9 Brygada Artylerii Przeciwpancernej

9 Drezdeńska Brygada Artylerii Przeciwpancernej

9 Drezdeńska Brygada Artylerii Przeciwpancernej (9 BAPpanc) to jednostka taktyczna artylerii przeciwpancernej ludowego Wojska Polskiego.

Brygada została utworzona latem 1944 w rejonie Chełma, na podstawie rozkazu ND WP z dnia 20 sierpnia 1944. W październiku tego samego roku brygada weszła w skład 2 Armii WP.

19 sierpnia 1945 roku brygada otrzymała nazwę wyróżniającą „Drezdeńska”. Po zakończeniu działań wojennych stacjonowała w rejonie Śremu, gdzie otrzymała sztandar ufundowany przez społeczność lokalną.

Brygada została rozformowana do 30 września 1945. Na jej bazie powstał 55 pułk artylerii lekkiej oraz cztery dywizjony artylerii przeciwpancernej dla dywizji piechoty.

4 maja 1967 roku 55 Drezdeński pułk artylerii przyjął dziedzictwo tradycji i numer 9 BAPpanc.

Formowanie i szkolenie

20.08.1944 wydano rozkaz nr 8/Org dotyczący sformowania jednostki.

10.10.1944 wydano rozkaz nr 29/Org o włączeniu w skład 2 Armii WP.

31.10.1944 miało miejsce zaprzysiężenie brygady w Chełmie.

Oficerowie byli rekrutowani głównie z wyzwolonych terenów. Z powodu braku kadr (niewola niemiecka, zbrodnia katyńska, PSZ), polscy oficerowie byli uzupełniani przez kadry z Armii Czerwonej. Brygada zmagała się również z niedoborem wykształconych podoficerów, co stopniowo naprawiano przez szkolenie nowej kadry z wyróżniających się rekrutów.

Rekruci, głównie z Ziemi Chełmskiej, nie mieli wcześniejszego doświadczenia z artylerią.

4.09.1944 wydano rozkaz nr 01, który nakazywał rozpoczęcie szkolenia od 15 września do 30 listopada. Celem szkolenia było przygotowanie pułków do walki z bronią pancerną oraz wsparcie piechoty w formie przeciwpancernego rejonu obronnego. Codzienne szkolenie trwało 12 godzin i odbywało się w trudnych warunkach bytowych oraz przy braku sprzętu. Równocześnie oficerowie uczestniczyli w grupach szkoleniowych w celu podnoszenia swoich kwalifikacji.

Struktura organizacyjna brygady

Dowództwo 9 Drezdeńskiej Brygady Artylerii Przeciwpancernej:

• dowódca brygady – płk F.N. Skugarewski
• zastępca dowódcy do spraw polityczno-wychowawczych – mjr Z.Z. Radzikowski
• pomocnik dowódcy do spraw technicznych – kpt I.N. Torochin
• adiutant dowódcy – ppor D.J. Kołtunow
• szef sztabu brygady – ppłk A.F. Poliszczuk
• zastępca szefa sztabu – mjr J.A. Nikitin (do 29.01.1945)
• z-ca szefa sztabu – kpt M.N. Murzin (od 29.01.1945)
• kwatermistrz – ppłk N.M. Masłowski

Oddziały:

• 53 pułk artylerii przeciwpancernej
• 56 pułk artylerii przeciwpancernej
• 72 pułk artylerii przeciwpancernej
• 11 park artylerii
• bateria dowodzenia 9 BAPpanc

Etat przewidywał 1439 żołnierzy. Każdy z trzech pułków artylerii przeciwpancernej składał się z dowództwa, kwatermistrzostwa, plutonu dowodzenia, plutonu parkowego, plutonu gospodarczego oraz warsztatu puszkarsko-rusznikarskiego, a także sześciu baterii przeciwpancernych. Każda bateria miała pluton dowodzenia oraz dwa plutony ogniowe składające się z dwóch działonów.

