Abbey Theatre
Abbey Theatre, znany również jako National Theatre of Ireland (irl. Amharclann na Mainistreach), to teatr z siedzibą w Dublinie, który rozpoczął działalność 27 grudnia 1904 roku, z przerwą spowodowaną pożarem oryginalnego budynku w 1951 roku. The Abbey był pierwszym teatrem w anglojęzycznym świecie, który otrzymał wsparcie finansowe z budżetu publicznego; od 1925 roku był subsydiowany przez Wolne Państwo Irlandzkie.
W Abbey Theatre swoją karierę zainaugurowało wielu irlandzkich aktorów oraz pisarzy. Dodatkowo, dzięki licznym występom za granicą, szczególnie w Ameryce Północnej, teatr stał się istotnym punktem turystycznym, ciesząc się dużą rozpoznawalnością.
Okres przed założeniem Abbey Theatre
Powstanie Abbey Theatre było efektem połączenia trzech kluczowych elementów. Pierwszym z nich było Irish Literary Theatre, założone w 1899 roku przez Lady Gregory, Edwarda Martyna oraz W.B. Yeatsa, we współpracy z George’em Moore’em. Teatr ten prezentował wiele sztuk na terenie Dublina, zdobywając uznanie krytyków, ale nie znajdując akceptacji wśród widzów.
Drugim czynnikiem były działania dwóch braci, Willliama i Frank Fay. William przez pewien czas pracował w latach 90. XIX wieku z obwoźną trupą, a Frank angażował się w amatorskie projekty teatralne w Dublinie. Po powrocie Williama, bracia zaczęli realizować sztuki w miejskich salach teatralnych, co doprowadziło do powstania W. G. Fay’s Irish National Dramatic Company, która koncentrowała się na rozwijaniu lokalnych talentów aktorskich. W kwietniu 1902 roku zaprezentowali trzy przedstawienia, w tym dzieła George’a Williama Russella oraz Yeatsa, w St Theresa’s Hall przy Clarendon Street. Ich główną publicznością była klasa robotnicza, co przyczyniło się do ich sukcesu, w dużej mierze dzięki występowi Maud Gonne w jednej z ról. Grupa kontynuowała swoją działalność, inscenizując prace takich autorów jak Seumas O’Cuisin, Fred Ryan oraz Yeats.
Ostatnim, ale nie mniej istotnym czynnikiem, była obecność Annie Horniman w Dublinie. Była ona osobą z klasy średniej, która miała doświadczenie w teatrze, biorąc udział w wystawieniu Arms and the Man George’a Bernarda Shawa w Londynie w 1894 roku. Dotarła do Dublina w 1903 roku jako nieopłacana sekretarka Yeatsa oraz w celu wykonania kostiumów do sztuki The King’s Threshold. To dzięki jej finansowemu wsparciu możliwe było założenie Abbey Theatre.
Założenie
W odpowiedzi na sukces wydarzeń w St Theresa’s Hall, w 1903 roku powstało Irish National Theatre Society (Towarzystwo Irlandzkiego Teatru Narodowego), którego liderami byli: Yeats (prezes), Lady Gregory, Æ, Martyn oraz John Millington Synge, a finansowo wspierała je Annie Horniman. Początkowo sztuki wystawiano w Molesworth Hall.
Gdy budynki Hibernian Theatre of Varieties przy Abbey Street oraz przy Marlborough Street stały się dostępne po zamknięciu ich przez władze z powodu zagrożenia pożarowego, Horniman i William Fay zdecydowali się na ich zakup i adaptację dla potrzeb Towarzystwa. 11 maja 1904 roku władze zgodziły się na propozycję Horniman, która zakładała, że będą użytkować tę scenę. Ponieważ Horniman nie była rezydentką Irlandii, wszelkie formalności załatwiała Lady Gregory, a koszty ponosiła Brytyjka. William Fay został menedżerem teatru i podjął się odpowiedzialności za szkolenie nowych aktorów. Jack Butler Yeats, brat Yeatsa, został zobowiązany do namalowania portretów kluczowych postaci Towarzystwa do foyer.
