9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski)
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski) (niem. Colbergsches Grenadier-Regiment Graf Gneisenau (2. Pommersches) Nr. 9) był pułkiem piechoty niemieckiej.
Pułk został utworzony w 1808 roku w Kołobrzegu, bazując na batalionie grenadierów z 22 pułku piechoty pruskiej. Od 1818 roku wchodził w skład 3 Dywizji z II Korpusu Armijnego, mającego siedzibę w Szczecinie. W wyniku mobilizacji, w sierpniu 1914 roku pułk osiągnął gotowość bojową i został wysłany na front zachodni w składzie 5 Brygady Piechoty 3 Dywizji. Został rozformowany w 1919 roku.
Historia pułku
Rodowód 9 pułku grenadierów
Stargard, na mocy traktatu westfalskiego z 1648 roku, przeszedł pod panowanie Brandenburgii. Dziewięć lat później miasto odwiedził hetman Stefan Czarniecki, prowadząc konnicę w pościgu za wycofującą się armią szwedzką. W latach 1668–1720 Stargard pełnił rolę stolicy Pomorza Tylnego, a druga połowa XVII i XVIII wieku to okres powolnej odbudowy miasta po zniszczeniach.
22 pułk piechoty pruskiej
W latach 1713–1806 w Stargardzie stacjonował 22 pułk piechoty pruskiej (22 Infanterie – Regiment Nr. 22). Żołnierze kwaterowali w obozach pod namiotami oraz w mieście.
Do dowódców pułku należeli:
- płk Moritz Prinz von Anhalt-Dessau (1741),
- gen. mjr Balthasar Rudolf von Schenckendorf (1760),
- gen. mjr Karl Christoph von Plötz (1768),
- gen. mjr Friedrich Karl von Schlieben (1776),
- gen. mjr Karl Friedrich von Klinckowström (1791),
- gen. mjr Franz Otto von Pirch (1806).
Pułk, stacjonując w Stargardzie, brał udział w kampaniach wojennych za czasów Fryderyka II Wielkiego. W XVIII wieku część Pomorza, w tym Stargard, zostało przyłączone do Prus. W 1806 roku, w wyniku klęski, 22 Pułk Piechoty pod dowództwem gen. mjr Franza Ottona von Pircha został rozbity, a jego oddziały rozproszone, z wyjątkiem batalionu grenadierów, który obronił Kołobrzeg. Po podpisaniu pokoju w Tylży, kończącego wojnę Napoleona z koalicją prusko-rosyjską, batalion zakończył obronę. W wyniku reformy pruskiej armii w latach 1807–1808, Stargard został przyporządkowany do II Okręgu Wojskowego z siedzibą w Szczecinie.
Powstanie 9 pułku grenadierów
W 1808 roku, na bazie batalionu grenadierów z 22 pułku piechoty pruskiej, w Kołobrzegu utworzono 9 Pułk Grenadierów. W XIX wieku sztab pułku oraz poszczególne bataliony stacjonowały kolejno w Kołobrzegu (1808), Poczdamie, Szczecinie (1817–1872), Berlinie (1828–1829, 1849–1851), Choszcznie, Kołobrzegu, Anklam, Stargardzie (1864–1919) oraz Pyrzycach (1873–?).
W 1849 roku pułk przyjął nazwę 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów, aby uhonorować bohaterską obronę miasta. Od 1864 roku sztab pułku oraz trzy bataliony kwaterowały w Stargardzie. W czasie wojny prusko-austriackiej w 1866 roku pułk walczył w ramach 4 Dywizji Piechoty II Korpusu, uczestnicząc w bitwie pod Sadową. W trakcie wojny francusko-pruskiej w latach 1871–1872 żołnierze pułku brali udział w bitwie pod Gravelotte oraz oblężeniu Metz i Paryża. W latach 1881–1884 zbudowano zespół koszarowy dla pułku, nazywany potocznie czerwonymi koszarami, który kosztował półtora miliona talarów, a jego projektantem był król architekt Emil Drews.
