9K330 Tor

9K330 Tor (w kodzie NATO SA-15 Gauntlet) to system kierowanych rakiet ziemia-powietrze, który powstał w ZSRR na początku lat 80. XX wieku. Jest to nowoczesna wersja systemu 9K33 Osa (w kodzie NATO SA-8 Gecko). System 9K330 Tor został zaprojektowany do zwalczania celów na krótkich i średnich dystansach. Dzięki innowacyjnemu radarowi oraz wysokiemu stopniowi automatyzacji, jest zdolny do eliminacji celów takich jak samoloty, śmigłowce, bezzałogowe statki powietrzne (UAV), pociski manewrujące, a także bomby i pociski kierowane.

Historia

Geneza

W październiku 1971 roku do uzbrojenia radzieckich wojsk lądowych wprowadzono pierwsze zestawy 9K33 Osa. Były to w pełni zautomatyzowane, samobieżne jednostki, które integrowały wyrzutnię rakietową z pociskami 9M33, stację radiolokacyjną do wykrywania, śledzenia oraz naprowadzania pocisków na cel. Ta nowatorska konstrukcja nie miała odpowiedników w arsenale państw NATO. Zestaw był niezwykle mobilny, zdolny do transportu drogą lotniczą i pokonywania przeszkód wodnych. Dzięki zaawansowanej integracji systemu w obrębie jednego nośnika, wyrzutnie mogły działać autonomicznie, prowadząc ogień z zamaskowanych pozycji lub w trakcie ruchu. W połowie lat 70. XX wieku, wraz z pojawieniem się nowych zachodnich śmigłowców przeciwpancernych oraz nowoczesnych bomb, takich jak AGM-62 Walleye, możliwości Os okazały się niewystarczające. Dlatego prace nad następcą zestawu 9K33 skoncentrowały się na ograniczeniu czasu reakcji poprzez dalszą automatyzację procesów wykrywania, śledzenia i naprowadzania, a także na zdolności do jednoczesnego niszczenia kilku celów.

Projekt

4 lutego 1975 roku Rada Ministrów ZSRR podjęła decyzję o rozpoczęciu prac nad nowym, samobieżnym systemem przeciwlotniczym. Prace nad projektem o nazwie kodowej Tor rozpoczęto w połowie tego samego roku. Głównym inżynierem odpowiedzialnym za projekt był B.P. Jefremow, a za konstrukcję wyrzutni 9A330 odpowiadał I.M. Drize. Rakieta 9M330 została zaprojektowana przez zespół pod kierownictwem P.D. Griszina. Nośnikiem systemu został ciągnik gąsienicowy GM-355. Prace postępowały szybko, a już rok później powstał projekt koncepcyjny oraz pierwsze prototypy. W grudniu 1983 roku rozpoczęły się roczne próby poligonowe prototypów wyrzutni. 19 marca 1986 roku podjęto decyzję o przyjęciu zestawu 9K330 Tor na uzbrojenie Armii Czerwonej. Równocześnie opracowywano morską wersję systemu, oznaczoną jako 3K95 Kinżał, która weszła do służby po 1989 roku.

Zadania

Zestaw przeciwlotniczy Tor jest przeznaczony do zwalczania różnorodnych celów powietrznych na krótkich i średnich dystansach. Jego głównym zadaniem jest taktyczna ochrona przeciwlotnicza oddziałów pancernych i bojowych wozów piechoty na poziomie dywizji i brygady. Zestawy te były częścią pułków i dywizjonów rakiet przeciwlotniczych. Cele, które mogą być zwalczane przez system Tor, obejmują śmigłowce, bezzałogowe aparaty latające, samoloty, bomby szybujące, precyzyjne pociski powietrze-ziemia oraz rakiety manewrujące. Samodzielna bateria przeciwlotnicza Tor składała się ze stanowiska dowodzenia PU-12M, początkowo umieszczonego na zmodyfikowanym transporterze BTR-60, czterech wyrzutni 9A330, dwóch samochodów transportowo-załadowczych 9T244 oraz transportowych ciężarówek 9T245 z zapasem rakiet. Bateria ogniowa była wspierana przez zmotoryzowane warsztaty 9W887 oraz MTO-AG3, a także mobilne magazyny części zamiennych i warsztaty diagnostyczne 9F399. W skład systemu wchodziły również stacje kontroli rakiet 9W98, trenażery 9F678 oraz symulatory szkoleniowe PRWB. Wszystkie elementy były zmotoryzowane, a standardowo stosowano ciężarówki Ural lub KamAZ. Radziecki pułk rakiet przeciwlotniczych w dywizji miał na stanie cztery baterie ogniowe, natomiast dywizjon w brygadzie składał się z trzech baterii ogniowych oraz stanowiska dowodzenia opartego na wozie PU-12M. Działania baterii ogniowej Tor były koordynowane przez szefa obrony przeciwlotniczej dywizji lub brygady oraz dowódcę pułku lub dywizjonu rakiet przeciwlotniczych.

Pocisk rakietowy

Pocisk 9M330 ma długość 3,5 m i masę 167 kg, z czego na głowicę bojową przypada 15 kg. Pocisk ten jest zdolny do manewrowania z przeciążeniami sięgającymi 30 g i prędkością maksymalną wynoszącą 2,8 Macha. W porównaniu do poprzednich generacji, jego zdolności manewrowe zostały znacznie zwiększone, co w połączeniu z pionową wyrzutnią pozwala na atakowanie celów nadlatujących z różnych kierunków, a nawet celów lądowych.

Prawdopodobieństwo zniszczenia celu dla najnowszych wersji pocisku szacuje się w następujący sposób:

0,92–0,95 przeciwko samolotom
0,80–0,96 przeciwko śmigłowcom
0,60–0,90 przeciwko pociskom skrzydlatym (z efektywnym zasięgiem 5 km)
0,70–0,90 przeciwko bombom kierowanym i pociskom rakietowym powietrze-ziemia
0,90 przeciwko BSL

Wersje

9K330 Tor – z pociskiem 9M330, zasięg minimalny 2 km, wejście do służby w 1986 roku
9K331 Tor-M – z pociskiem 9M331, zasięg minimalny 1,5 km, wejście do służby w 1991 roku, zwiększona celność pocisku z możliwością atakowania dwóch celów jednocześnie
9K331M Tor-M1 – z pociskiem 9M331, zasięg minimalny 1,5 km
9K332 Tor-M2 – z pociskiem 9M331 i nowym radarem, minimalny zasięg 1 km
3K95 Kindżał – morska wersja znana w kodzie NATO jako SA-N-9