Po raz pierwszy kurtyna podniosła się 24 grudnia 1904 roku, gdy zaprezentowano trzy jednoaktówki: On Baile’s Strand, Cathleen Ní Houlihan (autorstwa Yeatsa) oraz Spreading the News (autorstwa Lady Gregory). Drugiego wieczoru In the Shadow of the Glen zastąpiło drugą sztukę prezydenta Towarzystwa. Frank Fay, grający Cúchulainna w On Baile’s Strand, stał się pierwszym aktorem na scenie przy Abbey Road. Mimo że Horniman zaprojektowała kostiumy, nie była obecna na premierze, gdyż wróciła do Anglii. Jej rolą miało być organizowanie publiczności oraz rezerwacji na objazdowe spektakle w Londynie i na prowincji.
W 1905 roku Yeats, Lady Gregory oraz Synge postanowili przekształcić teatr w spółkę kapitałową – National Theatre Society Ltd., nie konsultując się z Horniman. Zbulwersowana tym działaniem, zatrudniła Bena Payne’a, byłego pracownika Abbey, aby pomógł jej w otwarciu nowej grupy teatralnej w Manchesterze.
Początki działalności
Nowy teatr szybko zdobył popularność, przyciągając liczną publiczność. Miał również na swoim pokładzie jednego z najlepszych dramaturgów, Synge’a. W repertuarze znalazły się sztuki autorów, których dzieła były publikowane lub miały wkrótce się ukazać, tacy jak Yeats, Lady Gregory, Moore, Martyn, Padraic Colum, George Bernard Shaw, Oliver St John Gogarty, Wilfrid Blunt, F.R. Higgins, Thomas MacDonagh, Lord Dunsany, T.C. Murray oraz Lennox Robinson. Wiele z tych osób również występowało na scenie, co przyczyniło się do renomy teatru jako miejsca dla pisarzy.
Jednak sytuacja zaczęła się pogarszać, gdy w 1907 roku miała miejsce premiera The Playboy of the Western World autorstwa Synge’a. Zainspirowani przez irlandzkich nacjonalistów, którzy twierdzili, że teatr nie angażuje się wystarczająco społecznie, część widowni zbuntowała się, argumentując, że sztuka obraża irlandzkie kobiety. Sytuacja pogorszyła się, gdy władze teatru powiadomiły policję o zamieszkach. Mimo że prasa szybko stanęła po stronie teatru, a protesty te przeszły do historii jako the Playboy Riots, wydarzenia te wstrząsnęły Abbey, a kolejna sztuka Synge’a, The Tinker’s Wedding, nie została wystawiona w obawie przed dalszymi zamieszkami.
W tym samym roku zakończyła się współpraca z teatrem braci Fay, którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Codzienna administracja przeszła w ręce Lennoxa Robinsona.
W 1909 roku udziałowcy zainicjowali działania mające na celu uniezależnienie się od Annie Horniman.
7 maja 1910 roku, kiedy wszystkie inne teatry w mieście zostały zamknięte w związku z śmiercią króla Edwarda VII, Robinson postanowił, że Abbey Theatre pozostanie otwarty. W odpowiedzi na tę decyzję, Annie Horniman, z którą trwał już konflikt, postanowiła ostatecznie zerwać swoje związki z Abbey. Na podstawie jej szacunków, wydała na jego funkcjonowanie 10 350 funtów, co wówczas stanowiło znaczną kwotę.
Po odejściu Horniman, Synge’a i braci Fay, teatr pod kierownictwem Robinsona zmagał się z niskim zainteresowaniem ze strony widzów, co prowadziło do niskich wpływów z biletów. Ten trend na pewien czas zatrzymał Seán O’Casey, którego kariera dramaturgiczna rozpoczęła się od sztuki The Shadow of a Gunman, wystawianej w Abbey Road w 1923 roku. Po niej nadeszły Juno and the Paycock (1924) oraz The Plough and the Stars (1926). Efektem tej ostatniej były zamieszki podobne do tych z The Playboy of the Western World, które miały miejsce dziewiętnaście lat wcześniej. Ponownie zszokowane reakcją widowni kierownictwo Abbey odmówiło wystawienia kolejnej sztuki O’Casey’a, który wkrótce wyemigrował z Irlandii.