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau
W 1908 roku pułk przyjął nazwę 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau. 5 sierpnia 1914 roku pułk został zmobilizowany w związku z I wojną światową, a 7 sierpnia skierowany do rejonu koncentracji 1 Armii (gen. Kluck). W dniach 6–9 września 1914 roku pułk uczestniczył w pierwszej bitwie nad Marną, gdzie siły francuskie powstrzymały niemieckie wojska przed dalszym marszem na południe i zachód oraz zdobyciem Paryża. Pułk poniósł znaczne straty, a 9 września przeszedł do odwrotu, prowadząc działania pozycyjne. 7 grudnia 1915 roku pułk wizytował cesarz Wilhelm II Hohenzollern, a dowódcą pułku był wówczas płk von Derschau. Od 1 kwietnia do 30 czerwca 1916 roku toczył walki pozycyjne w Szampanii. Pod koniec listopada uczestniczył w bitwie nad rzeką Sommą, gdzie 13 grudnia po raz drugi wizytował pułk Wilhelm II. W tym czasie podjęto decyzję o przerzuceniu II batalionu na front wschodni, gdzie walczył nad rzekami Strypą i Seretem oraz Złotą Lipą. W październiku 1916 roku, bazując na doświadczeniach z dwóch lat wojny pozycyjnej, organizowano przy każdym batalionie kompanie karabinów maszynowych oraz utworzono kompanie miotaczy min, pionierów i saperów.
W kwietniu 1917 roku, w ramach ofensywy niemieckiej na froncie zachodnim, pułk brał udział w walkach pod Arras (druga bitwa pod Arras), gdzie 21 kwietnia nowym dowódcą pułku został mjr von Seelhorst. Pułk poniósł duże straty, a po czwartej bitwie we Flandrii stracił 551 żołnierzy. 22 maja 1917 roku po raz trzeci wizytował pułk cesarz Wilhelm II. W styczniu i lutym 1918 roku pułk prowadził walki pozycyjne w Lotaryngii, gdzie rozpoczęto organizację grup szturmowych (Stosstruppenn). W marcu pułk walczył pod Cambrai i Bapaume, a w kwietniu pod Rómel. Po nieudanej ofensywie pułk prowadził działania pozycyjne w Flandrii oraz pod Reims w Szampanii. W październiku toczył walki na linii Zygfryda. W dniach 1–4 listopada 1918 roku walczył pomiędzy Aisne i Mozą, a następnie przeprowadził działania odwrotowe spod Antwerpii. 11 listopada pułk zastało ogłoszenie zawieszenia broni na całym froncie zachodnim, co oznaczało zakończenie wojny. 14 grudnia pułk powrócił do Berlina, a 19 grudnia do Stargardu.
19 czerwca 1919 roku batalion z 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau brał udział w zdarzeniach w Szczecinie, gdzie stawiał opór zrewoltowanym grupom żołnierzy oraz robotnikom strajkującym w stoczniach szczecińskich, w fabryce konstrukcji mostowych Gollnowa i w fabryce Stowera, produkującej samochody i broń.
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski) został rozformowany 2 lipca 1919 roku, co było wynikiem redukcji armii niemieckiej po Traktacie Wersalskim. Ostatnia uroczystość miała miejsce w Kołobrzegu, gdzie odbyła się ostatnia parada rozwiązywanych jednostek II Okręgu Wojskowego oraz zdanie sztandarów pułkowych.
Schemat organizacyjny
II Korpus Armijny, Szczecin
3 Dywizja Piechoty, Szczecin
5 Brygada Piechoty (5. Infanterie-Brigade), Szczecin
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau, Stargard
Struktura organizacyjna i obsada personalna podczas mobilizacji w 1914
5 sierpnia 1914 roku 9 pułk grenadierów został zmobilizowany. Jego struktura organizacyjna i obsada personalna przedstawiały się następująco:
- dowódca pułku – płk Walter Leu,
- zastępca – ppłk von Skrbensky,
- kwatermistrz – ppłk Michaelis,
- lekarz pułkowy – doktor Long,
- skarbnik pułkowy – Schröder,
- I batalion (4 kompanie) – d-ca mjr von Kleist,
- II batalion – d-ca mjr von Restorff,
- batalion fizylierów – d-ca mjr Wilken,
- kompania karabinów maszynowych (6 karabinów typu Maxim) – kpt. Varnhagen,
- orkiestra pułkowa – kapelmistrz Ahlers.
