9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany – to dawny oddział zmechanizowany Sił Zbrojnych PRL oraz okresu transformacji ustrojowej.
Powstał w 1957 roku z 43 Pułku Piechoty, przyjmując tradycję 9 Zaodrzańskiego Pułku Piechoty. Był częścią 12 Dywizji Zmechanizowanej i miał swoją siedzibę w Stargardzie Szczecińskim. W 1995 roku został rozformowany, a w jego miejsce utworzono 6 Brygadę Kawalerii Pancernej.
Historia pułku
Zgodnie z rozkazem Dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego, do dnia 15.08.1957 roku, przeprowadzono reorganizację w 12 Dywizji Piechoty na podstawie Rozkazu MON Nr 0025/Org. z dnia 02.04.1957 roku. 43 Pułk Piechoty, będący częścią 14 Dywizji Piechoty (JW 3579) z siedzibą w Starogardzie Szczecińskim, został podporządkowany 12 Dywizji Piechoty, która otrzymała nowy etat Nr 2/210 (715 wojskowych oraz 6 pracowników cywilnych). W tym samym czasie 9 Zaodrzański Pułk Piechoty, stacjonujący w Pile, został rozformowany.
Na mocy zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 071/Org. z dnia 3 maja 1957 roku, 43 Pułk Piechoty ze Stargardu Szczecińskiego został przekształcony w 9 Zaodrzański Pułk Piechoty (JW 3579). Nowym dowódcą pułku został mjr Ryszard Drabb. W październiku tego samego roku pułk został przeformowany na 9 Zaodrzański Pułk Zmotoryzowany. W trakcie tej uroczystości pułk otrzymał sztandar, który wręczył dowódca Pomorskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Zygmunt Huszcza. W wydarzeniu uczestniczyła nieetatowa orkiestra 9 Zaodrzańskiego Pułku Zmechanizowanego, powstała z muzyków z rozwiązanej orkiestry 43 pp. Orkiestra ta działała od 1946 roku w 43 pp, a później w 9pz, aż do 1963 roku.
W 1958 roku 12 Dywizja Piechoty została przekształcona w 12 Dywizję Zmechanizowaną na podstawie rozkazu MON nr 0010/Org. z dnia 2 października 1958 roku. Jednocześnie 9 Zaodrzański Pułk Zmotoryzowany został przekształcony w 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany (JW 3453). Pułk ten wchodził w skład 12 Dywizji Zmechanizowanej i stacjonował w Stargardzie Szczecińskim w tzw. białych koszarach.
23 października 1962 roku pułk został postawiony w stan pełnej gotowości bojowej w związku z kryzysem kubańskim oraz możliwym wybuchem wojny pomiędzy USA a ZSRR. Ten stan gotowości trwał do 20 listopada 1962 roku.
Jesienią 1962 roku pułk uczestniczył w manewrach wojsk Układu Warszawskiego pod kryptonimem „Odra-Bałtyk”, w których brały udział oddziały Armii Radzieckiej, Narodowej Armii Ludowej NRD oraz Wojska Polskiego. W lipcu 1965 roku niektóre pododdziały pułku wzięły udział w ćwiczeniu pod kryptonimem „Bałtyk-Wisła”. W kwietniu 1966 roku pododdziały dywizji, w tym 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany, zostały poddane inspekcji pod przewodnictwem Głównego Inspektora Szkolenia MON gen. broni Jerzego Bordziłowskiego. Dywizja otrzymała ocenę niedostateczną, natomiast pułk ocenę dostateczną. Po raz drugi inspekcję przeprowadzono w czerwcu, gdzie pułk uzyskał ocenę dobrą, a dywizja dostateczną.
22 lipca 1966 roku wydzielone pododdziały pułku wzięły udział w defiladzie w Warszawie, mającej na celu uczczenie 1000-lecia Państwa Polskiego. W lutym 1967 roku niektóre pododdziały pułku uczestniczyły w ćwiczeniu dywizyjnym o kryptonimie „Gil-67”. W 1967 roku do pułku wprowadzono pierwsze uzbrojone transportery opancerzone SKOT-2 oraz BRDM-2. Ponadto na uzbrojenie trafiły: 9 mm pistolet P-64, pistolet maszynowy PM-63, karabinek wyborowy SWD, haubice 122 mm M-30 oraz nowe typy urządzeń łączności. We wrześniu 1969 roku, podczas ćwiczeń wydzielonych wojsk Układu Warszawskiego pod kryptonimem „Odra-Nysa 69”, niektóre pododdziały pułku realizowały zadania związane z forsowaniem szerokiej przeszkody wodnej.
