9 Pułk Ułanów Małopolskich (9 puł) – pułk rozpoznawczy Polskich Sił Zbrojnych.
Pułk został odtworzony w 1940 roku jako 3 oddział rozpoznawczy 3 Dywizji Piechoty. Od 1944 roku funkcjonował jako rozpoznawczy pułk samochodów pancernych w ramach Dywizji Grenadierów Pancernych, a później 4 Dywizji Piechoty. W 1947 roku został rozformowany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
We Francji w 1940 roku
Po klęsce wrześniowej, w jesieni 1939 roku, rtm./mjr Hugo Kornberger rozpoczął organizację oddziału dla kawalerzystów przybywających do Francji. Proces ten oparty był na szwadronie zapasowym 9 pułku z Stanisławowa, który został ewakuowany do Francji. Naczelny Wódz, generał Władysław Sikorski, zaakceptował propozycję mjra Kornbergera, by nowo formowany 3 oddział rozpoznawczy przejął tradycje 9 pułku ułanów Małopolskich. Oddział kształtował się w Bretanii, w rejonie Loyat.
W Wielkiej Brytanii 1940–1947
Po klęsce Francji w 1940 roku, oddział ewakuowano do Wielkiej Brytanii. Od lipca 1940 roku, większość żołnierzy dawnego 3 Oddziału Rozpoznawczego włączono w skład Oddziału Rozpoznawczego 1 Brygady Strzelców 1 Korpusu Polskiego. Dowództwo oddziału objął ppłk dypl. Ziemowit Grabowski od 1 lipca. 31 sierpnia oddział otrzymał sztandar ufundowany przez mieszkańców Glasgow. We wrześniu dowodzenie przejął ppłk Eugeniusz Święcicki, a oddział został przeniesiony do miejscowości Ceres w hrabstwie Fife w związku z obroną wybrzeża. Od wiosny do jesieni 1941 roku, oddział całkowicie zmotoryzowano, wyposażając w transportery opancerzone Carrier oraz motocykle. Liczebność żołnierzy zmniejszono o 90, którzy zostali przekazani do innych jednostek. Jesienią 1941 roku dowództwo objął mjr dypl. Kazimierz Buterlewicz. Na początku 1942 roku 1 oddział rozpoznawczy został niemal skadrowany, licząc 131 żołnierzy. W lipcu nowym dowódcą został mjr Emil Słatyński. W grudniu 1942 roku oddział przeniesiono do Bridge of Allan. W związku z decyzją o rozwinięciu 1 Dywizji Pancernej, oddział przekazał kolejnych żołnierzy do jej składu, podobnie jak jego macierzysta Dywizja Grenadierów. 6 października 1943 roku przyjął nazwę 2 Pułku Rozpoznawczego 2 Kadrowej Dywizji Grenadierów. W trakcie reorganizacji polskich wojsk w Szkocji, oddział rozpoznawczy zachował barwy i tradycje pułku. 8 (20) stycznia 1944 roku 2 pułk rozpoznawczy z Dywizji Grenadierów Pancernych został przekształcony w 9 pułk Ułanów Małopolskich. Oprócz posiadanych transporterów Carrier i początkowo czołgów Covenanter, a następnie Crusader, w lipcu 1944 roku otrzymał 6 czołgów Cromwell IV i V. Od lata 1944 roku ułanów małopolskich podporządkowano 16 Brygadzie Pancernej. Od września pułk zaczął zwiększać swój stan osobowy o Polaków poborowych i ochotników z Francji oraz byłych jeńców z armii niemieckiej. W pułku, jak i w Centrum Wyszkolenia Pancernego i Technicznego, szkolono załogi czołgów Cromwell. Na mocy rozkazu Szefa Sztabu NW, gen. dyw. Stanisława Kopańskiego z dnia 5 lutego 1945 roku, wydzielono z szeregów pułku przeszkolonych żołnierzy na czołgach Cromwell, co stanowiło około 1/3 stanu osobowego, wraz z czołgami, i stworzono zalążek nowego pułku pancernego 16 Samodzielnej Brygady Pancernej, który od 5 marca nosił nazwę 5 pułk pancerny. 9 Pułk Ułanów Małopolskich wydzielono z 16 Brygady i przydzielono jako pułk rozpoznawczy według etatu WE II/251/2 do 4 Dywizji Piechoty. W styczniu 1945 roku pułk przeniesiono do nowo formowanej 4 Dywizji Piechoty jako jej pułk rozpoznawczy, a na wyposażenie otrzymał samochody pancerne Humber Mk. III, rozpoznawcze LRC Humber oraz nowoczesne samochody pancerne Staghound. Posiadał także transportery Universal Carrier oraz Loyd Carrier z armatami przeciwpancernymi 6-funtowymi. W czerwcu 1945 roku pułk osiągnął pełny etat żołnierzy oraz komplet broni i sprzętu, wcielając około 300 żołnierzy z rozwiązanym 1 Pułkiem Szwoleżerów. Po częściowej demobilizacji i repatriacji w kwietniu 1947 roku, zakończył swoją działalność.
