9K52 Łuna-M

9K52 Łuna-M to radziecki taktyczny zestaw rakietowy, którego kluczowym elementem była jednopociskowa, kołowa wyrzutnia samobieżna 9P113 oraz pocisk balistyczny 9M21 (oznaczenia według GRAU). W systemie NATO oznaczono go jako FROG-7A (Free Rocket Over Ground). Zestaw był zaprojektowany do eliminacji siły żywej, środków ogniowych, centrów dowodzenia oraz zgromadzeń sprzętu technicznego w odległości od 12 do 68 km.

Historia

Wyrzutnia 9P113 powstała jako zastępstwo dla gąsienicowej wyrzutni 2P16 z systemu 2K6 Łuna. Główną wadą wyrzutni 2P16 były nadmierne drgania prowadnicy w trakcie poruszania się po drogach, co miało negatywny wpływ na wrażliwą głowicę jądrową rakiety 3R10. Aby rozwiązać ten problem, przeprowadzono szereg prób z umiejscowieniem prowadnicy wraz z rakietą na podwoziu kołowym, testując podwozia samochodów KrAZ oraz ZiŁ 134 i 135, jednak bez sukcesu. W międzyczasie wojsko zgłosiło potrzebę na rakiety taktyczne o większym zasięgu. Dnia 16 marca 1961 roku Rada Ministrów ZSRR zadecydowała o rozpoczęciu prac nad nowym zestawem rakietowym. Wykorzystując wcześniejsze doświadczenia, szybko opracowano nowy system rakiet na podwoziu samochodu ZiŁ-135LM, a wyrzutnia została oznaczona jako 9P113. Pierwszy start rakiety miał miejsce 27 grudnia 1961 roku na poligonie Kapustin Jar. W 1964 roku zestaw wszedł do produkcji i na wyposażenie radzieckich sił zbrojnych. Wyrzutnia była wytwarzana w Wołgogradzie przez Zakład Barykady na podwoziu ZiŁ-135LM, produkowanym w Briańskiej Fabryce Samochodów. System rakietowy 9M21 był wytwarzany w Czelabińsku w Zakładzie Produkcji Obrabiarek.

Opis konstrukcji

Wyrzutnia była osadzona na ośmiokołowym podwoziu samochodu ZiŁ-135LM, z napędzanymi wszystkimi osiami. Pierwsza i czwarta oś były skrętne, a wyrzutnia była wyposażona w dwa silniki o mocy 180 KM każdy. Z przodu znajdowała się trzyosobowa kabina załogi z pulpitami do kontrolowania parametrów rakiet. Przed startem rakiety nakładano osłony na przednie szyby kabiny, aby ochronić je przed gazami prochowymi. Start odbywał się wyłącznie przy użyciu pulpitu wynośnego. Na podwoziu zamontowano zespół artyleryjski, którego prowadnica była osadzona na obrotowym łożu, z możliwością podnoszenia w płaszczyźnie pionowej od +15 do +65 stopni za pomocą układu hydraulicznego. W poziomie prowadnica mogła być obracana ręcznie w zakresie +/- 7 stopni. Z prawej strony znajdował się dźwig hydrauliczny do przeładunku rakiet oraz montażu głowic bojowych. W lewym tylnej części wyrzutni znajdowało się stanowisko celowniczego z przyrządami celowniczymi. Wyrzutnia opierała się na czterech podnośnikach, które zapewniały stabilizację. Dodatkowy agregat prądotwórczy zasilał ogrzewanie głowicy jądrowej w czasie postoju, a resurs wyrzutni wynosił co najmniej 200 startów.

Dane techniczne wyrzutni 9P113

długość – 10690 mm

szerokość – 2800 mm

wysokość z rakietą – 3350 mm

wysokość bez rakiety – 2860 mm

rozstaw kół – 2300 mm

prześwit podwozia – ok. 500 mm

masa bez rakiety – 14890 kg

zasięg jazdy po szosie bez tankowania – 650 km

maksymalna prędkość po szosie – 60 km/h

maksymalna prędkość po polnej drodze – 40 km/h

maksymalna prędkość po bezdrożach – 20 km/h

zdolność pokonywania wzniesień – do 30 stopni

dopuszczalne pochylenie boczne – 20 stopni

głębokość przeprawy wodnej – 1,2 m

promień skrętu – 12,5 m

obsługa – 5 osób (dowódca wyrzutni, mechanik-elektryk, celowniczy, operator dźwigu i kierowca-mechanik)

czas przygotowania rakiety do startu z położenia:

marszowego – 10 min

bojowego – 7 min

W skład zestawu 9K52 wchodziły ponadto:

samochód transportowy 9T29,
żuraw samochodowy ŻSH-6M,
radiolokacyjna stacja sondowania wiatru RWZ-1,
karabin-wiatromierz WR-2,
autotopograf GAZ-69TMG, GAZ-69-TMG2, UAZ-452T, UAZ-452T2.

Rakieta 9M21

Rakieta 9M21 to jednostopniowy balistyczny pocisk na paliwo stałe, składający się z głowicy oraz kadłuba zawierającego 3 silniki prochowe. W tylnej części rakiety mieścił się silnik startowy z 16 dyszami, natomiast w przedniej części znajdował się silnik obrotu z 4 dyszami, co nadawało prędkość obrotową w początkowej fazie lotu. Kadłub zawierał również silnik marszowy z dyszą centralną. Rakieta była stabilizowana przez 4 stateczniki. Przy strzelaniu na odległości od 15 do 29 km używano tarcz hamulcowych w tylnej części rakiety. Wyróżniano różne typy rakiet w zależności od zastosowanej głowicy.