17 grudnia 1970 roku, w związku z wydarzeniami Grudnia 70, wydzielone siły pułku zostały zgrupowane w Szczecinie przy al. Piastów. 18 grudnia uczestniczyły w akcji blokowania stoczni. Pomimo prób przerwania blokady, nie pozwolono demonstrantom na wejście na teren stoczni. Żołnierze brali również udział w patrolowaniu miasta, zapobiegając dewastacji obiektów handlowych oraz budynków użyteczności publicznej. 23 grudnia jednostki powróciły do koszar.
W 1973 roku w 9pz powstała nieetatowa orkiestra. Kapelmistrzami orkiestry w latach 1957-1995 byli: Stanisław Pic, Jan Krasiński, Gerard Jędrzejewski, Stanisław Zglinicki, Edward Charowski oraz Piotr Olszański. Po rozformowaniu 9pz i utworzeniu 6BKPanc w 1995 roku, kapelmistrzem został st. sierż. Piotr Olszański. Orkiestra została rozwiązana w 2007 roku.
W latach 1974, 1975, 1977 oraz 1979 12 Dywizja Zmechanizowana, w tym 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany, była poddawana inspekcjom, uzyskując pozytywne oceny. We wrześniu 1976 roku wydzielone pododdziały pułku wzięły udział w ćwiczeniu wojsk Układu Warszawskiego pk. „Tarcza-76”, gdzie uzyskały ocenę bardzo dobrą.
13 grudnia 1981 roku pododdziały pułku, po otrzymaniu sygnału o wprowadzeniu gotowości bojowej z powodu zagrożenia wojennego, zajęły rejony alarmowe w okolicy Szczecina. Zgodnie z planem, część sił przystąpiła do działań demonstracyjnych, polegających na przemieszczaniu się kolumn wojska głównymi ulicami miasta, co miało na celu pokazanie siły. Od 14 do 22 grudnia część pododdziałów uczestniczyła w blokowaniu Stoczni im. Warskiego. W kolejnych miesiącach stanu wojennego żołnierze, wspólnie z milicjantami, patrolowali ulice, zapobiegając użyciu siły przez inne służby porządkowe w obecności wojska. Po 13 grudnia 1981 roku wznowiły swoją działalność TGO i MGO w Stargardzie i w powiecie, przygotowując się do zawieszenia stanu wojennego, co miało miejsce 14 grudnia 1982 roku.
W latach 1981, 1986 i 1988 12 Dywizja Zmechanizowana, w tym 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany, była poddawana inspekcjom, uzyskując dobre oceny: 3,75; 3,53; 3,75. W marcu 1987 roku pułk wziął udział w siedmiodniowym ćwiczeniu na poligonie drawskim pod kryptonimem „Opal-87”, w którym po raz pierwszy uczestniczyli obserwatorzy 22 państw-sygnatariuszy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
W 1987 roku nowym dowódcą pułku został ppłk dypl. Tadeusz Awsiuk. W tym samym roku pododdziały pułku przeprowadziły szkolenie poligonowe w zurbanizowanym ośrodku w Wędrzynie. W 1989 roku w pułku rozpoczęto eksperyment związany z 18-miesięczną służbą wojskową, co doprowadziło do skrócenia czasu trwania zasadniczej służby wojskowej do 18 miesięcy w 1990 roku.
W latach 80. XX wieku pułk używał kryptonimu Czoło.
W 1990 roku pułk został przekształcony w jednostkę zunifikowaną, tracąc swoją nazwę „Zaodrzański”, a jesienią tego samego roku przyjął nazwę 9 Pułk Zmechanizowany. Zgodnie z postanowieniami wynikającymi z podpisanego przez Polskę Traktatu CFE, do kasacji skierowano transportery opancerzone SKOT, a wprowadzono BWP. Od 1990 roku w 1 batalionie czołgów rozpoczęła działalność Szkoła Podoficerska i Młodszych Specjalistów, szkoląca przyszłych podoficerów służby zasadniczej oraz dowódców drużyn na potrzeby 12 Dywizji Zmechanizowanej.
W latach 70-90. 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany nosił imię Lucyny Herc. W 1991 roku, na podstawie uchwały zebrania oficerskiego, anulowano decyzję narzucającą z góry patrona pułku.