Uzbrojenie

Na uzbrojeniu brygady znajdowały się:

• 24 x 76 mm armaty dywizyjne (ZiS-3), tylko w 53 ppanc
• 48 x 57 mm armaty przeciwpancerne wz. 1943 (ZiS-2), tylko w 56 i 72 ppanc
• 72 x rusznice przeciwpancerne
• 36 x ciężkich karabinów maszynowych

Działania bojowe

Brygada była przeznaczona do wsparcia działań ofensywnych na poziomie dywizji piechoty. Organizacyjnie podporządkowana była Dowództwu Artylerii 2 Armii WP, które przydzielało ją do dyspozycji dywizji piechoty w zależności od potrzeb operacyjnych. Umożliwiało to skoncentrowanie dużej siły ognia podczas przełamywania linii obronnych przeciwnika, co prowadziło do niszczenia punktów oporu. W trakcie działań baterie często zmieniały pozycje, aby utrudnić ich lokalizację i zapewnić bliskie wsparcie posuwającym się oddziałom dywizji piechoty. Dzięki dużej sile ognia, brygada była w stanie powstrzymać silne ataki piechoty wspieranej przez broń pancerną oraz osłaniać odwrót jednostek piechoty. W czasie walk oddziały formowały przeciwpancerny rejon obronny, aby móc wspierać piechotę i bronić swoich pozycji przed atakiem nieprzyjaciela. Podczas przemarszu dowództwo brygady szło na czele jednostki, a kolejne pułki podążały za nimi. W trakcie zmiany miejsca postoju, szczególnie na słabo rozpoznanych terenach, kolumny były narażone na ataki nieprzyjaciela. Jednostka nie miała własnej obrony przeciwlotniczej, więc przemieszczenia odbywały się głównie nocą, przy zaciemnieniu.

9 BAP, w ramach 2 Armii WP, początkowo planowana była do działań na Pomorzu Zachodnim. Przemarsz na front w okresie lutego – marca odbywał się w trudnych warunkach zimowych – przy mrozach i zamieciach śnieżnych przez Mazowsze na Pomorze Zachodnie.

Podczas postoju w Wionczynie miało miejsce intensywne strzelanie szkoleniowe do znalezionego czołgu PzKpfw VI Tiger, co potwierdziło skuteczność używanej broni.

W związku z zakończeniem walk na Pomorzu, 2AWP została przeniesiona do działań na Dolnym Śląsku, a następnie do wsparcia ofensywy nad Nysą Łużycką. 9 BAP dotarła do tego rejonu w marcu–kwietniu 1945. Przemarsze odbywały się nocą, w całkowitym zaciemnieniu, pokonując około 1100 km.

16.04.1945 brygada forsowała Nysę Łużycką, wspierając ogniem działania 8 DP. 53 ppanc współdziałał z 36 pułkiem piechoty, 56 ppanc z 34 pp, a 72 ppanc z 32 pp. Po zmasowanym ostrzale i zniszczeniu punktów oporu, jednostki przeprawiły się na drugi brzeg za postępującymi oddziałami piechoty.

17 kwietnia 1945 roku, brygada wspierała piechotę 8 DP w ofensywie w kierunku na Niska i przeprawiła się przez Weisser Schöps oraz kanał Neugraben.

18 kwietnia 8 DP, wspierana przez 9 BAP, zajęła rubież Quitzdorf – Kaana, odpierając silne ataki nieprzyjaciela z południa, które były początkiem kontrofensywy niemieckiej mającej na celu odsiecz Berlinowi.

19 kwietnia 4 bateria 56 ppanc stoczyła nocny bój z atakującymi czołgami wspieranymi przez piechotę.

20 kwietnia 9 BAP otrzymała rozkaz podporządkowujący ją 9 DP, co wymagało ześrodkowania w okolicach Niska i przemarszu 21 kwietnia około 30 km na zachód przez niedostatecznie rozpoznane tereny. W trakcie przemarszu oddziały 53 ppanc zostały zaatakowane pod Diehse, co doprowadziło do odcięcia baterii 3-6 od dowództwa pułku z bateriami 1,2. Odcięte oddziały, po rozwinięciu się pod ostrzałem nieprzyjaciela, odparły ataki piechoty wspieranej przez czołgi. Tego samego dnia baterie zostały ponownie zaatakowane pod Sproitz. Oddziały, odcięte od dowództwa, dołączyły do reszty pułku dopiero 30.04, współpracując z Armią Czerwoną w odparciu niemieckiej kontrofensywy w kierunku na Budziszyn.

Reszta brygady kontynuowała marsz do 9 DP, do której dołączyła 22 kwietnia w okolicach Schwarze Elster.

23 kwietnia 8 DP i 9 DP, będąc odciętymi od reszty 2 Armii WP, przeszły do obrony w rejonie Pulsnitz. W tym czasie 9 BAP sformowała rubież obronną dla wsparcia obu dywizji piechoty. W wyniku odcięcia od zaplecza oddziały nie otrzymały uzupełnień amunicji i materiałów pędnych.