9M21F z głowicą kumulacyjno–burzącą 9N18F / 9N18F2, zawierającą 200 kg materiału wybuchowego oraz rakieta 9M21F2 – z głowicą odłamkowo-burzącą 9N18OF, generującą około 15 000 odłamków na obszarze 5000-10000 m², z kraterem o średnicy 12 m i głębokości 3,5 m.
9M21B z głowicą jądrową 9N32 z ładunkiem AA-22 o mocy od 3 do 20 kT.
9M21B1 z głowicą jądrową 9N38 / 9N38M z ładunkiem AA-38, o mocy do 100 kT.
9M21K z głowicą kasetową 9N18K, zawierającą 42 podpociski o wadze 7,5 kg, zdolne do zniszczenia lekko opancerzonych pojazdów na obszarze 3,5–4 ha.
9M21A / 9M21D z głowicą agitacyjną 9N18A / 9N18D, wypełnioną materiałem propagandowym.
9M21G z głowicą chemiczną 9N18G.
9M21E, szkolna.
9M21E3 i 9M21E4, szkolne z głowicami szkolnymi 9N32E.

Dane techniczne rakiet

długość:

8960 mm – rakiety 9M21B, 9M21F, 9M21E
9400 mm – rakiety 9M21B1 i 9M21E1

kaliber – 544 mm

rozpiętość stateczników – 1700 mm

masa:

2432-2450 kg (9M21B, 9M21F, 9M21E)
2486 kg (9M21B1, 9M21E1)

masa głowicy – 420-457 kg (zależnie od wersji)

masa ładunku prochowego – 1080 kg

zasięg – 12-68 km

prędkość – około 1200 m/s

gwarantowany okres przechowywania rakiet – 17 lat

Wersje

9P114 system 9K53 Łuna-MB z rakietami 9M21B, 9M21F. Projektowanie rozpoczęto w 1961 roku, bazując na lekkim dwuosiowym podwoziu z silnikiem samochodu Moskwicz. Wyrzutnia miała być przystosowana do transportu śmigłowcem Mi-6 w pobliżu pola walki. Użycie bojowe w pobliżu frontu miało umożliwić rażenie celów przeciwnika na dalekim zapleczu. W 1965 roku zestaw przeszedł próby eksploatacyjne.

9P133M Łuna-3. W 1966 roku w Moskiewskim Instytucie Techniki Cieplnej rozpoczęto prace nad modernizacją rakiet 9M21, mające na celu poprawę celności. Nowe rakiety miały otrzymać prosty system korekcji lotu oraz nowe głowice. Próby z lat 1968-1969 zakończyły się niepowodzeniem; zaniechano dalszych badań na rzecz obiecujących prób nowego zestawu 9K79 OTR-21 Toczka. W 1967 roku w Zakładzie Barykady opracowano zmodernizowaną wyrzutnię 9P133M przystosowaną do wystrzeliwania nowych rakiet. Zestaw otrzymał oznaczenie Luna-3.

9K52TS to odmiana wyrzutni przystosowana do działań bojowych w warunkach tropikalnych, produkowana od 1968 roku, przeznaczona tylko do strzelania rakietami z głowicami burzącymi.

Służba

Wyrzutnie 9P133 były na uzbrojeniu wszystkich państw Układu Warszawskiego oraz eksportowane do takich krajów jak Algieria, Afganistan, Egipt, Irak, Jemen, Korea Północna, Kuba, Libia, Serbia i Syria. Używano ich w wojnach Izraelsko-Arabskich, Afganistanie oraz Iraku. W trakcie operacji Pustynna Burza wojska USA zdobyły kilka wyrzutni wraz z rakietami.

Zestaw 9K52 z wyrzutnią 9P113 wszedł na wyposażenie Wojska Polskiego w 1966 roku. Polska zakupiła 49 wyrzutni, które były używane w dywizjonach artylerii w dywizjach pancernych i zmechanizowanych. Dywizjony liczyły najczęściej trzy baterie (jedna wyrzutnia w każdej), a od 1976 roku niektóre z nich były czterobateryjne, podczas gdy inne miały organizację dwubateryjną. W niektórych krajach wyrzutnie nadal pozostają w służbie, natomiast w Polsce wycofano je z eksploatacji w 2001 roku.

Przypisy

Bibliografia

Ш. В. НИКОЛАЕВИЧ: ЭНЦИКЛОПЕДИЯ РЕАКТИВНОЙ АРТИЛЛЕРИИ. Минск: 2004. ISBN 985-6532-87-6. (ros.). Brak numerów stron w książce
Praca zbiorowa: 60 лет в строю полигон Капустин Яр. 1946-2006 г.. Капустин Яр: 2006. (ros.). Brak numerów stron w książce
Przewodnik technologiczny obsługiwania technicznego Nr 2 (OT-2) urządzenia 9P113. Warszawa: MON, 1981. Brak numerów stron w książce
T. Burakowski A. Sala: Rakiety bojowe. MON, 1974. Brak numerów stron w książce
Robert Rochowicz. Rakiety operacyjne i taktyczne w Siłach Zbrojnych PRL. „Poligon”. 1/2018. XX (62), s. 56-68, styczeń-marzec 2018. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1895-3344.