W 1991 roku wyznaczone pododdziały pułku przejęły poradzieckie mienie wojskowe znajdujące się m.in. w Kluczewie, gdzie stacjonowała Armia Radziecka. W 1993 roku obiekty, wraz z posiadanym sprzętem, przekazano terenowym organom administracji państwowej. W 1991 roku odbyła się pierwsza wizyta niemieckich oficerów z dowództwa 41 Brygady Obrony Terytorialnej z Eggezin. Rewizyta ze strony polskiej miała miejsce 5 grudnia 1991 roku. W 1992 roku niektóre pododdziały pułku uczestniczyły w ćwiczeniu dowódczo-sztabowym kierowanym przez dowódcę Pomorskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Tadeusza Bazydłę pod kryptonimem „Opal-92”. W 1994 roku wydzielone pododdziały pułku wzięły udział w wieloszczeblowym ćwiczeniu dowódczo-sztabowym „Opal-94” oraz w ćwiczeniu taktyczno-specjalistycznym ze strzelaniem bojowym na poligonie Wicko. W latach 1991 i 1993 12 Dywizja Zmechanizowana, w tym 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany, była poddawana inspekcjom i uzyskiwała pozytywne oceny. W 1995 roku nawiązano dwustronne kontakty pomiędzy 12 Dywizją Zmechanizowaną, w tym 9 Pułkiem Zmechanizowanym, a ówczesną Jutlandzką DZ sił zbrojnych Królestwa Danii.
Na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego WP nr 086/Org. z dnia 19 grudnia 1994 roku rozpoczął się proces zmiany struktury 12DZ, w tym 9 Pułku Zmechanizowanego, na strukturę brygadową. 1 marca 1995 roku dowódca 12 SzDZ powierzył ppłk. dypl. P. Pcionkowi organizację 6 Brygady Pancernej. 12 kwietnia 1995 roku dowódca wydał rozkaz 72/95 powołujący Komisję ds. Tradycji, której przewodniczącym został ppłk dypl. Wiktor Marcinkowski. Z dniem 2 sierpnia 1995 roku Minister Obrony Narodowej oficjalnie wyznaczył ppłk dypl. Piotra Pcionka na dowódcę 6 Brygady Pancernej, a następnie 6 Brygady Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Konstantego Plisowskiego.
Żołnierze pułku
Dowódcy:
ppłk Ryszard Drabb (1958–1962)
ppłk Tadeusz Szpakowski (1962–1965)
ppłk dypl. Ryszard Drabb (1965–1966)
ppłk/płk Jan Jania (1966–1972)
ppłk dypl. Bolesław Bryś (1973–1976)
mjr/ppłk dypl. Zbigniew Zalewski (1976–1978)
mjr/ppłk dypl. Aleksander Topczak (1978–1981)
mjr/ppłk dypl. Oleg Kruszelnicki (1981–1987)
ppłk/płk dypl. Tadeusz Awsiuk (1987–1991)
mjr dypl. Piotr Szkurłat (1991–1993)
mjr dypl. Kazimierz Adamski (1993–1994)
ppłk dypl. Piotr Pcionek (1994–1995)
Wyróżnienia pułku:
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari V klasy – nadany przez Dowództwo Naczelne WP rozkazem nr 2 z dnia 3.01.1946 roku.
Medal Pamiątkowy 3 Pomorskiej Dywizji Piechoty im. R. Traugutta.
Gryf Pomorski – nadany przez Prezydium WRN w Szczecinie za zasługi dla zagospodarowywania woj. szczecińskiego w dniu 8.08.1968 roku.
Odznaka Honorowego Krwiodawstwa nadana przez Prezydium Zarządu Wojewódzkiego oddziału PCK za wybitne osiągnięcia w akcji honorowego krwiodawstwa – I stopnia 27.03.72 r. oraz III stopnia – 27.04.1969 roku.
Medal Pamiątkowy MON przyznany z okazji 25-lecia zwycięstwa nad faszyzmem w 1970 roku.
Medal 850-lecia i 30-lecia miasta Stargardu – nadany przez Komitet PZPR i Prezydenta za zasługi w rozwoju miasta w 1975 roku.
Medal Pamiątkowy „Za Osiągnięcia w Służbie Wojskowej” – nadany pięciokrotnie w latach 1977, 1978, 1980, 1982 oraz 1985 przez MON.
