Abbas I Wielki (I Abbas Səfəvi; شاه عباس بزرگ) (urodzony 27 stycznia 1571 w Heracie, zmarł 19 stycznia 1629 w Mazandaranie) był szachem Persji od 1587 roku, reprezentującym dynastię Safawidów.
Był synem szacha Mohammada Chodabande oraz księżniczki z Gruzji. Uznawany jest za twórcę nowoczesnego państwa perskiego. Tuż po objęciu tronu zdołał osłabić wpływy turkmeńskich przywódców szczepowych, którzy do tej pory sprawowali faktyczną władzę. Wprowadził reformy administracyjne, zmodernizował armię oraz rozwijał handel. W 1590 roku zakończył konflikt z Osmanami, decydując się na przekazanie im znacznych terenów, aby wyprzeć Uzbeków z północno-wschodnich obszarów kraju. Do 1618 roku odzyskał te ziemie i zajął część Iraku nad Zatoką Perską. Przeniósł stolicę swojego państwa z Kazwinu do Isfahanu, który następnie intensywnie rozbudował.
Początki panowania
Na początku października 1588 roku przeprowadził zamach stanu, detronizując i uwięziając swojego ojca. W tym działaniu wspierał go dowódca gwardii pałacowej Gholi Ostajlou, którego rok później kazał zabić. W kraju panowała anarchia, a na północy w Chorezmie grasowali Uzbecy. Konflikt z nimi był zacięty, lecz po wielkiej bitwie pod Heratem Uzbecy zostali pokonani i wyparci z granic Persji.
Pierwsza wojna z Osmanami
Wkrótce po przeniesieniu stolicy do Isfahanu w 1592 roku, na dworze Abbasa pojawił się Anglik Robert Shirley, któremu szach zlecił reorganizację i reformę armii. Dzięki nowej armii Abbas pokonał Osmanów w 1603 roku, zmuszając ich do zwrotu wcześniej zabranych Persji terytoriów, w tym Bagdadu. W 1605 roku odniósł zwycięstwo w bitwie pod Basrą, rozszerzając swoje posiadłości poza Eufrat. W 1611 roku sułtan Ahmed I został zmuszony do oddania mu Szirwanu i Kurdystanu.
Druga wojna z Osmanami
W 1615 roku, tłumiąc powstanie w Gruzji, wymordował 60 tysięcy Gruzinów i deportował dalsze 100 tysięcy. Zniszczył połączone siły turecko-tatarskie pod Sulmaniją w Iraku i zawarł korzystny pokój w 1618 roku. Jednak Osmanowie szybko zerwali traktat i wznowili działania wojenne, ponownie przegrywając. Abbas w 1623 roku, po ponad rocznym oblężeniu, zdobył Bagdad, co zapoczątkowało długotrwały konflikt z Turcją, trwający do 1639 roku. W 1622 roku, przy wsparciu Anglików, zaanektował wyspę Ormuz w cieśninie o tej samej nazwie, dotąd będącą kolonią portugalską. Od tego momentu cały handel z Indiami i Molukami przeszedł przez portowe miasto tej wyspy, nazwane na jego cześć Bandar Abbas.
Charakterystyka
Był zdolnym dyplomatą – wysyłał Shirleya, jako swojego posła, do Hiszpanii, Anglii i Włoch, dążąc do zawarcia paktów militarnych przeciwko Osmanom. Rządził krajem z rozwagą, stosując zasadę tolerancji religijnej (szczególnie w Armenii) oraz wspierając architektów i artystów, co wyróżniało go na tle ortodoksyjnych władców islamskich tamtej epoki. Zgodnie z relacjami Sefera Muratowicza, w 1601 roku miał przedstawić się jako tajny wyznawca katolicyzmu.
Kiedy zmarł, pozostawił po sobie państwo rozciągające się od Tygrysu po Indus. Na jego wizerunku kładzie się cień okrucieństwa, zwłaszcza wobec własnej rodziny. Obawiając się, że mogą go obalić, wielu swoich krewnych uwięził w ściśle strzeżonych pałacach, aby nie mieli dostępu do informacji ze świata. Kazał zabić swojego najstarszego syna, a na swojego następcę wyznaczył wnuka o imieniu Safi.
Przypisy
Bibliografia
Shah Abbas, Safavid king of Iran (996-1038/1588-1629) – Encyclopædia Iranica (ang.)