9TP

7TP „wzmocniony” (9TP)

7TP „wzmocniony” (znany również jako 9TP) to polski czołg lekki, który powstał przed II wojną światową. Był to rozwój czołgu 7TP, stworzony tuż przed wybuchem konfliktu. Nazwa 9TP jest określeniem potocznym, które zaczęto stosować po wojnie; formalnie jednak, czołg ten wciąż klasyfikowano jako 7TP.

Konstrukcja

W latach 1935–1939 prowadzone były intensywne prace nad modyfikacjami czołgu 7TP, a także nad nowymi projektami, takimi jak 10TP i 14TP. Z uwagi na opóźnienia w pracach nad nowymi modelami oraz uznanie opancerzenia 7TP za niewystarczające, w 1938 roku na najwyższych szczeblach wojskowych podjęto decyzję o gruntownej modernizacji tego czołgu.

Planowane było zastąpienie dotychczasowej jednostki napędowej silnikiem wysokoprężnym Saurera CT1D (PZInż. 155) lub nowym silnikiem polskiej produkcji PZInż. 725 (benzynowym). Nowe jednostki były lżejsze od poprzedniej, co umożliwiało zwiększenie grubości pancerza. Oba silniki miały również mniejsze wymiary, co pozwalało na powiększenie przestrzeni bojowej załogi, a tym samym poprawę komfortu użytkowania. Zmiany te przyczyniły się do poprawy zdolności obronnych czołgu, umożliwiając zastosowanie pełnego pancerza z tyłu kadłuba w miejsce dotychczasowego elementu wentylacyjnego.

W maju 1938 roku PZInż. zainstalował silnik CT1D w jednym z produkowanych czołgów (nr rejestracyjny 1766). Jesienią tego samego roku przeprowadzono testy poligonowe tego zmodyfikowanego czołgu w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie. Uzyskane wyniki były pozytywne. Równolegle prowadzone były prace nad zastąpieniem nitowanej konstrukcji pancerza spawaną, co mogło przynieść dodatkowe oszczędności w wadze pojazdu o około 210 kg.

Nowe, wzmocnione opancerzenie opracowywały dwa zespoły. Pierwszy z Biura Studiów PZInż., kierowany przez inż. Edwarda Habicha, bazował na przetestowanym już silniku Saurer CT1D, natomiast drugi z Biura Badań Technicznych Broni Pancernych korzystał z silnika PZInż. 725. Pomimo krytycznych uwag dotyczących pierwszego projektu (dotyczących zwłaszcza znacznego wzrostu i gorszego rozłożenia masy czołgu), zdecydowano się kontynuować prace nad obydwoma projektami. Nowy czołg miał także szersze gąsienice (poszerzone z 267 mm na 320 mm), co przyczyniło się do zmniejszenia nacisku jednostkowego. Przyspieszenie produkcji nowego modelu miało kluczowe znaczenie z uwagi na narastający kryzys polityczny.

Próby, produkcja i użycie

Źródła wskazują, że w zakładach PZInż. zamówiono dwa prototypy, które zbudowano i odebrano w lipcu 1939 przez wojskowy nadzór techniczny, a następnie poddano próbom. Nie ma jednak dokumentacji potwierdzającej ich zamówienie lub budowę. Znane jest jedynie pismo z 20 kwietnia 1939, w którym kierownik BBT BP proponował budowę jednego lub dwóch modelowych czołgów z wzmocnionym pancerzem projektu PZInż. w ramach nowej serii czołgów oraz budowę prototypu projektu BBT BP z opancerzeniem z blach żelaznych, bazującego na istniejącym modelu czołgu. Niestety, nie zdążono zbudować prototypów przed wybuchem wojny, a jedynie testowano już istniejący model czołgu z silnikiem CT1D. Warto podkreślić, że zbudowanie prototypów w ciągu zaledwie trzech miesięcy byłoby mało prawdopodobne i wymagałoby zamówienia oraz produkcji specjalnych płyt pancernych.

Czołg z silnikiem CT1D przeszedł próby poligonowe w dniach 28 i 31 lipca oraz 3 sierpnia 1939, podczas których testowano różne przekładnie mostu napędowego, w tym jedną pochodzącą z ciągnika C7P, uznawaną za najodpowiedniejszą. Próby zakończyły się sukcesem, mimo że czołg osiągnął niższe prędkości maksymalne niż oczekiwano (26,6 km/h na drodze i 11,5 km/h w terenie). W starszych publikacjach sugerowano, że nowo wyprodukowane czołgi dostarczone we wrześniu 1939 (11 sztuk) były nowej konstrukcji, ale twierdzenia te są bezpodstawne w świetle dat zamówienia tych czołgów (na wiosnę 1939) oraz braku dokumentacji potwierdzającej te informacje. Zakłady PZInż. w swoim projekcie z 4 kwietnia 1939 proponowały zastosowanie wzmocnionego pancerza w czołgach, które miały być zamówione w przyszłości, co tylko nieznacznie wydłużyłoby termin ich wykonania. Niektóre źródła wskazują, że dwie partie 50 czołgów zamówione 29 czerwca 1939, z terminem odbioru w maju-czerwcu 1940, były już zamówione z wzmocnionym pancerzem, chociaż nie podano żadnych dokumentów w tej sprawie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Adam Jońca, Janusz Szubański, Rajmund Tarczyński: Wrzesień 1939. Pojazdy Wojska Polskiego. Barwa i broń., Warszawa: Wyd. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności 1990, ISBN 83-206-0847-3.

Andrzej Wszendyrówny, Marcin Wodejko: Czołg 7TP w dokumentach Centralnego Archiwum wojskowego, „Do Broni”, nr 1/2009, ISSN 1732-9450, INDEX 218316.