9 pułk artylerii ciężkiej (9 pac)
9 pułk artylerii ciężkiej (9 pac) to jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, która brała udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
Wiosną 1919 roku rozpoczęto formowanie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej, który miał dywizjon w składzie trzech baterii. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
W opracowanym w październiku planie rozbudowy artylerii do końca 1919 roku przewidywano zakończenie organizacji baterii i dowództw, które miały być formowane w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii do dnia 31 grudnia. W okresie od października do końca grudnia 1919 roku bateria zapasowa 9 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić jedną baterię.
Formowanie i walki pułku/dywizjonu
Organizacja 9 pułku artylerii ciężkiej rozpoczęła się 29 czerwca 1919 roku w Dęblinie-Zajezierzu. Tam utworzono 1 baterię pod dowództwem porucznika Stefana Czernika, w składzie której znaleźli się oficerowie: podporucznik Władysław Szwed oraz podporucznik Władysław Ekiert. W połowie października wyznaczono dowództwo dywizjonu, na czele którego stanął kapitan Stefan Domański, a adiutantem został podporucznik Tadeusz Frączak. Funkcję oficera łączności pełnił podporucznik Józef Abramowicz. 2 baterię (dowódca porucznik Wincenty Zdanowicz, oficerowie: podporucznik Alojzy Gałęzewski, podporucznik Stanisław Orzechowski, podporucznik Antoni Świeży) oraz 3 baterię (dowódca porucznik Stefan Ludwig, oficerowie: porucznik Józef Krautwald, porucznik Witold Łoziński, podchorąży Fryderyk Zolle) formowano w Białej Podlaskiej.
1 bateria wyruszyła na front polsko-sowiecki 6 grudnia, 2 bateria 27 lutego, a 3 bateria dopiero w pierwszych dniach maja 1920 roku. 1 bateria, wyposażona w cztery armaty 105 mm, wyruszyła z Petrykowa i, działając plutonami, brała udział w zdobywaniu Mozyrza. Następnie, ze swoich stanowisk ogniowych pod Barbarowem, Konotopem i Narowlą, zwalczała statki sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej. Po zdobyciu Kalenkowicz 2 bateria z Ptyczy pomaszerowała do Nachowa, gdzie zwalczała sowieckie pociągi pancerne. Pod koniec marca 1920 roku 1 bateria zajęła pozycje pod Konotopem i, działając jako bateria nadbrzeżna, powstrzymywała ogniem sowieckie kanonierki. W trakcie ofensywy na Kijów 1 bateria, w ciągłych starciach z sowieckimi kanonierkami i piechotą, dotarła do Czernobyla, gdzie zniszczyła jeden uzbrojony statek, a blokując ujście Sozy do Dniepru, zatopiła drugi w pobliżu Łojowa.
2 bateria, wychodząc spod Nachowa, przeszła do Wasilewicz, a następnie transportem kolejowym do Rzeczycy. Tam zwalczała sowiecką piechotę, która próbowała sforsować Dniepr. Rozwijająca się ofensywa sowiecka zmusiła baterię do powrotu do Nachowa, gdzie kontynuowała działania opóźniające. 29 czerwca zajmowała stanowiska na odcinku od Julińska do ujścia rzeki Ippy. 3 bateria (dawna 1.) wycofała się z linii Dniepru do Chojniki, Jucewicze i Narowlę. Ogólny odwrót wojsk polskich spowodował, że dwubateryjny I/9pac został skierowany do Brześcia. 29 lipca 2 bateria zajęła stanowiska ogniowe w pobliżu II fortu twierdzy brzeskiej, a 3 bateria w majątku Rzeczyca. Po zajęciu Brześcia przez Sowietów, dywizjon został przewieziony do Dęblina, a następnie do Modlina, gdzie wszedł w struktury nowo formowanej 5 Armii.
Samodzielnie działająca 1 bateria (początkowo jako 3.) w pierwszych dniach maja została przerzucona transportem kolejowym do Nowoświęcian i włączona w skład grupy artyleryjskiej Armii Rezerwowej generała Kazimierza Sosnkowskiego. Brała udział w walkach pod Postawami i Cerepami. W trakcie ogólnego odwrotu wojsk polskich bateria wycofywała się przez Lidę, Grodno, Białystok, Wysokie Mazowieckie oraz Nasielsk. W bitwie warszawskiej, w ramach 1 Armii, broniła przedmościa warszawskiego. 1 bateria, która dotarła do Nasielska, po szybkim uzupełnieniu sprzętu, 14 sierpnia została przerzucona pod Wólkę Radzymińską. Toczyły się tam najcięższe walki, a włamanie w rejonie Radzymina groziło utratą przedmościa. Bateria przez cały czas zwalczała piechotę i kawalerię sowiecką.
4 grudnia I dywizjon został odznaczony przez Naczelnego Wodza srebrnym krzyżem Virtuti Militari. Uroczystość miała miejsce w Łazdunach. Po mszy polowej marszałek Piłsudski dokonał przeglądu oddziałów 9 Dywizji Piechoty i udekorował sztandary jednostek. Na trąbce I dywizjonu 9 pułku artylerii ciężkiej zawieszono krzyż orderu wojennego VM nr 4403.
Po zakończeniu działań wojennych dywizjon przeszedł do tymczasowego miejsca postoju w okolicach Połoczany. 8 września 1922 roku został odesłany do swojego stałego miejsca postoju w Brześciu nad Bugiem.
Obsada personalna
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Artemi Andzaurow: Zarys historii wojennej 9-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 67. ISBN 83-87103-57-8.