Struktura organizacyjna:
(lata 80. XX w)
Dowództwo i sztab
3 x bataliony zmechanizowane
batalion czołgów
kompania rozpoznawcza
bateria haubic 122mm
bateria ppanc
kompania saperów
bateria plot
kompania łączności
kompania zaopatrzenia
kompania remontowa
kompania medyczna
pluton chemiczny
pluton ochrony i regulacji ruchu
Skład z 1990 (jako pułk zunifikowany):
Dowództwo i sztab
kompania łączności – kpt. Pieniężny
pluton regulacji ruchu – chor. Wojciech Łański
1 batalion zmechanizowany – kpt. Roman Hadryś
3 x kompanie zmechanizowane – po 10 BWP w kompanii
kompania wsparcia – kpt. Stanisław Olszewski
pluton łączności –
pluton zaopatrzenia – mł. chor. Sidor
2 batalion zmechanizowany – mjr Stanisław Ciesiołkiewicz
3 x kompanie zmechanizowane – po 10 BWP w kompanii
kompania wsparcia – por. Dariusz Sokół
pluton łączności –
pluton zaopatrzenia – sierż. Zenon Bartosik
1 batalion czołgów – mjr Wiesław Roman
3 x kompanie czołgów – po 10 T-72 w kompanii
pluton łączności –
pluton zaopatrzenia –
2 batalion czołgów – kpt. Adam Świderski
3 x kompanie czołgów – po 10 T-72 w kompanii
pluton łączności –
pluton zaopatrzenia – sierż. Marek Barański
dywizjon artylerii samobieżnej – kpt. Zbigniew Staszewski
1 bateria samobieżna – por. Dariusz Wiśniewski
2 bateria samobieżna – kpt. Tadeusz Piątek
pluton łączności – chor. Radwan
pluton zaopatrzenia – ogn. Wilkaniec
dywizjon przeciwlotniczy – kpt. Edmund Marciszuk
1 bateria plot – kpt. Bogdan Siuda do 1993, od 1993 kpt. Ogórek, od 1994 por. Chamera
2 bateria plot – por. Górak
bateria przeciwpancerna – kpt. Jarosław Bieńkowski
kompania saperów – por. Henryk Nowosad (2 BLG, BRDM-2, 3 SKOT)
kompania rozpoznawcza – por. Jan Onderek (7 BRDM-2)
kompania zaopatrzenia – chor. Owczarek
kompania remontowa – por. Kutelma
kompania medyczna – kpt. Aleksander Kaczmarek
pluton chemiczny – chor. Aleksander Maludy
Uzbrojenie i sprzęt:
W skład uzbrojenia pułku wchodziły m.in.: czołgi T-34/85, T-54, T-55, T-72, transportery opancerzone BTR-40, SKOT 2AP, armaty przeciwlotnicze ZU-23-2 oraz S-60, bojowe wozy piechoty BWP-1, samobieżne haubice 122mm 2S1 Goździk, a także samochody opancerzone BRDM-1 i BRDM-2. Pułk wykorzystywał również pojazdy ciężarowe Star oraz samochody terenowo-osobowe GAZ-69, Honker. Inny sprzęt obejmował: BLG-67, ZU-23-2 (Hibneryt na wyposażeniu dywizjonu plot) oraz WZT-1.
Obiekty szkoleniowe:
Strzelnica garnizonowa
Plac treningów ogniowych (PTO)
Plac ćwiczeń taktycznych (PĆT)
Ośrodek sprawności fizycznej (OSF)
Plac ćwiczeń saperskich (PĆS)
Odznaka pamiątkowa:
Odznaka ma formę owalnej tarczy, otoczonej wieńcem laurowym, którego dolna część pokryta jest granatową emalią. Tarcza wypełniona białą emalią jest przecięta ukośnie granatowym falującym pasem symbolizującym rzekę Inę. W centralnej części tarczy znajduje się czerwony gryf trzymający w łapach srebrną odznakę wojsk zmechanizowanych. Na dolnej części odznaki, w wieńcu laurowym umieszczono cyfrę 9. Całość wieńczy miniatura orła wojsk lądowych.
Wymiary: 50×40 mm
Wykonanie: PiK – Warszawa
Pierwsze odznaki wręczono w 1991 roku.
Przekształcenia:
43 Pułk Piechoty → 9 Zaodrzański Pułk Piechoty → 9 Zaodrzański Pułk Zmotoryzowany → 9 Pułk Zmechanizowany → 6 Brygada Kawalerii Pancernej → 2/12 BZ (14 batalion Ułanów Jazłowieckich)
9 Zaodrzański Pułk Piechoty ↘ rozformowany w 1957
Uwagi:
Przypisy:
Bibliografia:
Dariusz Faszcza: Z Dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa 2005: Dom Wydawniczy Bellona. Brak numerów stron w książce.
Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r.. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
Sawicki Zdzisław: Mundur i odznaki Wojska Polskiego. Czas przemian. Sawicki Zdzisław. Warszawa: „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08588-9. Brak numerów stron w książce.
M. Jędrzejko, M.L. Krogulski, M. Paszkowski, Generałowie i admirałowie III Rzeczypospolitej, Wyd. von Boroviecky, Warszawa 2002.
Krzysztof Komorowski: Kronika Wojska Polskiego 2005. Warszawa 2006: Fundacja Polonia Militaris. ISSN 1734-2317. Brak numerów stron w książce.
Przegląd wydarzeń od 1.4. do 30.9.1991 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1994, nr 1-2, s. 266.
Zdzisław Z. Sawicki, Odznaki Wojska Polskiego 1989-2002. Katalog Zbioru Falerystycznego, tom I, Adam A. Wielechowski, Warszawa: Agencja Wydawnicza CB Andrzej Zasieczny, 2002, ISBN 83-7339-012-X, OCLC 225093003. Brak numerów stron w książce.