Iskander
Iskander (Kod NATO: SS-26 Stone) to lądowy pocisk balistyczny krótkiego zasięgu (SRBM), który jest umieszczony na mobilnej platformie samochodowej z wyrzutnią typu TEL. Pocisk ten został zaprojektowany do atakowania istotnych celów lądowych znajdujących się w operacyjno-taktycznej strefie przeciwnika, takich jak: środki ogniowe, samoloty oraz śmigłowce na lotniskach, węzły łączności, stanowiska dowodzenia i inne obiekty, w tym infrastrukturę cywilną, np. elektrownie.
Geneza
W wyniku podpisania Traktatu INF 8 grudnia 1987 roku, zakazano posiadania i używania przez Stany Zjednoczone i ZSRR pocisków balistycznych o zasięgu 500–5500 km (średniego MRBM oraz pośredniego IRBM). Z tego powodu Związek Radziecki musiał zlikwidować nowoczesny pocisk balistyczny SS-23, który miał zastąpić przestarzałe pociski Scud. W obliczu narastających niepokojów politycznych i militarnych na południowych granicach Rosji oraz na Bliskim Wschodzie, władze Rosji wielokrotnie podkreślały, że likwidacja SS-23 była błędem. Zarówno Rosja, jak i USA były jedynymi państwami objętymi tym zakazem, podczas gdy Chiny kontynuowały rozwój podobnych systemów. To spowodowało dążenie obu stron do wycofania się z traktatu INF. W odpowiedzi na te okoliczności, Rosja rozpoczęła prace nad nowym systemem, zastępującym zlikwidowane pociski i przestarzałe Scudy, tworząc Iskander-M.
Pierwsze testy elementów nowego systemu miały miejsce w latach 1989–1990 na poligonie w Kapustin Jar. Pierwszy start prototypu pocisku odbył się w 1991 roku, a pierwszy start pocisku z systemu Iskander-M miał miejsce 25 października 1995 roku. W początkowym okresie system był nazywany przez Zachód SS-21 Scarab mod.C, jako kolejny wariant SS-21. Po pewnym czasie NATO zorientowało się, że jest to nowa broń i zaczęto używać oznaczenia SS-X-26 Stone. Próby państwowe zakończono w 2004 roku, a w 2007 roku Iskander-M wszedł do służby w Siłach Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. 31 grudnia 2010 roku prezydent Rosji zatwierdził Państwowy Program Zbrojeniowy do 2020 roku, który przewidywał wyposażenie dziesięciu brygad rakiet operacyjno-taktycznych w wyrzutnie Iskander-M. W sierpniu 2011 roku Minister Obrony Federacji Rosyjskiej zatwierdził plan zakupu do 180 zestawów rakiet operacyjno-taktycznych SS-26.
Charakterystyka systemu Iskander
Iskander-M jest wyposażony w pociski balistyczne o długości 7,3 m, średnicy 0,92 m oraz masie startowej od 3800 kg do 4020 kg, w zależności od ładunku. Jego wysoka prędkość umożliwia przełamanie obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Pociski systemu SS-26 poruszają się po spłaszczonej trajektorii, osiągając wysokość poniżej 50 km. W fazie końcowej mogą wykonywać manewry z przeciążeniem 30 G, co utrudnia ich przechwycenie przez systemy obronne. System Iskander-M może przenosić głowice konwencjonalne o masie od 480 kg do 720 kg, a także głowice bojowe z ładunkami termojądrowymi o skalowanej mocy, które mają większy zasięg niż te z materiałem wybuchowym. System naprowadzania zapewnia celność CEP: 10-30 metrów (wersja Iskander-E). Pocisk jest transportowany i wystrzeliwany z samochodowej, dwuprowadnicowej wyrzutni typu TEL 9P78, zaprojektowanej przez Centralne Biuro Konstrukcyjne Titan w Wołgogradzie.
Eksportowa wersja Iskander-E ma ograniczone możliwości, szczególnie w zakresie manewrowania pociskami, które nie są wyposażone w tak zaawansowany system sterów gazodynamicznych.
