Abba – to aramejski termin, który pojawia się w Piśmie Świętym trzykrotnie, zazwyczaj tłumaczony jako „ojciec”.
W większości języków semickich słowo „ab” oznacza ojca. Natomiast „abba” to aramejski wołacz, tłumaczony jako „ojcze” (forma zdrobniała). W początkowym okresie miał on znaczenie potoczne i był używany w żydowskich tekstach pozabiblijnych oraz w papirusach, a z czasem zyskał religijno-symboliczne znaczenie, różniące się w judaizmie i chrześcijaństwie.
Znaczenie
Aramejski wyraz ʼabbáʼ nosi silne zabarwienie emocjonalne; odpowiada hebrajskiemu rzeczownikowi ʼaw z przedimkiem i oznacza dosłownie „ojcze” lub „[ten] ojciec”. Dzieci używały go, aby czuło się blisko swojego ojca. Słowo to łączy w sobie ciepło określeń takich jak „tata” czy „tatuś”, a jednocześnie zachowuje powagę wyrazu „ojciec”, co świadczy o zażyłości oraz szacunku. Było to więc nie tyle tytułem, co czułym określeniem i jednym z pierwszych słów, które dziecko zaczynało mówić.
Biblia
Termin ten pojawia się w Piśmie Świętym trzy razy. W oryginale greckim, podobnie jak w większości przekładów, jest zawsze transliterowany. Za każdym razem bezpośrednio po nim występuje greckie tłumaczenie: ho patér, co dosłownie znaczy „[ten] ojciec” lub „ojcze” (wołacz). W wszystkich przypadkach odnosi się do Boga.
Ewangelia według Marka
W sprawozdaniu Marka Jezus użył tego określenia, gdy modlił się w Ogrodzie Oliwnym krótko przed swoją śmiercią, mówiąc: „Abba, Ojcze, dla ciebie wszystko jest możliwe; zabierz ten kielich ode mnie. Jednak nie to, co ja chcę, ale co ty chcesz” (Mk 14:36). To gorąca prośba Syna do ukochanego Ojca, po której Jezus zapewnia o swoim posłuszeństwie.
W Ewangelii Marka Jezus stosuje formę „abba ho pater”. Pozostałe Ewangelie używają jedynie „ho pater”. Słowo „abba” w Ewangelii Marka jest więc obcojęzycznym wtrętem i powtórzeniem greckiego odpowiednika.
Termin „abba” został użyty w modlitwie przez Jezusa jako bezpośrednie zwrócenie się do Boga jako Ojca (Mk 14,36). Dla uczniów Chrystusa stanowi to formułę modlitewną (List do Rzymian 8,15; Ga 4,6). W chrześcijaństwie to użycie słowa „abba” interpretowane jest jako wyraz synostwa Bożego, nowej, dotąd nieznanej relacji między wiernym a Bogiem.
W literaturze istnieje kilka teorii dotyczących użycia tego powtórzenia w Ewangelii św. Marka. Marie-Joseph Lagrange sugeruje, że Jezus wypowiedział oba słowa – aramejskie i greckie – z uwagi na dwujęzyczność słuchaczy. Joseph Knabenbauer uważa, że Marek Ewangelista przejął słowo „abba” z nauczania ustnego apostoła Piotra, aby ułatwić jego zrozumienie. Inna interpretacja sugeruje, iż obcojęzyczny wtręt miał podkreślić prośby wierzących, jako że zwracają się one do tajemnicy, lub że jest to wynik formuły eksplikatywnej glosy ewangelisty.
Listy Pawła z Tarsu
Paweł używa tego słowa dwukrotnie w swoich listach: w Rzymian 8:15 oraz Galatów 4:6. W obu przypadkach odnosi się do chrześcijan jako duchowych synów Bożych, wskazując na bliską więź z Ojcem. Mimo że są „niewolnikami Boga” i zostali „kupieni za określoną cenę”, są również synami w domu miłującego Ojca, co ich Pan, Jezus, uświadomił im poprzez Ducha Świętego (Rz 6:22; 1Ko 7:23).
Użycie słowa „abba” w listach apostoła Pawła w teologii rzymskokatolickiej interpretowane jest jako wyraz szczególnej czci dla Chrystusa, podkreślając użycie obcojęzycznego wyrażenia, lub jako pozostałość zwyczaju modlenia się w aramejskim przy chrzcie.
Niektórzy uważają, że słowa ʼAbbáʼ oraz „Ojcze” umieszczono obok siebie nie tylko jako tłumaczenie, lecz także jako świadectwo dziecięcej ufności i uległości, połączonej z dojrzałym zrozumieniem więzi synowskiej oraz związanych z nią obowiązków. Z wersetów tych wynika, że w czasach apostolskich chrześcijanie stosowali określenie ʼAbbáʼ w modlitwach do Boga.
Tytuł duchownych
W judaizmie rabinicznym tytuł grzecznościowy przysługuje uczonym i osobom cieszącym się szczególnym autorytetem. Wśród rabinów tytuł ten odpowiada tytułowi rabbi, a wśród rabinów babilońskich formom rabh i raba. W pierwszych wiekach naszej ery zaczęto używać słowa ʼAbbáʼ jako honorowego tytułu żydowskich rabinów, co znajduje odzwierciedlenie w Talmudzie Babilońskim (Berachot 16b). Już wcześniej ʼAw, czyli „Ojcem” Sanhedrynu, nazywano wiceprzewodniczącego tego trybunału. W późniejszym okresie także biskupi byli tytułowani w ten sposób przez wyznawców kościołów koptyjskiego, etiopskiego i syryjskiego, a biskup Aleksandrii, nosząc ten tytuł, stał się „papą”, czyli papieżem wschodniej części kościoła. Od aramejskiego ʼabbáʼ wywodzą się również słowa „opat” oraz „opactwo”. Hieronim, tłumacz łacińskiej Wulgaty, sprzeciwiał się używaniu tytułu „opat” w odniesieniu do ówczesnych mnichów katolickich, uznając, że jest to sprzeczne z poleceniem Jezusa z Ewangelii Mateusza 23:9: „I nikogo na ziemi nie nazywajcie waszym ojcem, bo jeden jest wasz Ojciec, ten niebiański”.
W Kościołach wschodnich „abba” to tytuł przysługujący biskupom, często używany także dla podkreślenia szczególnej pobożności niektórych ojców pustyni.
Bibliografia
Stanisław Wójtowicz, Abba, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, Lublin 1989
Linki zewnętrzne
Hasło w The Jewish Encyclopedia (ang.)