9 pułk piechoty Legionów (9 pp Leg.) – jednostka piechoty Polskiej Siły Zbrojnej oraz Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.
Formowanie i walki
7 listopada 1918 roku, w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej, powstał 3 pułk piechoty Wojska Polskiego (PSZ). Kadry do utworzenia tej jednostki pochodziły z 1 i 2 pułku piechoty, a także ze szkoły podchorążych oraz szkoły oficerskiej.
W pierwszej połowie listopada pułk brał udział w rozbrajaniu niemieckich oddziałów w rejonie Komorowa.
W związku z odtwarzaniem pułków legionowych, 3 pułk piechoty został 16 lutego 1919 roku przekształcony w 9 pp Legionów.
23 stycznia 1919 roku w Komorowie zakończono organizację III batalionu pod dowództwem pułkownika Bolesława Jatelnickiego. Cztery dni później batalion, w skład którego wchodziły 10. i 11. kompanie strzeleckie oraz 3. kompania karabinów maszynowych, wyjechał na front cieszyński. 30 stycznia stoczył walkę w obronie wsi Simoradz przeciwko pięciokrotnie silniejszym oddziałom czeskim. Dowódca batalionu został odznaczony złotym Krzyżem za Obronę Śląska Cieszyńskiego, a siedmiu żołnierzy srebrnymi krzyżami, które później zamieniono na Krzyże Walecznych. 26 lutego III batalion wkroczył do Cieszyna, a dwa dni później udał się do Małopolski Wschodniej, docierając do Sądowej Wiszni 5 marca.
10 lutego 1919 roku w Komorowie, na podstawie 12. kompanii, rozpoczęto tworzenie batalionu zapasowego pod dowództwem kapitana Andrzeja Mierzejewskiego. 4 marca batalion przeniesiono do Różana, a 4 maja do Zamościa, gdzie stał się stałym garnizonem.
W maju 1919 roku pułk został włączony do 3 Dywizji Piechoty Legionów. 13 maja pułk liczył 41 oficerów oraz 1869 żołnierzy.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Zamościu.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
9 pp Leg. w Zamościu
W kwietniu 1922 roku pułk został przetransportowany z Litwy do wsi Szpanów na Wołyniu. 10 września miał miejsce pierwszy transport pułku z Równego do Zamościa, gdzie jednostka stała się stałym garnizonem. 15 września 1922 roku na Rynku Wielkim w Zamościu odbyła się ceremonia powitania pułku przez mieszkańców miasta i powiatu zamojskiego. III batalion został detaszowany w Tomaszowie Lubelskim. Garnizon zamojski znajdował się w Okręgu Korpusu Nr II.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, ustanowił 29 lipca jako dzień święta pułkowego.
Na mocy rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych dotyczącego organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 9 pułk piechoty został zakwalifikowany do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Co roku przyjmowano około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i żołnierzy. W okresie zimowym pułk posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny oraz skadrowany, natomiast w lecie batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych.
W ramach eksperymentu w pułku utworzono kompanię podchorążych rezerwy piechoty. Składała się ona z trzech plutonów strzeleckich oraz plutonu karabinów maszynowych. Kompania podlegała dowódcy dywizji w kwestiach organizacyjnych i szkoleniowych, a administracyjnie dowódcy pułku. Została zlikwidowana 1 sierpnia 1931 roku.
Pod dowództwem Stanisława Sosabowskiego 9 pułk piechoty zdobył nagrodę dywizyjną w strzelaniu oraz w jeździe na nartach w okresie zimowym.
29 lipca 1937 roku, w dniu swojego święta, 9 pułk piechoty Legionów otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Zamościa.
9 pp Leg. w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk (bez I batalionu) walczył w składzie 39 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). Jednostka została uzupełniona III batalionem 8 pułku piechoty Legionów pod dowództwem mjr. Wacława Smolińskiego oraz batalionem marszowym tego pułku z por. rez. Tadeuszem Andrzejem Moszyńskim na czele.