Iskander-M ma zasięg szacowany na 700 km dla wersji z ładunkiem konwencjonalnym oraz około 1100 km dla ładunku termojądrowego.
Rozszerzenie możliwości systemu o pociski manewrujące dalekiego zasięgu
Federacja Rosyjska podkreśla, że nazwa Iskander odnosi się nie tylko do pocisków, ale także do systemu kierowania i wskazywania celów oraz mobilnych wyrzutni. System ten może być również wykorzystywany do pocisków manewrujących rodziny Kalibr, które mają zasięg do 2500 km.
Wersje
- Iskander-M – wersja dla Sił Zbrojnych FR z pociskami, w tym 9M723 o zasięgu >500 km
- Iskander-E – wersja eksportowa z pociskiem 9M720-E o zasięgu 280 km
- Iskander-K – wersja dla SZ FR z pociskami manewrującymi 9M729, 9M728 o zasięgu >500 km, które są na uzbrojeniu Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. USA twierdzą, że pocisk łamał postanowienia Traktatu INF, gdyż w 2014 roku został przetestowany w locie o długości 2500 kilometrów (przy masie głowicy termojądrowej), co było zabronione przez traktat. Pociski różnią się zasięgiem, jeden ma około 2500 km (głowica termojądrowa), a drugi 1500 km (głowica konwencjonalna).
Użytkownicy
- Rosja
- Armenia (Iskander-E)
- Białoruś
Armenia zakupiła zestawy Iskander-E w 2015 roku, a informacje o dwóch ujawnionych wyrzutniach z czterema pociskami stały się publiczne w 2016 roku. Co najmniej dwa pociski z głowicami kasetowymi zostały użyte przez Armenię w ostatnim dniu walk podczas konfliktu o Górski Karabach w 2020 roku, przeciwko siłom azerskim w zdobytym mieście Şuşa, jednak nie przyniosły one istotnych efektów. Po wojnie armeńskie władze krytykowały skuteczność Iskanderów, podczas gdy Rosja początkowo zaprzeczała ich użyciu przez Armenię.
Użycie bojowe
Rosyjskie pociski Iskander-M miały swoje pierwsze użycie bojowe 12 sierpnia 2008 roku podczas wojny z Gruzją, kiedy to ostrzelały miasto Gori. Rosja zaprzeczyła tym doniesieniom, lecz w mieście odnaleziono szczątki pocisku z głowicą kasetową, a w okolicy nie były widoczne żadne cele o znaczeniu militarnym. Informacje dotyczące ostrzałów innych celów w Gruzji nie zostały obiektywnie potwierdzone.
Rosja używała również pocisków Iskander-M w trakcie interwencji w wojnie domowej w Syrii. W 2021 roku opublikowano film ukazujący ich użycie, z którego wynikało, że w lutym 2016 roku zaatakowano cywilny cel w postaci szpitala w mieście Azaz, co wówczas zaprzeczano.
Systemy bojowe Iskander-M i Iskander-K zostały także użyte przez Rosję podczas wojny z Ukrainą, wystrzeliwując je m.in. z terytorium Białorusi podczas inwazji w lutym 2022 roku.
Iskandery w kulturze masowej
Użycie bojowe Iskanderów w wojnie rosyjsko-gruzińskiej zostało przedstawione w technothrillerze Kaukaskie epicentrum (M. Gawęda, wyd. Ender – WarBook, 2010).
Przypisy
Bibliografia
Grzegorz Potrzuski, Tomasz Całkowski (prom.): Wojska rakietowe we współczesnych operacjach. W: Andrzej Polak (red.): Wybrane zagadnienia z teorii i praktyki obronności. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014.
Weapons of Mass Destruction (WMD): Iskander / SS-26
Aleksandr Karpenko. Operacyjno-taktyczny system rakietowy Iskander. „Nowa Technika Wojskowa”. Październik 2007. 10/2007. brak numeru strony.