The Abbey po odejściu Yeatsa
W 1924 roku Yeats i Lady Gregory zaproponowali rządowi przekazanie Abbey jako daru dla narodu irlandzkiego. Mimo pewnych krytycznych uwag ze strony Ministerstwa Finansów, oferta została zaakceptowana, głównie z powodu obietnicy, że wystawiane tam sztuki będą w języku irlandzkim. W rezultacie, w 1925 roku Abbey stał się pierwszym państwowym teatrem w anglojęzycznym świecie. W kolejnym roku powstały Abbey School of Acting (szkoła aktorska) oraz Abbey School of Ballet (szkoła baletowa), którą prowadziła Ninette de Valois do 1933 roku, tworząc choreografię do wielu sztuk Yeatsa.
W tym samym okresie przy teatrze zainaugurowano inny, eksperymentalny teatr o nazwie Peacock. W 1928 roku Hilton Edwards i Micheál MacLiammoir zalożyli Gate Theatre, który wykorzystywał tę scenę do wystawiania ważnych dzieł europejskich i amerykańskich autorów, dostrzegając jednocześnie prace młodych irlandzkich twórców. Historia inscenizacji jednej z takich sztuk ilustruje, jak teatr w tym czasie zaczął podupadać. Kiedy Denis Johnston przedłożył swoją pierwszą sztukę, Shadowdance, kierownictwo Abbey odrzuciło ją, a Lady Gregory dodała na stronie tytułowej dopisek The Old Lady says No (Starsza Dama mówi „Nie”). Johnston zmienił tytuł, a The Old Lady Says ‘No’ została wystawiona przez Gate na scenie Peacock w 1928 roku.
Tradycja Abbey jako teatru pisarzy przetrwała po wycofaniu się Yeatsa z codziennych spraw. Na przykład w latach 1935–1939 w zarządzie zasiadał Frank O’Connor, który pełnił funkcję Dyrektora Zarządzającego od 1937 roku, wystawiając w tym czasie dwie sztuki. Został jednak zmuszony do rezygnacji po śmierci Yeatsa w 1939 roku. W latach 40. i 50. XX wieku repertuar skupiał się na komediowych farsach, osadzonych w wyidealizowanym świecie, który – jeśli w ogóle istniał – nie miał już miejsca w życiu zwykłych irlandzkich obywateli. To doprowadziło do dalszego spadku liczby widzów. Spadek ten byłby większy, gdyby nie znane osobistości aktorskie, takie jak F.J. McCormick, oraz dramaturdzy, jak George Shiels, którzy potrafili przyciągnąć publiczność.
18 lipca 1951 roku budynek spłonął, przetrwała jedynie scena Peacock. Spółka wynajęła deski Queen’s Theatre we wrześniu, gdzie prowadziła działalność do 1966 roku. Tam swoją pracę realizował Happy Gang, grupa komediantów wystawiających skecze, farsy i pantomimy dla szerokiej publiczności. W pewnym sensie nowi lokatorzy, ze swoimi komediami nawiązującymi do życia chłopów, nie byli znacząco oddaleni od dawnych tradycji. Kolejnym wskaźnikiem ambicji Abbey Theatre w tym okresie był fakt, że żaden z uznawanych wówczas dramaturgów, ani Brendan Behan, ani Samuel Beckett, nie wystawili tam swoich dzieł. W lutym 1961 roku pozostałości po spalonym budynku zostały ostatecznie usunięte, a prace nad odbudową rozpoczęto. Projekt został wykonany przez Michael Scott; 3 września 1963 roku prezydent Irlandii, Éamon de Valera, położył kamień węgielny pod nowy gmach. Abbey wznowił swoją działalność 18 lipca 1966 roku.
