A-100 to rosyjski prototypowy samolot wczesnego ostrzegania, który jest opracowywany na bazie Ił-76.
Historia
Geneza
Projekt A-100 ma swoje początki w 1999 roku, kiedy to Chiny rozpoczęły program budowy samolotu Xi’an KJ-2000. Był on wynikiem niepowodzenia w stworzeniu efektywnego systemu ostrzegania i kontroli powietrznej, którym był projekt Shaanxi KJ-1. Klęska ta skłoniła chińskie władze do poszukiwania pomocy zagranicznej. Współpracę nawiązały z izraelską firmą ELTA Systems Ltd., której radar Elta EL/M-205 Phalcon z anteną typu AESA (radar z aktywnym skanowaniem fazowym) miał stać się kluczowym elementem nowego systemu wykrywania i monitorowania przestrzeni powietrznej, zainstalowanym na samolocie A-50, oznaczonym jako A-50I. Izrael zakupił jeden egzemplarz A-50 w Rosji, który trafił do Chin. W październiku 1999 roku maszyna dotarła do Izraela w celu modernizacji, z numerem rejestracyjnym 4X-AGI i numerem bocznym 762. Chińskie plany obejmowały zakup czterech maszyn A-50. Niestety, chińsko-izraelska współpraca zakończyła się niepowodzeniem, gdy w 2000 roku Izrael wycofał swoje wsparcie w wyniku silnej presji ze strony Stanów Zjednoczonych, które sprzeciwiały się transferowi izraelskiej technologii do Chin. Mimo to projekt A-50I nie został porzucony, gdyż Indie wykazały zainteresowanie i w 2000 roku zapoznały się z projektem. W rezultacie Indie zamówiły trzy egzemplarze w październiku 2003 roku z izraelską stacją radiolokacyjną IAI EL/W-2090 oraz kolejne dwie w 2016 roku, nadając im oznaczenie A-50EI. W 2000 roku zespół specjalistów z Berijewa oraz firmy Afus opracował techniczną propozycję samolotu dla rosyjskich sił powietrznych, odpowiadającą standardom A-50I/EI, lecz z systemem opartym na rodzimych rozwiązaniach technicznych. Wówczas po raz pierwszy użyto oznaczenia A-100. Choć głównym odbiorcą były rosyjskie siły powietrzne, samolot A-100I zaproponowano również Chinom. Za wyposażenie zadaniowe nowego samolotu miała odpowiadać rosyjska firma NPO Wega-M oraz Centrum Naukowo-Techniczne „Zawod Leninniec”. W kwietniu 2004 roku, po dwóch latach wstrzymania projektu w oczekiwaniu na źródła finansowania oraz analiz wykonalności, prezydent Federacji Rosyjskiej wydał dekret nakazujący opracowanie nowego wielofunkcyjnego lotniczego kompleksu rozpoznania radiolokacyjnego i naprowadzania MAK RŁDN A-100 (ros. Mnogofunkcyonalnyj Awiacjonnyj Kompleks Razwiedki, Opowieszczenija i Uprawlenija).
Projekt
A-100 w przyszłości ma uzupełnić, a docelowo zastąpić obecnie używane maszyny A-50 oraz A-50U. Samolot jest opracowywany na bazie najnowszej wersji Ił-76, a konkretnie Ił-76MD-90A. Program A-100, znany pod kryptonimem OKR Premier (ros. Opytno-Konstruktorskije Raboty), został zakontraktowany przez rosyjskie Ministerstwo Obrony 8 czerwca 2006 roku z firmą Wega, odpowiedzialną za systemy zadaniowe nowej maszyny. Zdecydowano, że nowy system nie będzie modernizacją radiolokatora Szmiel-M znanego z A-50, lecz zupełnie nową konstrukcją. W maju 2007 roku podpisano umowę z biurem projektowym Berijewa na realizację projektu samolotu. A-100 będzie wyposażony w nowy system radiolokacyjny Premier, opracowany przez firmę Wega. Obrotowa antena radaru z aktywnym skanowaniem elektronicznym będzie umieszczona na dwóch wspornikach nad kadłubem i ma obracać się dwa razy szybciej (12 obrotów na minutę) niż obecnie stosowany system Szmiel na A-50. Takie rozwiązanie zwiększy skuteczność śledzenia oraz lokalizacji celów poruszających się z dużą prędkością. Radiolokator pracuje w paśmie S (2–4 GHz) z aktywnym skanowaniem elektronicznym w kącie podniesienia oraz mechanicznym w azymucie. Producent zapewnia, że eksportowa wersja A-100E będzie w stanie śledzić do 300 dużych celów powietrznych (bombowców) w odległości do 600–650 km oraz małych celów (myśliwców) do 215 km, jak również cele morskie z odległości 400 km. A-100E będzie miało możliwość jednoczesnego naprowadzania trzydziestu własnych myśliwców oraz własnych pocisków rakietowych na wybrane cele.