W dniach 23–26 kwietnia 9 BAP wspierała obronę 8 i 9 DP w regionie Pulsnitz – Großröhrsdorf, odpierając skoncentrowane ataki sił niemieckich. W wyniku częściowego załamania obrony, brygada musiała wycofać się, osłaniając odwrót dywizji piechoty, ponosząc jednocześnie znaczne straty w ludziach i sprzęcie.

W dniach 26-29 kwietnia, wspólnie z 9 DP, 9 BAP przebijała się w ciężkich walkach na północny wschód, przez Elstra i Kuckau. Wspierała ataki piechoty, niszcząc punkty oporu oraz odpierając ataki wojsk pancernych nacierających na 9 DP. Umożliwiło to wyrwanie się z okrążenia i uniknięcie rozbicia jednostek WP. Zniszczono dużą część sprzętu pancernego nieprzyjaciela, jednak poniesiono także znaczne straty własne (180 zabitych lub zaginionych w okresie 23–29.04) oraz utratę znacznej części sprzętu.

29 kwietnia oddziały 9 DP i 9 BAP dotarły w okolice Königswartha (Rakecy)/Wartha, osiągając rubież 14 DP gwardii i wychodząc ze stanu zagrożenia.

1 maja 9 BAP przeszła w okolice Spreefurt, gdzie działała jako odwód przeciwpancerny 2 Armii WP, organizując przeciwpancerny rejon obronny wokół tej miejscowości. Otrzymała tam zaopatrzenie w amunicję i materiały pędne.

5 maja brygada otrzymała rozkaz przejścia do Schönau, by wziąć udział w zaplanowanym na 7.05 natarciu w ramach operacji praskiej. Jednostka miała stanowić odwód przeciwpancerny 2 Armii; jedynie podczas przygotowania artyleryjskiego miała wspierać natarcie 9 DP.

7 maja, wobec wycofania się nieprzyjaciela, cały związek 2 Armii przeszedł w pościg za odchodzącym wrogiem. Brygada nie prowadziła ognia, poruszając się za oddziałami 9 DP.

Szlak bojowy 9 Brygady Artylerii Przeciwpancernej zakończył się 10 maja w miejscowości Karavare, Czechy.

W okresie walk trwających od 16 do 30 maja 9 BAP zrealizowała wszystkie wyznaczone jej zadania, wspierając zarówno 8, jak i 9 DP w działaniach ofensywnych oraz obronnych. Pułki wchodzące w skład brygady zniszczyły dużą część sprzętu pancernego wroga (40 czołgów i dział pancernych, 19 dział, 10 baterii moździerzy, 67 ckm), jednak poniosły również znaczne straty własne: około 240 zabitych i zaginionych oraz 200 rannych spośród 1679 osób według stanu z 16 maja. Stosunkowo duże były straty sprzętu, co było zrozumiałe przy nieustannie toczonych walkach – pozostało 18 z 48 dział 57 mm i 23 z 30 dział 76 mm, oraz 110 ze 173 pojazdów taborowych.

Warto podkreślić wysoki poziom dowodzenia i wyszkolenia jednostki – zarówno w działaniach ofensywnych, jak i obronnych. Przykładem może być wsparcie dla 8 DP podczas forsowania Nysy Łużyckiej czy otwieranie drogi dla jednostek 9 DP w bitwach pod Elstra i Kuckau, co zapobiegło okrążeniu zgrupowania. Podobnie w działaniach obronnych, jak w bitwie pod Diehse, gdzie zaatakowano przemieszczającą się kolumnę 53 ppanc, czy w osłonie odwrotu spod Großröhrsdorf, gdzie 56 i 72 ppanc do końca osłaniały odwrót 9 DP, ponosząc przy tym znaczne straty osobowe i utratę większości sprzętu.

Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari

• plut. Stefan Antonow
• kpr. Henryk Grzechnik
• chor. Genadij Klimko
• kpt. Ludomir Kościesza-Wolski
• kpr. Wincenty Potapowicz
• kpt. Michał Rosłakow
• ogn. Stanisław Wanarski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Bobkowski: W walce z czołgami. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1961.
• Janusz Bobkowski, Czesław Mirowski: Dziewiąta przeciwpancerna. Z dziejów 9 Drezdeńskiej Samodzielnej Brygady Artylerii Przeciwpancernej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.
• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960. Skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy: przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydawnictwo TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2. Brak numerów stron w książce.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• [red.] Stanisław Stąpor: Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Szkolenie, przegrupowania i działania bojowe 2 Armii WP. Wybór materiałów źródłowych. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.