na czele działu sportowego stał Jerzy Edigey, a na łamach pisma debiutował Jerzy Andrzejewski.

Po Strzetelskim redaktorami naczelnymi byli: Jan Sommer (od numeru 18, 1928), Jan Żebrowski (od numeru 251, 1930), Józef Matuszczyk (od numeru 77, 1932), Czesław Chmielewski (od numeru 102, 1932), ponownie Matuszczyk (od numeru 30, 1934), Wojciech Zaleski (od numeru 269, 1936), Tadeusz Gluziński (od numeru 380, 1937) oraz Jan Korolec (od numeru 295, 1938).

Profil ideowy

W 1936 roku podczas międzynarodowej wystawy prasy katolickiej w Watykanie, tytuł był obecny wśród 50 polskich dzienników uznawanych za katolickie.

Dziennik promował postawy ksenofobiczne i antysemickie. Redaktorzy wzywali m.in. do segregacji na kolei, proponując wydzielenie wagonów dla Polaków i oddzielnych dla Żydów. Wprowadzono tzw. „żółtą łatę” do oznaczania Żydów, ich pomocników oraz żydowskich sklepów. Zachęcano do bojkotu sklepów żydowskich oraz polskich czasopism, które reklamowały żydowskich reklamodawców. Promowano natomiast „chrześcijańskie skarpetki i bieliznę” czy „jedyne kąpiele chrześcijańskie”. Krytykowano zamach Herschela Grynszpana, określając go mianem „zbrodniczego”, podczas gdy Noc Kryształowa była przedstawiana jako forma żydowskiej „pokuty”. Pismo piętnowało również masonerię.

Schyłek tytułu

W 1939 roku gazeta była poddawana cenzurze, a jej całe nakłady były wielokrotnie konfiskowane, co prowadziło do spadku dochodów z reklam i stwarzało poważne problemy dotyczące jej przyszłości. Po wybuchu wojny, ostatni numer pisma ukazał się w połowie września 1939 roku. Jan Korolec zdołał wznowić dziennik na początku października (przeprowadzając m.in. wywiad ze Stefanem Starzyńskim), jednak gazeta ukazywała się tylko przez kilka dni.

Przypisy

Bibliografia

Wojciech J. Muszyński: Obóz Narodowo-Radykalny i Organizacja Polska – zarys działalności przedwojennej. W: Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2010, s. 24. ISBN 978-83-7629-145-1.

Elżbieta Stadtmüller-Wyborska, Polska koncepcja rozbrojenia moralnego z lat 1931–1932 w świetle prasy opozycyjnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 42, 1991, s. 115–130.