Abaka-chan, znany także jako mong, był władcą z dynastii Ilchanidów, który rządził w latach 1265-1282. Urodził się w 1234 roku w Mongolii, a zmarł 1 kwietnia 1282.
Rodzina
Abaka był synem Hulagu-chana i Dokuz-chatun. Na początku swojej kariery pełnił rolę namiestnika w Turkiestanie. Formalnie objął tron ilchana w czerwcu 1265 roku, cztery miesiące po śmierci ojca. W tym czasie otrzymał wsparcie ze strony matki, Dokuz-chatun, która zmarła latem tego samego roku. W pierwszych latach swojego panowania Abaka zmagał się z obawą przed kuzynami z Złotej Ordy, którzy wiosną następnego roku wkroczyli na jego terytorium (lato 1266). Abaka był, podobnie jak jego ojciec, eklektycznym szamanistą, lecz z sympatią odnosił się do chrześcijaństwa. Jego żoną została Maria Paleologini, córka Michała VIII Paleologa (Despina Chatun). Początkowo miała poślubić Hulagu-chana, ale ostatecznie przybyła do Persji w czasie, gdy Abaka przejął władzę. To małżeństwo zacieśniło sojusz między Bizancjum a Mongołami w Persji.
Stosunki z krzyżowcami i z Zachodem
Informacje o przyjaznym stosunku ilchana do chrześcijan skłoniły króla Aragonii, Jakuba I, w porozumieniu z papieżem Klemensem IV, do wysłania w 1267 roku Jakuba Alaryka z Perignan z misją do Abaki. Celem było poinformowanie go o przygotowaniach do krucjaty Aragończyków oraz króla Francji, Ludwika IX, i zaproponowanie zawarcia przymierza wojskowego. Abaka był jednak wówczas zajęty wojną ze Złotą Ordą i ograniczył się jedynie do ogólnych obietnic. Dowodem na trudności w okazaniu realnej pomocy jest fakt, że w następnym roku nie udało mu się uratować Antiochii przed egipskimi mamelukami (1268). Niedługo później musiał stoczyć nową wojnę ze spokrewnionymi z nim potomkami Czagataja, którzy w 1270 roku najechali wschodnie prowincje jego państwa. Abaka zdołał ich wyprzeć dopiero po zaciekłej bitwie w okolicach Heratu. Przez następne dwa lata jego wysiłki koncentrowały się na przywróceniu linii komunikacyjnych z Chinami, gdzie rezydował jego stryj, wielki chan Kubilaj. Mimo to, po zwycięstwie pod Heratem w 1270 roku, Abaka napisał list do króla Ludwika IX, w którym zobowiązał się do udzielenia wsparcia wojskowego natychmiast po wkroczeniu armii krzyżowej do Palestyny. W międzyczasie krucjata francuska zamiast do Ziemi Świętej udała się do Tunisu. Książę angielski Edward również próbował nawiązać sojusz z Mongołami. Po przybyciu do Akki w 1271 roku wysłał poselstwo do ilchana, który obiecał maksymalne wsparcie, jakie był w stanie udzielić. W połowie października 1271 roku Abaka wysłał do Syrii korpus jazdy mongolskiej liczący dziesięć tysięcy ludzi. Mongołowie pokonali oddziały turkmeńskie, które broniły Aleppo, zmuszając mamelucką załogę do ucieczki. Następnie jazda mongolska przeszła przez Aleppo do Ma’arrat an-Numanu i Apamei, jednak musiała się wycofać, ponieważ była zbyt słaba, by zmierzyć się z całą armią mamelucką. Dodatkowo, tureccy wasale Mongołów w Anatolii zaczęli się buntować. Obładowani łupami Mongołowie wrócili za Eufrat. Próba zdobycia Syrii oraz wsparcia krzyżowców zakończyła się niepowodzeniem. Abaka, świadomy zagrażającego niebezpieczeństwa ze strony mameluków i Złotej Ordy, pragnął nawiązać ścisłe przymierze z Zachodem. W 1273 roku wysłał do Akki list do Edwarda angielskiego, pytając, kiedy