9K79 Toczka to radziecki taktyczny system rakietowy klasy ziemia-ziemia, który wykorzystuje krótkozasięgowe pociski balistyczne 9M79F, 9M79K oraz 9M79B. Jest on umieszczony na samochodowej platformie lądowej z wyrzutnią TEL i służy do precyzyjnego rażenia celów punktowych. W ramach traktatu INF został oznaczony jako OTR-21 i jest znany pod kodową nazwą NATO SS-21 Scarab.
Historia
Prace nad rozwojem systemu rozpoczęły się w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych XX wieku, gdy w ZSRR zauważono konieczność zastąpienia niekierowanych rakiet taktycznych 9K52 Łuna-M nowym systemem o wyższej precyzji. W biurze konstrukcyjnym OKB-2 (później MKB Fakieł) stworzono pocisk W-612 dla zestawu taktycznego Jastrieb, opierając się na rakiecie W-611 z morskiego systemu przeciwlotniczego M-11 Sztorm. Wstępnie planowano zastosowanie zdalnego radiokomendowego układu kierowania, jednak uznano go za przestarzały. W 1965 roku opracowano nowy projekt pocisku W-614 dla zestawu Toczka, który wykorzystywał korpus i silnik rakietowy z pocisku W-611, wprowadzając bezwładnościowy system kierowania oraz efektywną głowicę bojową.
W 1966 roku biuro OKB-2 przekazało dokumentację do Biura Konstrukcyjnego Budowy Maszyn w Kołomnie (KBM), które przejęło dalszy rozwój systemu. Od tego momentu KBM stało się głównym biurem odpowiedzialnym za projektowanie pocisków taktycznych dla radzieckich i rosyjskich wojsk lądowych. Prace zostały oficjalnie zlecone na mocy postanowienia Rady Ministrów ZSRR z 4 marca 1968 roku. Produkcję wyrzutni oraz innych pojazdów zestawu powierzono Zakładom Barrikady w Wołgogradzie, a wyrzutnia została zamontowana na podwoziu trzyosiowej amfibii terenowej BAZ-5921 z Briańska. Od 1970 roku rozpoczęto pierwsze próby silnika, a w następnym roku przeprowadzono pierwsze testowe starty pocisków z eksperymentalnej wyrzutni 9P129. W 1975 roku system został przyjęty do uzbrojenia pod oznaczeniem GRAU: 9K79 i nazwą Toczka. Produkcję pocisków 9M79 rozpoczęto w 1973 roku, a w 1974 roku ruszyła produkcja podwozi BAZ-5921/5922 dla wyrzutni 9P129 i pojazdów transportowych 9T218.
Już w 1971 roku zdecydowano o opracowaniu modyfikacji zestawu Toczka-R, przystosowanej do wystrzeliwania pocisków przeciwradarowych. W pocisku oznaczonym 9M79M zastosowano pasywną głowicę samonaprowadzającą się na źródła emisji elektromagnetycznej, głównie stacje radiolokacyjne obrony przeciwlotniczej. Wyrzutnię zmodyfikowano do wersji 9P129M, umożliwiającej odpalanie również standardowych pocisków. Zasięg pozostał na poziomie 70 km, a błąd trafienia wynosił nie więcej niż 45 m. Po długim etapie rozwoju, nową wersję przyjęto na uzbrojenie w 1983 roku, a produkcję wyrzutni 9P129M rozpoczęto w tym samym roku.
Znaczącą modernizację stanowił zestaw Toczka-U, który wszedł na uzbrojenie w 1989 roku. Dzięki ulepszeniom pocisku oraz nowemu paliwu rakietowemu, zwiększono zasięg pocisku do 120 km oraz poprawiono dokładność. Pociski 9M79-1 różniły się od poprzednich jedynie drobnymi detalami, takimi jak przesunięcie skrzydeł. Wyrzutnię zmodyfikowano do wersji 9P129-1M lub uproszczonej wersji 9P129-1, która nie była przystosowana do rakiet przeciwradiolokacyjnych.
Służba
Nowe systemy zaczęto wprowadzać od około 1978 roku, a na większą skalę trafiły do uzbrojenia od 1981 roku, głównie w dywizjonach artylerii stacjonujących w NRD i Czechosłowacji oraz w innych jednostkach Zachodniej Grupy Wojsk. Początkowo używane były na poziomie dywizyjnym, gdzie dywizjon rakiet taktycznych składał się z 4 lub 6 wyrzutni. Od połowy lat 80. zaczęto je wycofywać z dywizji i tworzyć brygady rakiet taktycznych na poziomie armii (12-18 wyrzutni). Do końca lat osiemdziesiątych ZSRR dysponował około 250 wyrzutni, z których stworzono 15 brygad (po 12-18 wyrzutni w każdej) oraz osiem dywizjonów. Po zaspokojeniu potrzeb własnych, system został dopuszczony do eksportu dla armii krajów Układu Warszawskiego. W 1987 roku do Wojska Polskiego trafiły cztery wyrzutnie oraz niezbędne pojazdy dla dywizjonu, a także zapas pocisków. Wyposażono w nie 7 dywizjon rakiet taktycznych (7 drt) w Budowie. Więcej egzemplarzy nie zakupiono z powodu trudnej sytuacji gospodarczej kraju oraz znacznie wyższej ceny w porównaniu do poprzedniego kompleksu taktycznego Łuna-M. W 2005 roku zestaw został wycofany z użycia z powodu braku części zamiennych, wyczerpania resursu rakiet oraz braku bazy remontowej. W ograniczonym zakresie był używany przez inne kraje Układu Warszawskiego, z wyjątkiem Rumunii. Zestaw zakupiły też Irak, Syria, Libia, Jemen oraz Korea Północna.
