9 dywizjon artylerii ciężkiej (9 dac) to jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w okresie II RP.
Nie był on częścią pokojowej struktury armii. Został utworzony w marcu 1939 roku na podstawie 9 pułku artylerii ciężkiej dla 9 Dywizji Piechoty. W kwietniu dywizjon dołączył do macierzystej dywizji.
9 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja 9 dac i działania w okresie pokoju
23 marca 1939 roku w koszarach we Włodawie rozpoczęto mobilizację alarmową 9 dywizjonu artylerii ciężkiej typu II. W skład dywizjonu wchodziły dowództwo, kolumna amunicyjna, 1 bateria armat kal. 105 mm, 2 baterie haubic kal. 155 mm oraz 9 pluton taborowy. Dowództwo objął major Zbigniew Siniewicz. Formowanie dywizjonu miało miejsce w okolicznych miejscowościach: 1 bateria w Orchowie, dowództwo dywizjonu i 2 bateria w Susznie. 26 marca dywizjon został przeniesiony na biwak do lasów w pobliżu stacji kolejowej Tomaszówka, nieopodal Włodawy. W czerwcu dywizjon został wysłany na Pomorze, aby stacjonować w rejonie macierzystej 9 DP, w miejscowościach Wudzyn, Nowe Jasińce, Brzeźno i Stronne. Od 3 do 6 sierpnia 9 dac prowadził intensywne strzelanie na poligonie pod Toruniem. Od 6 sierpnia dywizjon rozwijał punkty obserwacyjne i stanowiska ogniowe w obszarze działania 9 DP. W nocy z 15 na 16 sierpnia tabory dywizjonu, a w nocy z 23 na 24 sierpnia cały 9 dac przemaszerował do rejonu Tucholi, gdzie zajął stanowiska ogniowe i zakwaterował w Mędromierzu Małym oraz Mędromierzu Wielkim, kierując ogień w stronę Sępólna. 30 sierpnia dywizjon otrzymał rozkaz zajęcia stanowisk ogniowych – 1 bateria pod Droździenicą, a 2 bateria przy torze kolejowym Tuchola-Chojnice.
Walki dywizjonu
Ugrupowanie bojowe dywizjon zajął ostatecznie w nocy z 30 na 31 sierpnia 1939 roku, z zadaniem prowadzenia dalekiego ognia na przedpole obrony 9 DP oraz wsparcia ogniowego 35 pułku piechoty. Od porannych godzin 1 września 1939 roku teren działań był zamglony. O godzinie 7.00 1 bateria oddała kilka strzałów w kierunku Kamienia, gdzie zauważono niemieckie pancerne jednostki rozpoznawcze. Następnie 1 bateria ostrzelała niemiecką baterię artylerii, niszcząc jedno z dział. Po godzinie 9.00 cały 9 dac prowadził ogień w kierunku niemieckiej kolumny zmotoryzowanej w rejonie Zalesia. 2 bateria wspierała obronę 35 pułku piechoty, który bronił północnego odcinka w rejonie Pamiętowo – Wałdowo przed atakiem niemieckiej 2 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. Z powodu ograniczonej ilości kabla telefonicznego i braku etatowych radiostacji, wsparcie dywizjonu było niewystarczające. Po godzinie 10.00 9 dac zwinął punkty obserwacyjne i przegrupował baterie na południową flankę 35 pp.
W nocy z 1 na 2 września 9 dac przeszedł przez Tucholę i Bysław do Lubiewa, gdzie w lesie na północny zachód od miejscowości zajął stanowiska. Gdy z kierunku Lubiewa nastąpiło natarcie niemieckich czołgów, 1 bateria otworzyła ogień, a 2 bateria, znajdująca się za 1 ba, prowadziła ostrzał Lubiewa. Po powstrzymaniu niemieckich czołgów, dywizjon wsparł 35 pp, który od godziny 15.00 bezskutecznie atakował przeciwnika. W związku z przejściem 9 DP do obrony okrężnej, 9 dac prowadził ogień na wprost w kierunku niemieckich pododdziałów czołgowych, niszcząc dwa pojazdy.
O świcie 3 września 9 dac rozpoczął marsz z 34 pułkiem piechoty w stronę Bramki. Po wyjściu kolumny z kompleksu leśnego w rejonie Franciszkowa, dywizjon został zaatakowany przez niemieckie lotnictwo. Baterie zajęły stanowiska wzdłuż drogi, a dwukrotny nalot nie przyniósł większych strat. O godzinie 12.30 9 dac kontynuował marsz. W tym momencie 9 niemieckich samolotów myśliwskich ostrzelało kolumnę dywizjonu, powodując ciężkie rany u 90% koni pociągowych. Podjęto decyzję o demontażu zamków od armat i haubic oraz ich ukryciu. Następnie dowódca dywizjonu poprowadził grupę pieszą w kierunku Grudziądza, próbując przejść na wschodni brzeg Wisły. Drugą grupę konną prowadził dowódca 1 baterii, kapitan Wasilewski. Obie grupy, po walkach jako piechota, w większości dostały się do niewoli, a nieliczni dotarli do Bydgoszczy lub na wschodni brzeg Wisły, dołączając do Armii „Pomorze.”
Organizacja wojenna i obsada personalna
Przypisy
Bibliografia
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: 1975.
Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 67. ISBN 83-87103-57-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wydanie II poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Jerzy Izdebski: Dzieje 9 Dywizji Piechoty 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2000. ISBN 83-86842-62-8.