Aarhus

Aarhus

Aarhus (w latach 1948–2011 zapisywane jako Århus; [ˈɒːhus, ˈɒːhuːˀs]) to drugie pod względem liczby mieszkańców miasto Danii, pełniące rolę ważnego portu morskiego oraz węzła kolejowego. Zlokalizowane jest na Półwyspie Jutlandzkim w regionie Jutlandia Środkowa (dawniej okręg Århus Amt). Aarhus jest siedzibą gminy o tej samej nazwie oraz polskiego konsulatu honorowego. Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.

Historia

Pierwotna nazwa Aarhus brzmiała Aros, co oznacza „ujście rzeki”, i odnosi się do lokalizacji miasta przy ujściu rzeki do zatoki. Wykopaliska archeologiczne wskazują, że w czasach wikingów istniała tutaj osada otoczona wałem obronnym, ulokowana pomiędzy morzem a rzeką Aarhus Å. Od roku 948 Aarhus pełniło funkcję siedziby diecezji. Miasto zostało splądrowane i spalone podczas najazdu norweskiego króla Haralda III w 1050 roku. Już w XI wieku działał tu ośrodek menniczy, który w 1535 roku przeniesiono do Roskilde. W średniowieczu Aarhus stało się istotnym centrum handlowym, a najstarszy znany przywilej handlowy datuje się na 1441 rok. Reformacja zahamowała rozwój miasta, które wcześniej dwukrotnie nawiedziła zaraza (1487, 1529) oraz wielki pożar w 1471 roku. Około 1570 roku liczba mieszkańców wynosiła blisko 4500, jednak po zarazie w 1600 roku spadła do około 4000. W XVII wieku, podczas wojen duńsko-szwedzkich, miasto było okupowane i plądrowane przez wojska szwedzkie w 1644 roku. W latach 1657–1659 stacjonowały tu sprzymierzone z Danią wojska polskie i brandenburskie. Ponowny rozwój nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, głównie dzięki handlowi zagranicznemu. W 1794 roku w Aarhus ukazała się pierwsza gazeta „Aarhuus Stiftstidende”. W latach 1784–1802 zarząd miasta pełnił Ove Høegh-Guldberg.

W XIX wieku Aarhus stało się drugim co do wielkości miastem Danii. Budowa połączeń kolejowych oraz proces industrializacji znacząco wpłynęły na rozwój tego portowego miasta. W 1817 roku powstała tutaj cukrownia, a później zakłady odzieżowe. W czasie wojny duńsko-pruskiej miała miejsce pomyślna dla Duńczyków bitwa z Prusakami, którzy okupowali miasto w latach 1848-1849, a bitwa stoczona 31 maja 1849 roku przyniosła sukces Duńczykom. W 1861 roku zakończono rozbudowę portu, co przyczyniło się do ożywienia lokalnej gospodarki. W 1864 roku Aarhus zostało zajęte przez Prusaków. W 1880 roku liczba mieszkańców wynosiła 24 831, głównie rybaków, a w 1930 roku już 101 423. Wówczas dominującymi zajęciami ludności były handel, żegluga, przemysł stalowy (odlewnie żelaza), włókienniczy (zakłady bawełniane) oraz spożywczy (browary, fabryki spirytusowe i tytoniowe). Modernizacja miasta rozpoczęła się na początku XX wieku: w 1901 roku miasto zyskało elektryczność, a w 1903 roku tramwaje. W 1928 roku utworzono tutaj drugi duński uniwersytet oraz związane z nim instytucje, co uczyniło Aarhus najważniejszym ośrodkiem naukowo-kulturalnym Jutlandii. W latach 1940–1945 miasto było okupowane przez Niemców. We wrześniu 1942 roku lotnicy RAF zbombardowali rafinerię ropy naftowej w porcie Aarhus, a w 1944 roku siedzibę gestapo. Odbyły się również liczne akcje sabotażowe przeciwko interesom niemieckim. Po wojnie nastąpiła znacząca rozbudowa podmiejskich osiedli. W 1960 roku liczba mieszkańców wyniosła 177 234, a w 1990 roku przekroczyła 200 tysięcy. W 2019 roku populacja wzrosła do niemal 280 tysięcy.