Oprócz systemów rozpoznania powietrznego, samolot będzie wyposażony w instalację do rozpoznawania sygnałów radioelektronicznych oraz system samoobrony BKO-76, zmodernizowaną wersję systemu przeznaczonego dla transportowej wersji samolotu. W skład wyposażenia będą wchodziły wyrzutniki pułapek termicznych i radiolokacyjnych oraz system powiadamiania załogi o opromieniowaniu radiolokacyjnym. Zainstalowane będą również systemy komunikacji i wymiany danych, w tym łączność satelitarna.
System Premier po raz pierwszy został uruchomiony w locie 21 kwietnia 2017 roku. Prototyp samolotu był budowany na platformie A-50 w Taganrogu i otrzymał oznaczenie A-101. Ostatecznie, nosicielami systemu wczesnego ostrzegania będą najnowsza wersja Ił-76, maszyna Ił-76MD-90A. Niestety, prace nad nowym nosicielem systemu, Ił-76MD-90A, uległy opóźnieniu. Projektowanie nowego płatowca zakończono dopiero w 2010 roku, a prototyp oblatano we wrześniu 2012 roku. W związku z tym, w 2013 roku podjęto decyzję o rezygnacji z budowy prototypu na platformie A-50 i rozpoczęto prace bezpośrednio na Ił-76MD-90A. 21 listopada 2014 roku zakład Aviastar-SP z Ulianowska przekazał Berijewowi Iła-76MD-90A o numerze 01-03 i rejestracji 78651. 9 grudnia 2013 roku rozpoczęto również nowy program badawczy mający na celu modyfikacje systemu Premier, oznaczony jako Premier-476. Zmieniono także podwykonawcę odpowiedzialnego za budowę radaru, z firmy Zawod Leniniec z Petersburga na firmę Wega współpracującą z Instytutem Naukowo-Badawczym Radiołączności z Rostowa nad Donem.
W latach 2015–2016 jedna z maszyn A-50 została przebudowana na latające laboratorium do testowania systemu Premier w warunkach praktycznych. Samolot ten otrzymał oznaczenie A-100LŁ i po raz pierwszy wzbił się w powietrze w październiku 2016 roku, zanim na jego pokładzie zainstalowano system Premier w roku następnym.
18 listopada 2017 roku odbył się oblot maszyny, która wystartowała z lotniska należącego do Berijewa w Taganrogu, o czym poinformowali przedstawiciele firmy Wega, producenta systemu radiolokacyjnego. Samolot nie miał na pokładzie wszystkich elementów systemu Premier, których instalację ukończono w sierpniu 2018 roku. Oblot zainaugurował pierwszy etap prób mających na celu sprawdzenie podstawowych właściwości pilotażowo-techniczych. W lutym 2019 roku rozpoczęto drugi etap prób, a w 2020 roku kolejny, kluczowy, mający na celu weryfikację systemu zadaniowego Premier. Zgodnie z wstępnymi planami, pierwsze samoloty seryjne miały trafić do służby w 144. Pułku Lotniczym Samolotów Dalekiego Rozpoznania Radiolokacyjnego w 2022 roku.
22 lutego 2022 roku A-100 wzbił się w powietrze, podczas którego po raz pierwszy uruchomiono kompleks radiotechniczny. Próba przebiegła pomyślnie, a oprócz weryfikacji działania systemu Premier, sprawdzono również funkcjonowanie awioniki w warunkach wysokiego promieniowania elektromagnetycznego. Wszystkie systemy pokładowe działały poprawnie.
Przypisy
Bibliografia
Piotr Butowski, Dokładniejszy model A-100, „Lotnictwo”, nr 4 (2014), s. 6, ISSN 1732-5323.
Piotr Butowski, „Armia 2016” Międzynarodowe Forum Wojskowo-Techniczne, „Lotnictwo Aviation International”, nr 10 (2016), s. 26-31, ISSN 2450-1298.