I batalion 9 pp Leg. walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty.
Symbole pułku
Sztandar
17 października 1922 roku w Zamościu Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz, Józef Piłsudski, wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez mieszkańców miasta i powiatu zamojskiego.
Odznaka pamiątkowa
19 września 1928 roku, kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. dyw. Daniel Konarzewski, zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 9 pp Leg. Odznaka o wymiarach 40 × 40 mm ma formę Krzyża Walecznych umieszczonego na promienistym niebieskim tle. Ramiona krzyża pokryte są białą emalią i połączone wieńcem laurowym. Na ramionach wpisano numer, inicjały oraz rok powstania pułku: 9 P.P.LEG. 1918. W centrum krzyża znajduje się orzeł wojskowy, na którego tarczy wpisano literę L. Odznaka jest trójczęściowa – oficerska, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana, połączona czterema nitami. Wykonanie: Wincenty Wabia-Wabiński – Warszawa.
Żołnierze pułku
Dowódcy pułku:
ppłk Karol Jan Krystyn Block (7 XI 1918 – 10 VII 1919)
mjr Mieczysław Smorawiński (11 VII – 14 VIII 1919)
mjr Eugeniusz Godziejewski (15 VIII – 2 IX 1919)
mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (3 IX 1919 – 15 II 1920)
kpt. Franciszek Sudoł (16 II – 19 IV 1920)
mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (20 IV – 25 VII 1920)
kpt. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (26 VII – 28 VIII 1920)
mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (29–31 VIII 1920)
ppłk / płk piech. Bronisław Ostrowski (1 IX 1920 – V 1926 → dowódca 5 Brygady Ochrony Pogranicza)
ppłk SG Władysław Kwiatkowski (14 X 1926 – 28 I 1928 → praktyka poborowa w PKU Biała Podlaska)
ppłk / płk piech. Stanisław Machowicz (28 I 1928 – 31 VIII 1935 → komendant Miasta Warszawy)
ppłk piech. Władysław Kasza (5 XI 1935 – 12 I 1937)
ppłk dypl. Stanisław Sosabowski (12 I 1937 – III 1939 → dowódca 21 pp)
ppłk piech. Zygmunt Bierowski (10 III – 27 IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku:
ppłk piech. Leon Jan Seweryn Schneider (22 VII 1922 – †9 III 1923 Cieszyn)
mjr piech. Adam Lipiński (p.o. 2 VI 1923 – X 1926)
mjr / ppłk piech. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (X 1926 – III 1927)
ppłk piech. Wacław Kaj (V – IX 1927 → p.o. komendanta PKU Suwałki)
mjr piech. Jan I Góra (31 X 1927 – 5 XI 1928 → praktyka poborowa w PKU Zamość)
mjr / ppłk piech. Jan Świątecki (od 5 XI 1928)
ppłk piech. Wacław Wilniewczyc (I 1931 – 27 VIII 1932)
ppłk piech. Kazimierz Wyderko (28 VIII 1932 – 1937 → dowódca 41 pp)
ppłk piech. Czesław Karol Czajkowski (XI 1937 – IX 1939 → dowódca OZ 3 DP Leg.)
Żołnierze 9 pułku piechoty Legionów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć m.in. w bazach danych dostępnych dzięki Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskiemu.
Pamięć o pułku
22 lutego 2011 roku tradycje 9 pp Leg. przejął z honorem i kultywuje 3 Zamojski batalion zmechanizowany w Zamościu.
Zobacz też
Koszary w Zamościu
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
George F. Cholewczynski „Rozdarty naród. Polska brygada spadochronowa w bitwie pod Arnhem”, Wydawnictwo: Andrzej Findeisen – A.M.F. Plus Group, 2006; ISBN 83-60532-00-1.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, wyd. II, Warszawa 1986, ISBN 83-222-0377-2.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Zygmunt Szatner: Zarys historji wojennej 9-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Linki zewnętrzne
Galeria 1. archiwum.zam.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]., Galeria 2 – Archiwum Państwowe w Zamościu.