Abaz Kupi
Abaz Kupi, znany również jako „Bazi i Canes” (ur. 1 sierpnia 1891 w Krui, zm. 15 lutego 1976 w Nowym Jorku) był albańskim wojskowym (majorem), politykiem oraz działaczem niepodległościowym, który brał udział w ruchu oporu podczas II wojny światowej.
Życiorys
W swojej młodości Kupi angażował się w działalność przestępczą w regionie Kruji. W 1914 roku stanął na czele lokalnego oddziału samoobrony, który miał na celu utrzymanie porządku w mieście. W tym okresie współpracował z Esadem Paszą Toptanim. W 1920 roku zadeklarował lojalność wobec rządu albańskiego, który został utworzony w Lushnji, i wziął udział w walkach przeciwko oddziałom armii jugosłowiańskiej w rejonie Kopliku. W czerwcu 1924 roku, podczas przewrotu zorganizowanego przez zwolenników Fana Noliego, opowiedział się po stronie legalnego rządu Iliasa Vrioniego, organizując obronę Lezhy przez kilka dni. Jego oddanie zostało docenione przez Ahmeda Zogu, który w 1925 roku nadał mu stopień kapitana oraz stanowisko dowódcy żandarmerii w Kruji. W 1934 roku awansował na majora i został przeniesiony do Durrësu.
Ruch oporu
W czasie inwazji włoskiej w 1939 roku Kupi starał się, jako jeden z nielicznych oficerów, zorganizować obronę w Durrësie. Jego oddział żandarmów, wyposażony w kilka karabinów maszynowych, zajął korzystną pozycję w porcie i otworzył ogień do zgromadzonych na wybrzeżu żołnierzy włoskich. Albańczycy zostali wypchnięci dopiero przez ogień włoskich dział okrętowych, jednak walki w mieście trwały przez kilka godzin. Według oficjalnych raportów włoskich w starciu z oddziałem Kupiego stracili oni 25 żołnierzy, podczas gdy dane albańskie wskazywały na 400 zabitych Włochów.
Po zakończeniu walk Kupi uciekł do Turcji, podczas gdy jego rodzina pozostała w Albanii i została internowana przez Włochów w Himarze. W 1940 roku przyjechał do Jugosławii, gdzie z pomocą brytyjskiego wywiadu założył Front Jedności, jedną z pierwszych organizacji albańskiego ruchu oporu. Niemiecka inwazja na Jugosławię w 1941 roku przyczyniła się do likwidacji tej organizacji, a Kupi przedostał się z powrotem do Albanii. W kwietniu 1942 roku dołączył do Rady Generalnej Frontu Wyzwolenia Narodowego, która miała reprezentować szeroką koalicję polityczną w albańskim ruchu oporu. Niepowodzenie tej koncepcji skłoniło go do utworzenia odrębnego ugrupowania monarchistycznego o nazwie Legaliteti. We wrześniu 1944 roku oddziały mu podległe były regularnie atakowane przez komunistycznych partyzantów, którzy spalili rodzinny dom Kupiego w Krui.
Na emigracji
24 października 1944 roku Kupi opuścił Albanię łodzią motorową, podróżując z dwoma synami i tłumaczem. Po sześciu dniach dotarli do Brindisi. 1 czerwca 1945 roku, ówczesny premier Albanii, Enver Hoxha, zwrócił się do prezydenta Stanów Zjednoczonych, Harry’ego Trumana, z prośbą o wydanie Abaza Kupiego władzom albańskim w celu jego osądzenia.
W 1945 roku Kupi próbował stworzyć albański rząd na emigracji, lojalny wobec króla Zoga, jednak jego próby zakończyły się niepowodzeniem. Na emigracji współpracował z Komitetem Wolnej Albanii, który działał w Rzymie. W 1968 roku osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia.
Był żonaty i miał troje dzieci. Po jego wyjeździe z kraju cała rodzina Kupiego została poddana represjom. Jego syn, Fatbardh, został aresztowany przez funkcjonariuszy Sigurimi, a żona oraz córki internowane w obozie w Tepelenie, a następnie w okolicach Lushnji.
Abaz Kupi spoczywa na cmentarzu Maple Grove w nowojorskiej dzielnicy Queens. W 2014 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Skanderbega. W pobliżu wsi Cudhi (okręg Dibra) znajduje się obelisk, który upamiętnia Abaza Kupiego, który 4 sierpnia 1943 roku stoczył bitwę z przeważającym oddziałem armii włoskiej.
Przypisy
Bibliografia
- Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B. Tauris: 2013, s. 263. ISBN 978-1-78076-431-3.
- Reginald Hibbert: Albania’s National Liberation Struggle. The Bitter Victory. London & New York: 1991. (ang.). Brak numerów stron w książce.
- Gjergj Titani, Proleter Hasani: Personalitete ushtarake shqiptare ne vite 1912 Dhjetor – 1997. Vellimi i pare. Tirana: Toena, 1997. (alb.). Brak numerów stron w książce.
- Abaz Kupi njohur dhe si Bazi i Canes pinjoll i nacionalizmit shqiptar.