może spodziewać się armii krzyżowej. List dostarczył dominikanin Dawid, kapelan patriarchy Tomasza z Lentini. Edward odpowiedział chanowi w serdecznym tonie, wyrażając jednocześnie żal, że ani on, ani papież nie podjęli jeszcze decyzji odnośnie wysłania ekspedycji na Wschód. W następnym roku do Lyonu przybyli mongolscy posłowie, z których dwóch przyjęło chrzest katolicki z rąk przyszłego papieża Innocentego V. W odpowiedzi, którą otrzymali od papieża i Kurii papieskiej, znalazły się przyjazne, ale ogólnikowe słowa. Jesienią 1276 roku Abaka podjął kolejną próbę, wysyłając dwóch Gruzinów, braci Jana i Jakuba Waseli, do papieża oraz na dwory królewskie we Francji i Anglii. Przekazali oni Edwardowi I osobisty list od Abaki, w którym chan usprawiedliwiał się z niedostatecznej pomocy dla chrześcijan w 1271 roku. Niestety, żadne z tych działań dyplomatycznych nie przyniosły rezultatów.
Bilans panowania
Panowanie Abaki to czas konsolidacji państwa mongolskiego w Persji. W tym okresie budowano instytucje, a kraj przeszedł pewną stabilizację. Od początku administracja była zdominowana przez muzułmanów, a na czoło wysunęła się rodzina Dżuwajnich, z Szams ad-Dinem Muhammadem na czele, który pełnił funkcje ministra i wezyra, a jego dwaj synowie sprawowali urząd gubernatorów prowincji. Brak podbojów nie oznaczał jednak pokoju. W 1270 roku na ilchanat zaatakował władca Chanatu Czagataja, Barak, który dotarł aż do Heratu, gdzie został pokonany w czerwcu tego roku. W odpowiedzi, w latach 1272-1273, Abaka najechał tereny Czagataidów i zburzył Bucharę, która przez kilka kolejnych lat była niezamieszkana. Mongołowie sporadycznie organizowali rajdy na mameluckie posiadłości, jednak zmasowana inwazja na Syrię miała miejsce dopiero w 1281 roku, kiedy to brat Abaki, Möngke Temür, przegrał bitwę pod Himsem.
Następstwo tronu
Po śmierci Abaki koczownicza arystokracja spierała się o to, kto powinien zostać ilchanem – jego brat, Ahmad Tokudar (1282-1284), czy syn, Argun (1284-1291). Początkowo większość opowiedziała się za Ahmadą, jednak stracił on wsparcie wśród mongolskiej arystokracji, gdy jako muzułmanin zaczął otwarcie wspierać islam. Ostatecznie Argun pokonał go i zabił.
Bibliografia
Peter M. Holt, Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, przeł. Barbara Czarska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993, ISBN 83-06-02290-4.
Bogdan B. Składanek, Historia Persji, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 2003, ISBN 83-88938-32-0, OCLC 749417040. Brak numerów stron w książce.
Jerzy Hauziński, Irańskie intermezzo. Dzieje Persji w średniowieczu (VII – koniec XV w.), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2008.
Steven Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, t. 3: Królestwo Akki i późniejsze krucjaty, przeł. Jerzy Schwakopf, posłowiem opatrzył Benedykt Zientara, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1987.
Peter Jackson, Mongołowie i Zachód: podbój Azji i Europy, tajemnice najazdów na Polskę, imperium Tamerlana, przeł. Agnieszka Kozanecka, Warszawa: Bellona 2007.
Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a świat mongolski w połowie XIII wieku. Relacje powstałe w związku z misją Jana di Piano Carpiniego do Mongołów, red. Jerzy Strzelczyk, Poznań: „Abos” 1993.
Przypisy