A fortiori

Wnioskowanie a fortiori (z łac. idiomu argumentum a fortiori) to termin stosowany głównie w kontekście prawnym, teologicznym i matematycznym, oznaczający:

„z mocniejszego na słabsze”
„tym bardziej”
„tym więcej” względnie „tym mniej”
„z bardziej przekonującego powodu”

Celem tego wnioskowania jest wyrażenie dowodu jakiegoś twierdzenia poprzez już udowodnione, mocniejsze twierdzenie. Metoda ta może być również określana jako wnioskowanie „tym bardziej” (przykład: jeśli jazda rowerem jest zakazana, to tym bardziej zakazana jest jazda pojazdami mechanicznymi).

Wnioskowanie a fortiori jest najczęściej wykorzystywane do wzmocnienia argumentacji, a czasami może być używane do pozorowania logicznego wniosku tam, gdzie go nie ma (tzw. petitio principii).

Termin a fortiori prawdopodobnie ma swoje korzenie w hebrajskiej retoryce, a dokładniej w metodzie argumentacji zwanej KaL VA-HOMER (dosłownie „od lżejszego do cięższego”).

Wnioskowanie „tym bardziej”

W ramach wnioskowania „tym bardziej” można wyróżnić dwa rodzaje wnioskowania:

a maiore ad minus: wnioskowanie z większego na mniejsze. Oznacza to, że jeśli wolno więcej, to tym bardziej wolno mniej. Przykładem może być sytuacja, w której urząd ma prawo odrzucić podanie, więc tym bardziej może je przyjąć warunkowo.
a minore ad maius: wnioskowanie z mniejszego na większe. W tym przypadku, jeżeli coś, co jest mniejsze, jest zabronione, to tym bardziej zakazane jest działanie, które sięga jeszcze dalej. Na przykład, jeśli zakazano przekraczania prędkości 50 km/h, to tym bardziej nie wolno jechać z prędkością 100 km/h. „Jeżeli autor reportażu relacjonuje wydarzenie w sposób niezgodny z rzeczywistością i przypisuje uczestnikom nieprawdziwe cechy, działa nierzetelnie w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z 26.01.1984 r. – Prawo prasowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914), tym bardziej gdy pomawia osoby o niewłaściwe postępowanie.”

A fortiori w debatach relatywistycznych

Wnioskowanie a fortiori stanowi kontrowersyjny temat w filozoficznych debatach relatywistycznych, ponieważ pojawia się w nim istotna forma argumentacji hermeneutycznej w Talmudzie, znana jako Kol va-homer. Autorzy tacy jak Daube, który w 1949 roku wprowadził tezę o zasadniczo jednakowej formie wnioskowania a fortiori i Kol va-homer, oraz Gabbay, który broni kulturowej niezmienności rozumu, stoją w opozycji do relatywistycznych argumentów, które prezentuje m.in. Eilberg-Schwartz, argumentując na rzecz ograniczenia – uwarunkowanego kulturowo – obowiązywania logiki.