9 Batalion Strzelców (9 bs) – jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP, która nie istniała w czasie pokoju.
Mobilizacja
9 batalion strzelców został utworzony w dniach 24-25 sierpnia 1939 r. w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej, jako część 29 pułku Strzelców Kaniowskich w Kaliszu, wchodzącego w skład 25 Dywizji Piechoty. Po mobilizacji batalion został podporządkowany dowódcy 29 pułku Strzelców Kaniowskich. Po wchłonięciu rezerwistów oraz pobraniu niezbędnej broni, sprzętu i wyposażenia zgodnie z tabelami mobilizacyjnymi, 9 bs osiągnął gotowość marszową 25 sierpnia. Batalion nie otrzymał hełmów i w rejonie Kalisza rozpoczął prace fortyfikacyjne, pełniąc jednocześnie rolę odwodu dowódcy 29 pSK. 31 sierpnia 9 bs przeszedł do rejonu Chełmce wzg. 173, gdzie objął obronę.
9 bs w kampanii wrześniowej
Działania bojowe
Walki odwrotowe w Wielkopolsce
Od 1 do 3 września 9 bs stacjonował na przedmościu „Kalisz” bez kontaktu z wrogiem. W nocy z 3 na 4 września nastąpiło przegrupowanie 25 DP na przedmoście „Koło”, gdzie batalion wszedł w skład Grupy Operacyjnej „Koło” pod dowództwem gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, podlegającej Armii „Poznań” gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby. Po godzinie 21.00, w ramach przegrupowania, 9 bs osłaniał wycofanie oddziałów południowego skrzydła dywizji w rejonie Wolica, Chełmice, a następnie maszerował przez Kamień na Turek do rejonu Feliksowa. Z powodu zatłoczonych dróg i ryzyka marszu w ciągu dnia, marsz 9 bs zakończył się w Kamieniu. 4 września batalion został podporządkowany dowódcy 70 pułku piechoty płk. Alfredowi Konkiewiczowi i zajął obronę na skraju lasu na północ od Kamienia, zamykając szosę kaliską. Około godz. 14.00 batalion został zaatakowany przez niemieckie bombowce, w wyniku czego zginęło 4 żołnierzy, 5 zostało rannych, a 2 zaginęło. Utracono także 9 koni, 5 wozów oraz biedkę amunicyjną. Około godz. 17.00 niemiecki oddział rozpoznawczy w sile zmotoryzowanej kompanii piechoty, wsparty przez 5 pojazdów pancernych i 2 armaty ppanc, przeprowadził natarcie na pozycje 9 bs. Po godz. 18.30 niemieckie natarcie zostało odparte, a 2 pojazdy zniszczono. Oddziały niemieckie wycofały się w kierunku wsi Pólko. 9 bs wszedł w skład Oddziału Wydzielonego mjr. Bolesława Wodeckiego, w którego skład wchodził również batalion marszowy 29 pSK oraz bateria III/25 pułku artylerii lekkiej. O świcie 5 września Oddział Wydzielony mjr. Wodeckiego zajął obronę na rubieży kolonia Franulew, wzg. 189,2, Grądków, mając na celu osłonę 25 DP od strony Kalisza. W związku z pojawieniem się niemieckich oddziałów od strony Dobrego, 9 bs został skierowany wraz z 8/25 pal do rejonu Uniejowa. Bateria dołączyła do I/29 pSK, natomiast 9 bs podjął marsz na przeprawę w Uniejowie. Po przejściu mostu w nocy z 6 na 7 września, batalion podążył nad rzekę Ner, gdzie bronił przeprawy w rejonie kolonii Krzewo od 7 września.
