9 eskadra wywiadowcza – jednostka lotnictwa Wojska Polskiego z początków II Rzeczypospolitej.
Eskadra została powołana do życia w 1919 roku w Krakowie. Wzięła udział w walkach o Śląsk Cieszyński, a następnie została przerzucona na wschód, gdzie brała udział w wojnie polsko–ukraińskiej oraz polsko–bolszewickiej. W lipcu 1920 roku została odtworzona, koncentrując się głównie na zadaniach fotogrametrycznych. W 1921 roku weszła w skład nowo utworzonej 10 eskadry wywiadowczej.
Formowanie, zmiany organizacyjne i walki
Eskadra została sformowana 9 stycznia 1919 w Krakowie.
Podczas tworzenia jednostki napotkano trudności z zaopatrzeniem w sprzęt. Mimo tych problemów, wydzielono dwie załogi, które w rejonie Śląska Cieszyńskiego realizowały zadania lotnicze.
Raport Inspektora Wojsk Lotniczych z 13 marca 1919 roku wskazywał, że eskadra dysponowała wtedy 6 samolotami, 2 pilotami i 5 obserwatorami.
Formowanie jednostki zakończono w kwietniu 1919 roku.
W tym samym miesiącu eskadra została przeniesiona na lotnisko w Radymnie. Włączono ją w skład II Grupy Lotniczej, gdzie operowała na rzecz Grupy „Wschód” w rejonach Sambor i Stryj.
W tym czasie eskadra dysponowała 3 samolotami, w tym 2 Lloydami C-5 i 1 Oeffagiem.
Po zajęciu przez Wojsko Polskie Małopolski, 9 eskadra przeniosła się na lotnisko Lewandówka.
Na początku czerwca do jednostki dołączono nową, krakowską 12 eskadrę lotniczą, która wzmocniła eskadrę, zachowując jednak dotychczasową numerację.
W miarę sukcesów wojsk lądowych, jednostka przesuwała się na wschód, operując z lotnisk Kniaże i Brody.
Okres zimy 1919/1920 eskadra spędziła w Dubnie, organizując stacje benzynowe w Ostrogu i Starokonstantynowie.
Wykorzystując względny spokój na froncie, prowadziła szkolenie personelu lotniczego oraz uzupełniała stany. Na 1 lutego 1920 roku eskadra wchodziła w skład II Grupy Lotniczej i dysponowała 10 pilotami, 3 obserwatorami oraz 7 samolotami.
Dopiero na wiosnę 1920, działając z wysuniętego lądowiska w Połonnem, wsparła wojska lądowe w natarciu na Berdyczów.
W tym czasie posiadała 8 samolotów, 9 pilotów i 5 obserwatorów. Zaplecze techniczne jednostki stanowił II ruchomy park lotniczy w Łucku.
Po zajęciu Berdyczowa część załóg skierowano do Koziatyna, gdzie eskadra współdziałała z Dywizją Jazdy oraz 13 Dywizją Piechoty.
2 czerwca zestrzelono ppor. obs. Józefa Jędrczaka oraz kpr. pil. Juliana Rosiaka, a 6 czerwca ciężko ranni zostali ppor. obs. Antoni Romanowski i ppor. pil. Kazimierz Olechowicz.
W kilka dni później, podczas działań szturmowych, uszkodzony został samolot załogi por. Olechnowicza i ppor. Romanowskiego, jednak pilot zdołał doprowadzić maszynę do linii własnych oddziałów. Załogę odesłano do szpitala. Działania 9 eskadry w tym okresie cechowała wysoka skuteczność, co zaowocowało pochwałą od szefa sztabu Frontu Południowego oraz gratulacjami od dowódcy Grupy Poleskiej, gen. Antoniego Listowskiego. Jednak intensywne loty i poniesione straty doprowadziły do sytuacji, w której na początku drugiej dekady czerwca eskadra dysponowała już tylko jedną załogą i jednym samolotem.
Po ciężkich stratach Dowództwo Lotnictwa poleciło wycofanie eskadry z frontu i odesłanie jej do Dubna, a następnie do Hołub i dalej do Lublina.
W Lublinie część personelu wcielono do oczekującej na samoloty 2 eskadry wywiadowczej, a pozostałych skierowano do dyspozycji Szefa Lotnictwa Naczelnego Dowództwa w Warszawie.
W lipcu personel 9 eskadry, uzupełniony lotnikami z innych jednostek, utworzył nową 9 eskadrę wywiadowczą. Nowa jednostka została wyposażona w samoloty Bristol F2 i koncentrowała się głównie na zadaniach fotogrametrycznych.
Działania w Bitwie Warszawskiej
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację eskadr polskiego lotnictwa wojskowego w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach Radomia, Dęblina, Puław i Lublina.
