9 Pułk Saperów (9 psap) to jednostka saperów Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.
Historia 9 psap
9 Pułk Saperów został utworzony 28 września 1921 roku w Twierdzy Brześć. Na stanowisko dowódcy pułku powołano płk. Józefa Zaniewskiego. Jednostka powstała w wyniku połączenia trzech niezależnych batalionów saperskich: 9 batalionu saperów dowodzonego przez kpt. Edwarda Nejberga, 20 batalionu saperów pod dowództwem por. Jerzego Lawcewicza oraz 30 batalionu saperów, którym dowodził kpt. Józef Ojrzyński.
W chwili, gdy wydano rozkaz o formowaniu pułku, większość jego oddziałów znajdowała się jeszcze w terenie, a 30 batalion był zlokalizowany w Grudziądzu, w sąsiedztwie baonu zapasowego saperów Nr 3. Faktyczne formowanie pułku rozpoczęło się na początku października 1921 roku, kiedy to różne oddziały saperskie dotarły do Brześcia n/B. Pułk został zakwaterowany w Twierdzy na Wyspie Centralnej.
18 lutego 1929 roku pułk przeszedł reorganizację i przekształcono go w 6 batalion saperów, który został podporządkowany dowódcy 2 Brygady Saperów. Ostateczna organizacja wojsk saperskich w czasie pokoju została wprowadzona 8 listopada 1929 roku, potwierdzając przekształcenie 9 pułku saperów w 6 batalion saperów z siedzibą w Brześciu.
Żołnierze 9 psap
Dowódcy 9 Pułku Saperów:
płk Józef I Zaniewski (1921 – 1923)
ppłk Wacław Lipski-Lippe (p.o. 1923)
ppłk sap. Gustaw Leonard Herman Stankiewicz (1 IX 1924 – †5 I 1925 Przemyśl)
ppłk SG Władysław Zachorowski – p.o. dowódcy pułku (do 10 IV 1925 → szef Wydziału I Departamentu V MSWojsk.)
ppłk sap. Stanisław Magnuszewski (10 IV 1925 – IX 1926 → dowódca 2 psap)
ppłk Mieczysław Wężyk (od IX 1926)
Zastępcy dowódcy pułku:
mjr Kazimierz Hornoff (p.o. 1923)
mjr Stefan Langner
Kwatermistrzowie pułku:
mjr Józef Grzesik (od VI 1925)
mjr Wiktor Zygmunt Truss (zatwierdzony 26 IV 1928)
Lista starszeństwa oficerów 9 Pułku Saperów w 1922 roku.
Obsada personalna pułku w 1923 roku:
dowódca – płk Józef I Zaniewski
p.o. zastępcy dowódcy – mjr Kazimierz Hornoff
komendant Kadry Batalionu Zapasowego – mjr Leonard Sielewicz
dowódca IX Batalionu Saperów – mjr Edward Nejberg
p.o. dowódcy XX Batalionu Saperów – kpt. Zygmunt II Rumiński
p.o. dowódcy XXX Batalionu Saperów – kpt. inż. Józef Ojrzyński
oficer kasowy – por. Jan Kazimierz Orzechowski
oficer prowiantowy – wakat
starszy lekarz pułku – kpt. Roman Pisarczyk
młodszy lekarz pułku – por. Samuel Abusz
Prace pokojowe 9 psap
Oddziały 9 pułku saperów uczestniczyły w akcjach ratunkowych mostów zagrożonych zatorami lodowymi na terenie D. O. K. nr IX oraz w akcjach przeciwpowodziowych, czasami w innych okręgach, jak na przykład w Krakowie w 1925 roku. Wzięły także udział w budowie następujących obiektów:
- most nad rzeka Stwiga w Śródborzu (faktyczna nazwa Chutory Merlińskie),
- most nad rzeka Stwiga w miejscowości Korotycze,
- most nad rzeka Marycha przy strażnicy Studzianka,
- strzelnica szkolna w Białej Podlaskiej,
- kolej żelazna o długości 3 km łącząca twierdzę Brześć z miastem.
Sport
W dziedzinie sportu pułk odniósł znaczące sukcesy. Dwukrotnie zdobył tytuł mistrza w zawodach saperskich w Warszawie – w 1925 i 1928 roku, a w 1927 roku zajął drugie miejsce. W 1926 roku zdobył tytuł mistrza w zawodach sportowych O. K. nr IX.
Symbole 9 psap
Chorągiew
20 lutego 1925 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 9 psap.
24 czerwca 1925 roku, w Brześciu, gen. dyw. Edward Śmigły-Rydz wręczył dowódcy pułku chorągiew, która została ufundowana przez Magistrat i Radę Miejską Brześcia na mocy uchwały Rady Miasta z 13 listopada 1924 roku i z 2 grudnia 1924 roku. Po rozwiązaniu pułku w 1929 roku, chorągiew została przekazana 6 batalionowi saperów.
Odznaka pamiątkowa
13 listopada 1923 roku Minister Spraw Wojskowych generał broni Stanisław Szeptycki zatwierdził projekt oraz regulamin odznaki pamiątkowej 9 Pułku Saperów. 15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził nowy regulamin odznaki pamiątkowej, dostosowany do przepisów o odznakach pamiątkowych formacji z 21 kwietnia 1928 roku.
Odznaka składa się ze srebrnego wieńca dębowo-laurowego przeplatanego emaliowaną czerwono-czarną wstęgą. Na wieniec nałożono kotwicę oraz krzyżujące się kilof i łopatę. U szczytu znajduje się ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami. W centrum umieszczono czerwoną emaliowaną tarczę z symbolem pułku – szarżującym żubrem. W dolnej części wieńca wpisano numer „9”. Odznaka jest pięcioelementowa, wykonana w srebrze, mocowana sześcioma nitami. Na awersie wieniec i kotwica mają próby srebra oraz imiennik grawera JM, rewers jest gładki. Wymiary odznaki to 60 mm × 54 mm, a wykonana została przez Józefa Michrowskiego w Warszawie.
Prawo do noszenia odznaki pamiątkowej 9. pułku saperów przysługiwało oficerom i żołnierzom, którzy byli w szeregach batalionów saperów wchodzących w skład pułku w czasie działań wojennych, od 1 marca 1918 r. do 21 marca 1921 r., przez co najmniej: 3 miesiące na froncie, a w oddziale przez rok. W czasie pokoju prawo to przysługiwało oficerom i podoficerom zawodowym po dwóch latach służby, a oficerom niezawodowym po roku. Po przekształceniu 9 pułku w 6 batalion saperów, wzór odznaki został zmieniony, zastępując cyfrę „9” cyfrą „6”.
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 2 (183), Warszawa 2000, s. 105-108.
Włodzimierz Wierzbicki (red.), Bronisław Skarżyński (red.), Jan Waszczuk (red.): Korpus Poleski (jednodniówka). Brześć nad Bugiem: Okręg Korpusu Nr IX, 1928.
Ryszard Grabowiecki, „Prace użytkowe saperów 1928 – 1930”, Warszawa 1931.