Służył on do zwalczania środków ogniowych, rozpoznawania przeciwnika, a także atakowania stanowisk dowodzenia oraz zgrupowań techniki bojowej, składów amunicji i innych materiałów.
Użycie bojowe
W 1999 roku rakiety te były używane w Czeczenii, gdzie działania oddziału rakiet 58 Armii ujawniły pewne wady systemu, takie jak niski poziom automatyzacji dowodzenia i niewystarczająca efektywność konwencjonalnych głowic rakiety.
System 9K79 był również wykorzystywany przez Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej w wojnie z Gruzją w 2008 roku. Zgodnie z informacjami USA, 8 sierpnia przeprowadzono atak z użyciem Toczek na zachodnią Gruzję z terytorium Abchazji, a do 11 sierpnia miało miejsce co najmniej 15 odpaleń. Rosja nie potwierdziła użycia Toczek, twierdząc, że dążyła do uniknięcia strat wśród cywilów, jednak szczątki rakiety znaleziono w obszarze zabudowanym Poti. Po zakończeniu walk wyrzutnie przeniesiono do Osetii Południowej 15 sierpnia.
Pociski Toczka, które były w posiadaniu byłej armii Jemenu, były używane przez siły Huti w czasie wojny domowej w Jemenie. 4 września 2015 roku w wyniku ataku na skład paliw w pobliżu Safer zginęło co najmniej 65 żołnierzy koalicji (głównie ZEA), a 14 grudnia tego samego roku w ataku na punkt dowodzenia zginęło około 150 żołnierzy, głównie Saudyjczyków.
Pociski tego typu były także używane przez obie strony podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 roku. Siły Zbrojne Ukrainy zaatakowały 25 lutego wojskowe lotnisko w Millerowie w obwodzie rostowskim, niszcząc kilka samolotów wroga przy użyciu rakiet Toczka-U. Zgodnie z niepewnymi informacjami, wojska Ukrainy miały użyć tego pocisku do zatopienia rosyjskiego okrętu desantowego „Saratow” w Berdiańsku 24 marca.
Skład zestawu
wyrzutnia 9P129
pojazd transportowo-załadowczy 9T218
pocisk rakietowy 9M79
stacje kontrolno-pomiarowe oraz wyposażenie pomocnicze
Kierowanie pociskiem odbywa się za pomocą bezwładnościowego systemu na całym torze lotu, z wykorzystaniem sterów aerodynamicznych oraz pomocniczo-gazodynamicznych.
Typ pocisku: rakietowy z głowicą bojową o działaniu burzącym lub kasetowym bądź specjalną głowicą jądrową.
Napęd pocisku: jednostopniowy silnik rakietowy na paliwo stałe.
Typ wyrzutni: jednoprowadnicowa, samobieżna (pływająca), kołowa, na podwoziu typu 5921.
Dane taktyczno-techniczne
Średnica pocisku: 650 mm.
Rozpiętość płatów pocisku: 1440 mm.
Długość pocisku: 6400 mm.
Wymiary wyrzutni w położeniu marszowym: 9140x2800x4200 mm.
Masa wyrzutni: 17 800 kg.
Masa wyrzutni bojowej: 18 145 kg; masa pocisku: 2010 kg.
Masa głowicy bojowej: 482 kg.
Prędkość marszowa pocisku: 1036 m/s; minimalna odległość strzelania: 15 000 m.
Maksymalna odległość strzelania: 70 000 m.
Maksymalny pułap lotu: 26 000 m.
Czas lotu na maks. odległość: 136 s.
Czas przejścia w położenie bojowe: 16 min.
Obsługa: 3 żołnierzy.
Zapas przewożonej amunicji: 1 rakieta na wyrzutni, 2 rakiety na pojeździe transportowo-załadowczym.
Maksymalna prędkość jazdy: 70 km/h.
Maksymalna prędkość pływania: 8 km/h.
Zasięg jazdy na szosie: 650 km.
Przypisy
Bibliografia
Grzegorz Potrzuski, Tomasz Całkowski (prom.): Wojska rakietowe we współczesnych operacjach. W: Andrzej Polak (red.): Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki obronności. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014.
„Zestaw rakietowy 9K79 – Opis techniczny” Sygn. Uzbr. 2551/88
P. Kupidura; Taktyczny zestaw rakietowy 9K79 Toczka. Przegląd Wojsk Lądowych 7/2004
GlobalSecurity: SS-21 Scarab. [dostęp 2009-08-13]. (ang.).
Deagel: 9K79. [dostęp 2009-08-13]. (ang.).
Alieksandr Karpienko. Taktyczny zestaw rakietowy Toczka cz.I. „Poligon”. Nr 1(18)/2010, s. 42-54, styczeń – luty 2010. Magnum-X.
Alieksandr Karpienko. Taktyczny zestaw rakietowy Toczka cz.II. „Poligon”. Nr 2(19)/2010, s. 89-99, marzec – kwiecień 2010. Magnum-X.