The Abbey między 1966 a 2005 rokiem
Nowy budynek przyciągnął nowe pokolenie pisarzy, takich jak Hugh Leonard oraz Brian Friel, a także wzrost liczby turystów, dla których Abbey Theatre stał się główną atrakcją kulturalną, co przyczyniło się do odbudowy i stabilizacji finansowej teatru. Towarzyszyło temu późniejsze zaangażowanie teatru w miejski Festiwal Teatralny, którego pierwsza edycja miała miejsce w 1957 roku.
Sztuki takie jak Philadelphia Here I Come (1964), The Faith Healer (1979) oraz Dancing at Lughnasa (1990) autorstwa Friela, Whistle in the Dark (1961) oraz The Gigli Concert (1983) Toma Murphy’ego, a także Da (1973) i A Life (1980) Leonarda, przyczyniły się do wzrostu międzynarodowego prestiżu teatru dzięki udanym inscenizacjom na deskach West Endu oraz Broadwayu.
W grudniu 2004 roku teatr obchodził swoje stulecie, organizując wiele wydarzeń, w tym występy teatrów amatorskich z całego kraju oraz premierę sztuki Dublin By Lamplight w listopadzie 2004 roku.
12 maja 2005 roku ówczesny dyrektor artystyczny Ben Barnes oraz dyrektor zarządzający Brian Jackson złożyli rezygnację po ujawnieniu poważnych nieprawidłowości finansowych, które skutkowały niedoszacowaniem deficytu teatru wynoszącego 1,85 mln Euro. Nowym dyrektorem został Fiach Mac Conghail, który miał objąć stanowisko w listopadzie 2005 roku, a zrobił to już w maju tego samego roku.
Abbey Theatre od 2006 roku
20 sierpnia 2005 roku Rada Doradcza Abbey Theatre zatwierdziła plan, który zakładał rozwiązanie Towarzystwa Teatru Narodowego, właściciela Abbey, i zastąpienie go przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, Abbey Theatre Limited. Plan ten, po krótkiej debacie, został zaakceptowany.
Zgodnie z nowym planem, w styczniu 2006 roku Irlandzka Rada Sztuki przyznała Abbey dotację w wysokości 25,7 mln Euro na okres trzech lat. Dzięki temu grantowi całkowita kwota dotacji wzrosła o 43% i była najwyższa w historii Rady.
Nowa struktura prawna rozpoczęła działalność 1 lutego 2006 roku, ogłaszając skład nowego zarządu.
Rok 2007 był dla Abbey intensywny. W marcu zmodernizowano większe audytorium, co było częścią większego planu modernizacji całego budynku. W tym samym miesiącu miała miejsce światowa premiera nowej sztuki Sama Sheparda, zdobywcy nagrody Pulitzera, zatytułowanej Kicking a Dead Horse, w której główną rolę zagrał Stephen Rea, irlandzki aktor nominowany do Oscara, który rozpoczął swoją karierę w Abbey wiele lat wcześniej.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Dariusz Kosiński: Słownik teatru. Kraków: Zielona Sowa, 2006. ISBN 83-7435-178-0. Brak numerów stron w książce
Vivien Igoe: A Literary Guide to Dublin. Methuen, 1994. ISBN 0-413-69120-9. Brak numerów stron w książce
Philip Ryan: The Lost Theatres of Dublin. The Badger Press, 1998. ISBN 0-9526076-1-1. Brak numerów stron w książce
James Philip McGlone: Ria Mooney: The Life and Times of the Artistic Director of the Abbey Theatre. McFarland & Company. ISBN 0-7864-1251-8. Brak numerów stron w książce
Abbey Theatre homepage. [dostęp 2007-07-06]. (ang.).
The Abbey and the genius of Irish theatre. [dostęp 2007-07-06]. (ang.).
Denis Johnston and The Old Lady Says „No”. [dostęp 2007-07-06]. (ang.).