9 Pułk Piechoty Liniowej

9 Pułk Piechoty Liniowej

9 Pułk Piechoty Liniowej był polskim pułkiem piechoty, który działał w okresie powstania listopadowego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Po abdykacji Napoleona, car Aleksander I zgodził się na odesłanie polskich oddziałów do kraju, które miały posłużyć jako fundament do utworzenia Wojska Polskiego pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego. 13 czerwca 1814 roku, pułkowi przydzielono miejsce koncentracji w Łomży. Pułk nie został jednak odtworzony, ponieważ etat armii Królestwa Polskiego przewidywał jedynie 12 pułków piechoty. Nowe pułki piechoty zaczęto formować dopiero po wybuchu powstania listopadowego. Rozkaz dyktatora, gen. Józefa Chłopickiego z 10 stycznia 1831, nakładał na władze wojewódzkie obowiązek ich organizacji. 9 pułk piechoty był formowany w województwie krakowskim, początkowo pod nazwą 1 Pułk Województwa Krakowskiego.

Zgodnie z etatem, pułk miał liczyć 2695 żołnierzy, rekrutowanych (podobnie jak 10 pułk) z Gwardii Ruchomej Województwa Krakowskiego. Z raportu Regimentarza Lewego Brzegu Wisły wynika, że Gwardia Ruchoma w tym województwie liczyła 6033 rekrutów. Pod koniec stycznia pułk osiągnął stan 3046 żołnierzy. W wykazach Komisji Wojskowej Rządu, pułk pojawił się 6 kwietnia 1831 z liczbą 1941 żołnierzy (2 bataliony) w garnizonie warszawskim. W składzie armii polowej był od 5 czerwca 1831 w ramach odrębnej komendy gen. Bielińskiego, licząc 1504 osoby w 2 batalionach, a 3. batalion (363 żołnierzy) pozostawał w garnizonie warszawskim. 6 lipca pułk wchodził w skład 1 Dywizji gen. Rybińskiego, licząc 1769 ludzi w 3 batalionach. Później został odkomenderowany do garnizonu Modlina. 8 października, przed przekroczeniem granicy pruskiej, pułk liczył 1126 żołnierzy.

Walki pułku

Pułk brał udział w walkach podczas powstania listopadowego.

Bitwy i potyczki:

  • pod Kockiem (14 i 17 czerwca 1831)

W 1831 roku, podczas wojny z Rosją, żołnierze pułku zostali odznaczeni 5 złotymi krzyżami Orderu Virtuti Militari.

Żołnierze pułku

Pułkiem dowodzili:

  • płk Samuel Józef Różycki
  • ppłk Józef Godlewski (od 14 lipca 1831, od 4 października w stopniu pułkownika)

Adiutanci:

  • ppor. Filip Neriusz Walter

Uzbrojenie

Podstawowe uzbrojenie piechurów stanowiły kosy, piki oraz karabiny skałkowe. Z magazynów Komisji Rządowej Wojny pułk początkowo otrzymał jedynie 200 sztuk karabinów, które prawdopodobnie były francuskie wz. 1777 (kaliber 17,5 mm) lub rosyjskie z fabryk tulskich wz. 1811 (kaliber 17,78 mm), wyposażone w bagnety. W późniejszym czasie uzbrojenie się poprawiło dzięki broni zdobycznej oraz dostawom karabinów własnej produkcji. Poza kosami i karabinami piechurzy posiadali – według źródeł ikonograficznych – siekiery, a w późniejszym okresie czasami również tasaki (pałasze piechoty). Oficerowie byli uzbrojeni w szable i pistolety. Wyposażenie żołnierzy uzbrojonych w karabiny obejmowało ładownicę na 40 naboi (czasami zastępowaną torbą płócienną) oraz pochwy na bagnet.

Umundurowanie

Na początku umundurowanie było niejednolite i miało obejmować, zgodnie z rozkazem, następujące elementy:

  • wołoszki lub sukmany, najlepiej sukienne, podszytej płótnem, w kolorze zgodnym z odzieżą włościańską w danym województwie, z kołnierzem w kolorze województwa;
  • kaftana lub kożuszka z rękawami, zakrywającego podbrzusze;
  • spodni sukiennych, płótnem podszytych, szarych lub w kolorze wołoszki;
  • ciżem (trzewików) lub butów krótkich (z krótkimi cholewami);
  • furażerki z zausznicami, z lampasem (otokiem) w kolorze województwa;
  • dwóch halsztuchów (chustek na szyję) czarnych;
  • trzech koszul;
  • pary rękawiczek bez palców;
  • dwóch par gatek (kalesonów) płóciennych.

W początkowym okresie, ubiór 1 pułku piechoty województwa krakowskiego składał się z białej, wyszywanej sukmany z białym, wykładanym kołnierzem, szarobrunatnej lub granatowej burki-czamary oraz miękkiej, karmazynowej rogatywki z otokiem z baraniego futra i krótko przyciętym pawim piórem. Spodnie były granatowe, szare lub zgodne ze strojem ludowym – w białe i czerwone pasy.

W późniejszym okresie, od lipca 1831 roku, po przejściu na etat Komisji Rządowej Wojny, umundurowanie ujednolicono, składając się z granatowej wołoszki z karmazynowymi wyłogami, naramiennikami granatowymi z karmazynową wypustką, takich samych spodni oraz usztywnionej, niskiej rogatywki w kolorze pąsowym. Pasy i trzewiki były czarne.

Wyłogi karmazynowe, rogatywki pąsowe.

Przypisy

Bibliografia

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.

Bronisław Gembarzewski: Wojsko polskie. Ubiór, uzbrojenie, oporządzenie. Tom IV. Od 1815 do 1831 roku. Warszawa: 1966.

Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.

Bronisław Pawłowski (red.): Źródła z dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830-1831. Warszawa: 1935.

Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.