Odtworzony w 1944 roku w Szkocji pułk otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta Glasgow.
Koło Pułkowe powstało w Szkocji w 1946 roku. Pamiątki pułkowe złożono w Muzeum Wojska Polskiego w Banknock. Oprócz biuletynów, Koło Pułkowe wydało szereg publikacji bibliograficznych i graficznych.
W 1966 roku Kapituła Orderu Virtuti Militari potwierdziła nadanie odznaczenia po obronie Warszawy w 1939 roku. Dekretem z dnia 11 listopada 1966 roku, Kanclerz Kapituły, gen. Władysław Anders, w uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie II wojny światowej 1939–1945, ostatecznie zatwierdził nadanie pułkowi Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Skład etatowy
dowództwo
szwadron dowodzenia
pluton moździerzy
pluton armat przeciwpancernych na carrierach
pluton łączności
czołówka naprawcza
trzy szwadrony liniowe
trzy plutony samochodów pancernych
pluton strzelecki na carrierach
Sprzęt
samochody pancerne Staghound – 28
lekkie samochody pancerne – 22
Stan osobowy :
oficerów – 44
ułanów pancernych – 808
„Małopolscy ułani”
Dowódcy pułku/oddziału
rtm. Hugo Kornberger (1940)
mjr Włodzimierz Łączyński (1940)
rtm. Hugo Kornberger (1940)
ppłk dypl. Ziemowit Grabowski (1 VII – 8 IX 1940)
ppłk dypl. Eugeniusz Święcicki (9 IX 1940 – 17 X 1941)
mjr Kazimierz Buterlewicz (18 X 1941 – 29 VIII 1942)
ppłk Emil Słatyński (30 VIII 1942 – 5 VI 1946)
ppłk Stefan Tomaszewski (6 VI 1946 – 10 VII 1947)
Obsada dowódcza pułku na dzień 8 maja 1945
dowódca pułku – ppłk Emil Słatyński
zastępca dowódcy pułku – rtm. Władysław Garapich
kwatermistrz – mjr Stanisław Glasser
adiutant pułku – por. Tadeusz Zawadzki
oficer techniczny – rtm. Bogusław Wałecki
dowódca 1 szwadronu – por. Zdzisław Sas–Biliński
zastępca dowódcy szwadronu – por. Kazimierz Bielecki
dowódca 2 szwadronu – por. Olgierd Kiersnowski
zastępca dowódcy szwadronu – por. Janusz Wiązowski
dowódca 3 szwadronu – por. Michał Zając
zastępca dowódcy szwadronu – por. Tadeusz Kasprzycki
dowódca szwadronu dowodzenia – por. Zygmunt Majewski
zastępca dowódcy szwadronu – por. Zbigniew Przybysławski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Zbigniew Lalak: Kawaleria pancerna w PSZ 1900-1945. Warszawa: Pegaz-Bis : O.K. Media, 2004. ISBN 83-60619-00-X.
Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei: szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
Wojsko Polskie 1939–1945 – Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8. Brak numerów stron w książce.
Bogusław Polak: Lance do boju: szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 252-253. ISBN 83-03-01373-4.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Juliusz S. Tym: Śladami polskich gąsienic 1939-1947. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie tom 13, Pułki Rozpoznawcze. Warszawa: Edipresse-Kolekcje Sp.o.o., 2014. ISBN 978-83-7989-112-2.
4 Dywizja Piechoty – Pamięci żołnierzy 4 Dywizji Piechoty i ich dowódcy gen. Glabisza. Tuchowo: Mała poligrafia WSD Redemptorystów.