Zabytki i muzea

Katedra (Aarhus Domkirke) – to najdłuższy (93 m) i najwyższy (wieża o wysokości 96 m) kościół w Danii. Świątynia została zbudowana około 1200 roku jako katedra na miejscu, gdzie pochowano lokalnego świętego Nielsa (Mikołaja), do grobu którego pielgrzymowano. Budowę nowej katedry rozpoczęto w 1191 roku dzięki datkom pątników. Pierwotnie była to budowla romańska, bazylikowa. Obecny gotycki wygląd katedra zyskała w wyniku przebudowy z XV wieku, która znacząco zmieniła jej pierwotny wygląd. Katedra wyróżnia się interesującym wyposażeniem wnętrza (XV-XVIII w.), w tym czteroskrzydłowym gotyckim ołtarzem głównym z II połowy XV wieku, stworzonym przez Bernta Notke (ok. 1435-1509) z Lubeki.

Kościół NMP (Vor Frue Kirke) – dawniej kościół św. Mikołaja. Świątynia była częścią klasztoru dominikanów założonego około 1227 roku i pełniła funkcję katedry. Z pierwotnego kościoła zachowała się krypta z XI wieku. Obecny budynek, w większości gotycki, pochodzi z około 1400 roku. Wnętrze zdobią średniowieczne freski oraz wyposażenie z XVI i XVII wieku.

Den Gamle By / Stare Miasto – to żywy skansen z trzema strefami tematycznymi z XIX i XX wieku, który pozwala zobaczyć, jak wyglądało codzienne życie w 1864 roku, w latach dwudziestych XX wieku oraz w latach 70.

Pałac Marselisborg (Marselisborg Slot) – letnia rezydencja duńskiej rodziny królewskiej z lat 1900–1902.

Muzeum Przyrodniczo-Historyczne (Naturhistorisk Museum) – wystawa prezentująca powstanie życia na Ziemi oraz historię naturalną duńskich prowincji.

Muzeum Duńskiej Straży Pożarnej (Det Danske Brandværnsmuseum) – posiada kolekcję około stu wozów straży pożarnej.

Muzeum Wikingów (Vikingemuseet) – ekspozycja dotycząca życia wikingów w okolicach miasta, oparta na rekonstrukcjach oraz eksponatach odkrytych na terenie Aarhus.

Muzeum Miasta Aarhus (Aarhus Bymuseum) – placówka zajmująca się badaniem historii miasta.

Muzeum Sztuki (Aarhus Kunstmuseum) – posiada zbiór sztuki duńskiej od 1750 roku do czasów współczesnych.

Modernistyczny ratusz – z lat 1938–1942, zaprojektowany przez Arne Jacobsena i Erika Møllera.

Gospodarka

W Aarhus rozwija się przemysł środków transportu, maszynowy, metalowy, papierniczy, chemiczny, szklarski, spożywczy oraz włókienniczy.

Herb Aarhus

Herb Aarhus znany jest z pieczęci miejskiej z 1250 roku, a w obecnej formie został oficjalnie zatwierdzony do użytku w 1938 roku. Rysunek herbu stworzył Fr. Britze. W błękitnym polu, ponad srebrnymi falami, przedstawione są dwie czerwone wieże połączone łukiem (symbolizującym lokalną katedrę), pod którym ukazane są postacie w błękitnych szatach: św. Klemensa z złotą kotwicą oraz św. Pawła z złotym mieczem. Ponad nimi znajduje się złoty księżyc i gwiazda. Św. Klemens jest patronem katedry, a kotwica nawiązuje do jego męczeńskiej śmierci (utopiony z kotwicą u szyi).

Demografia

Wykres liczby ludności Aarhus na przestrzeni ostatnich 340 lat.

Współpraca międzynarodowa

  • Bergen, Norwegia
  • Göteborg, Szwecja
  • Turku, Finlandia
  • Qaqortoq, Grenlandia
  • Harbin, Chiny
  • Petersburg, Rosja
  • Rostock, Niemcy
  • Nowy Sad, Serbia
  • Kilonia, Niemcy

Ludzie związani z Aarhus

Zobacz też

  • dawny okręg Århus Amt
  • gmina Århus
  • Aarhus GF
  • Stacja kolejowa Århus

Przypisy

Bibliografia

  • Lademann, t. 30, s. 252-253, Kopenhaga 1988, ISBN 87-15-06082-9.
  • Værd at se i Danmark. Seværdigheder fra A-Å, Høst & Søn, Kopenhaga 1998, ISBN 87-14-29436-2.
  • Jakob HJ.H. Zeuthen, Bogen om danske kommunevåbener, FranzF. Sedivy, wyd. 1. udg, [København]: Aschehoug Forlag, 2000, ISBN 87-11-12863-1, OCLC 48379228. Brak numerów stron w książce.
  • J.P. Trap: Danmark. Århus Amt, Gads Forlag 1963.

Linki zewnętrzne