Dowódcy pułku
Od momentu powstania pułku do jego rozformowania dowódcami byli:
- gen. mjr Franz Otto von Pirch (1808-1813),
- gen. książę August Neidhardt von Gneisenau (1818-1830),
- marszałek Helmuth Karl Bernhard von Moltke (1866-1891),
- płk Felix Langer (1910–1914),
- płk Walter Leu (22 kwietnia 1914 – 16 października 1915),
- ppłk Friedrich von Derschau (17 października 1915 – 14 kwietnia 1916),
- ppłk mjr Robert von Kleist (15 kwietnia 1916 – 14 września 1916),
- płk baron Hans von Eberstein (15 września 1916 – 20 kwietnia 1917),
- ppłk Just Friedrich von Seelhorst (21 kwietnia 1917 – 2 lipca 1919).
Stan osobowy, uzbrojenie, umundurowanie w 1914
Po mobilizacji 5 sierpnia 1914 roku pułk dysponował 3500 żołnierzami i oficerami, 250 końmi oraz 70 samochodami. Główną bronią pruskiej piechoty, w tym grenadierów 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau w chwili wybuchu I wojny światowej, był karabin Mauser wzór 1898, kaliber 7,92 mm, który charakteryzował się nowoczesnością, wytrzymałością oraz niezawodnością. Żołnierz mógł prowadzić skuteczny ogień na odległość do 2000 metrów. Cenił się również za dużą szybkostrzelność, dobrą celność oraz niewielki odrzut. W wyposażeniu kompanii karabinów maszynowych znajdował się karabin typu Maxim.
Żołnierze pułku nosili pikielhaubę jako standardowe nakrycie głowy. Na pagonach munduru oraz na płóciennych pokrowcach pikielhaub znajdował się numer pułku: czerwona cyfra 9. Od sierpnia 1914 roku numery nanoszono farbą zieloną, aby żołnierze nie wyróżniali się na polu bitwy. Na początku I wojny światowej, skórzana pikielhauba z płóciennym pokrowcem była standardowym hełmem armii Cesarstwa Niemieckiego, w tym grenadierów 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau.
Place ćwiczeń
Oddzielony ulicą Grenadierów od kompleksu koszarowego, znajdował się pułkowy mały plac ćwiczeń (Kleine Exerzierplatz), do którego przylegały zabudowania koszarowe kompanii karabinów maszynowych. Drugi plac ćwiczeń, zwany Dużym (Gross Exerzierplatz), usytuowany był pomiędzy dzisiejszą ulicą Szczecińską a Aleją Żołnierza, aż po Giżynek.
Sztandar
Przed wybuchem I wojny światowej sztandar 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau był ozdobiony szarfami za: „Kołobrzeg”, „Wojnę Wyzwoleńczą 1813/15”, „Wojnę 1866”, „Wojnę 1870/1871” oraz szarfą „Krzyża Żelaznego”.
Nazwa, tradycje
Początkowo pułk nosił nazwę 9 Pułk Grenadierów Regiment Nr. 9, który powstał w 1808 roku na bazie batalionu grenadierów 22 Pułku Piechoty Pruskiej. W 1849 roku przyjął nazwę 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów, a od 1908 roku, po dodaniu imienia księcia Gneisenau, funkcjonował jako 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski). Po rozformowaniu w 1919 roku jego tradycje kontynuował I batalion 4 (Pruskiego) pułku piechoty. Po utworzeniu Wehrmachtu, tradycje 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau były kultywowane przez 25 pułk grenadierów, a później przez 25 pułk grenadierów pancernych, który został przekształcony w trakcie wojny.
Przekształcenia
9 pułk grenadierów → 9 Kołobrzeski pułk grenadierów → 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski)
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau ↘ rozformowany w 1919
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Andrzej Bierca: Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargard 2011, Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargardia t. VI: praca zbiorowa. Stargard: Muzeum w Stargardzie, 2013. ISSN 1641-7747.
Edward Włodarczyk: Przewodnik po Szczecinie. Królewski architekt Emil Drews. Szczecin: Wydawnictwo 13 Muz, 1999. ISBN 83-908898-3-8.
Grzegorz G. Drążek: Koszary za półtora miliona talarów, Stargard: Głos Szczeciński, 2018.
Nigel Thomas: Armia niemiecka w I wojnie światowej. T. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-8178-074-2.
Niemieckie pułki piechoty 1914 – 1918. tnke.home.pl. [dostęp 2023-08-18]. (pol.).