W trakcie walk pod Warszawą eskadra operowała w ramach Frontu Północnego. Załogi wyróżniły się między innymi w boju pod Radzyminem.
Od 15 sierpnia 9 eskadra prowadziła intensywne działania szturmowe pod Pułtuskiem przeciwko jednostkom sowieckiej 3 Armii, a w rejonie Ostrowi Mazowieckiej przeciw 15 Armii.
W skład eskadry wyróżnili się: sierż. Franciszek Przybylski, który podczas bitwy warszawskiej wykonał kilkanaście lotów bojowych, zrzucając około 600 kg bomb na pozycje wroga, a także sierż. Józef Żuromski oraz ppor. Władysław Bohuszewicz, którzy 15 sierpnia wspólnie z resztą eskadry działali pod Radzyminem.
Pierwszy atak na pozycje sowieckie z 21 DS z 3 Armii i 27 DS z 16 Armii przeprowadziła załoga sierż. Żuromskiego i ppor. Bohuszewicza, a już podczas następnego wsparły ich inne załogi 9 eskadry, w tym lotnicy: plut. Stanisław Perłowski, sierż. Zbigniew Godlewski, pchor. Neuman oraz ppor. Sioda. Eskadra współpracowała z 19 eskadrą myśliwską, która atakowała czołowe oddziały nieprzyjaciela, podczas gdy samoloty 9 eskadry nękały tyły wroga. W trakcie walk zestrzelona została załoga pchor. Neumana i ppor. Siody.
17 sierpnia eskadra współdziałała z 15 Dywizją Piechoty oraz pociągami pancernymi w ataku na wycofujące się przez Mińsk Mazowiecki oddziały sowieckiej 15 Armii. Skuteczność ataku była ułatwiona przez fakt, że wojska Armii Czerwonej poruszały się w ugrupowaniu marszowym w kilku kolumnach obok siebie.
Udział w ofensywie wojsk polskich
W trakcie wrześniowej ofensywy wojsk polskich eskadra operowała z lotnisk w Lublinie, Chełmie i Łucku. W tym okresie działała na korzyść 6 Armii, zwalczając zgrupowania sowieckiej kawalerii.
Na początku października eskadra operowała z wysuniętego lotniska Korsteń, wspierając Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla.
W październiku eskadra współpracowała z oddziałami rajdowymi kawalerii polskiej, działającymi na tyłach wojsk sowieckich.
5 października samoloty rozpoznały obszar przyszłych działań wojsk lądowych, zwłaszcza strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol.
Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń wykryto cztery sowieckie pociągi pancerne.
6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla, zauważając około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem.
9 października dowództwo straciło łączność z kawalerzystami płk. Rómmla.
W kolejnych dniach trwały bezowocne poszukiwania korpusu.
Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry, sierż. Józefowi Żuromskiemu i ppor. Władysławowi Bohuszewiczowi, udało się odnaleźć kawalerzystów. Doręczono odpowiednie rozkazy wykonawcze. Tego samego dnia 9 eskadra, wspólnie z 8 eskadrą, wzięła udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela, który blokował powrotną drogę jazdy za Słucz.
Na tym zakończyły się działania bojowe 9 eskadry wywiadowczej.
Rozejm zastał 9 eskadrę wywiadowczą w Łucku.
W trakcie wojny załogi 9 eskadry wywiadowczej przeprowadziły 153 loty bojowe, spędzając w powietrzu 293 godziny. W czasie działań wojennych eskadra straciła 9 lotników (6 zginęło, a 3 odniosło ciężkie rany).
Eskadra w okresie pokoju
Na podstawie rozkazu z 18 stycznia 1921 roku, eskadry 9. i 10. zostały połączone, tworząc 10 eskadrę wywiadowczą w Krakowie.
Żołnierze eskadry
Wypadki lotnicze
2 czerwca 1920 roku podczas nalotu szturmowego zestrzelono ppor. obs. Józefa Jędrczaka oraz kpr. pil. Juliana Rosiaka.
6 sierpnia 1920 roku podczas startu z lotniska zginęli ppor. obs. Stefan Jeznach oraz ppor. pil. Stefan Żochowski.
25 września 1920 roku zginęli kpt. pil. Julian Słoniewski oraz sierż. pil. Jakub Kieroyczyk, którzy wracali z wykonanego zadania bojowego.
11 grudnia 1920 roku podczas lotu treningowego zginął ppor. pil. Seweryn Sacewicz.
Samoloty eskadry
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki: Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). Walka i demobilizacja. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo NapoleonV, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Pamięci lotników polskich 1918–1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08786-5.
Marian Romeyko (red.): Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika ku Czci Poległych Lotników, 1933.
Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką (1919–1920). Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0985-2. OCLC 69498511.