Udział w bitwie nad Bzurą
8 września rano obrona batalionu obejmowała odcinek Neru od Karszewa do kolonii Krzewo. W związku z planowanym zwrotem zaczepnym armii, w nocy z 8 na 9 września nastąpiły przegrupowania oddziałów. Rano 9 września 9 bs, razem z 29 pSK oraz III dywizjonem 25 pal, zajął okolice Grabowa Łęczyckiego, przygotowując się do natarcia wraz z 29 pułkiem. Pierwszorzutowe pułki 25 DP rozpoczęły natarcie o godz. 17.00. Następnie 29 pSK, wspólnie z 9 bs oraz III/25 pal, dotarł do rejonu Błonie, Topola Królewska, gdzie stanął pod dowództwem 25 DP. Po przełamaniu niemieckiej obrony w Łęczycy i nad Bzurą, oddziały dywizji przeszły do pościgu. W nocy z 9 na 10 września 9 bs, z plutonem artylerii piechoty 29 pSK, zabezpieczył skrzydło dywizji, przechodząc do Łęczycy i obsadzając przeprawę przez Bzurę. Tam oczyścił przedmieścia miasta z oddziałów niemieckich i bronił odcinka kolonia Leszcze-wzg. 112. Po zluzowaniu w Łęczycy 10 września 9 bs przeszedł do odwodu 29 pSK w rejonie stacji kolejowej w Sierpowie, a pluton artylerii piechoty 29 pułku odszedł do sił głównych pułku. Wieczorem batalion został skierowany na wschodnie skrzydło pułku, gdzie wcześniej nieprzyjaciel przeprowadził kontratak. 9 bs zajął stanowiska na południowy zachód od Dzierzbiętowa Dużego, na skrzydle III/29 pSK. Od rana 11 września 29 pSK został zluzowany przez 60 pułk piechoty bez batalionu, a 9 bs został podporządkowany nowemu dowódcy. Zgodnie z rozkazem ppłk. Mariana Frydrycha, 9 bs miał wykonać natarcie ze skraju Sierpowa przez Parzyce na dwór Ostrów. Batalion opanował Parzyce i kilkakrotnie próbował zdobyć folwark Ostrów-Jagodowo, jednak nie mógł z powodu murów, a także braku wsparcia artylerii. W nocy z 11 na 12 września 9 bs miał za zadanie utrzymać stanowiska przed folwarkiem Ostrów-Jagodowo. 12 września o godz. 6.00 9 bs, wsparty przez 9 baterię haubic 25 pal, wykonał natarcie na folwark i dwór Ostrów. O godz. 6.30 jedna z kompanii zdobyła dwór Ostrów, jednak z uwagi na odcięcie tej kompanii od reszty batalionu, na rozkaz mjr. Mieczysława Ostrowskiego, kompania ta wycofała się do batalionu. O godz. 13.00 9 batalion ponowił natarcie i zajął dwór Ostrów, jednak dalsze natarcie zostało zatrzymane przez silne niemieckie kontrataki. 9 bs zajął pozycje na skraju lasu na południe od dworu, do zmroku odparł trzy niemieckie kontrnatarcia wspierane czołgami i artylerią. Batalion utrzymał swoje pozycje pomimo znacznych strat osobowych i w sprzęcie. W wyniku zmiany koncepcji natarcia Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”, po północy 9 bs, zgodnie z rozkazem dowódcy 25 DP, rozpoczął odwrót w ślad za 29 pSK poprzez Łęczycę do Witoni.
Po odpoczynku 13 września w nocy z 13 na 14 września poprzez Kutno, Mnich, Oporów 9 bs, wraz z 29 pSK, podjął marsz w kierunku Żychlina. 14 września batalion zatrzymał się na postój w folwarku Golędzkie na północny wschód od Kutna, aby odpocząć. Po zmianie rozkazów 25 DP ruszyła w kierunku dolnej Bzury, gdzie miała wziąć udział w natarciu na Sochaczew. W nocy z 14 na 15 września 9 bs, wraz z 29 pSK i III/25 pal, podjął marsz przez Skrzeszewy, Model, Kamionka, Podczachy, Lubików w kierunku Osmolin. O godz. 9.00 15 września batalion dotarł do rejonu Osmolin, Sanniki. W nocy z 15 na 16 września 9 bs, razem z 29 pSK, III/25 pal oraz 25 dac, kontynuował marsz przez Brzezia, Aleksandrów, dwór Giżyce, Henryków, Helenów, Kujawki, osiągając o godz. 6.00 rejon Juliopol-Młodzieszyn. O godz. 7.00 I batalion, wraz z plutonem artylerii piechoty, odszedł nad Bzurę do rejonu Bibiampola, na południe od Mistrzewic, gdzie został całkowicie rozbity przez niemiecką 4 Dywizję Pancerną. Pozostałe siły pułku, w tym 9 bs, zajęły obronę. O godz. 15.00 niemieckie natarcie ruszyło na 29 pSK i 9 bs. W ciężkich walkach do wieczora 9 bs utrzymał swoje pozycje, mimo poniesionych strat, broniąc Juliopola i Młodzieszyna. W nocy z 16 na 17 września 9 bs, wraz z 29 pSK, odszedł na przeprawę przez Bzurę w rejonie Brochowa.
Walki odwrotowe w Puszczy Kampinoskiej
Przed świtem 17 września 9 bs, wspólnie z 29 pułkiem, dotarł na przeprawę przez Bzurę w Brochowie. Z powodu trwającej jeszcze przeprawy 15 Dywizji Piechoty, oddział musiał poczekać na zachodnim brzegu Bzury na swoją kolej. O świcie 17 września 9 bs, razem z 29 pułkiem, przeprawił się przez rzekę i podjął marsz poprzez Brochów, Miszory, Famułki Królewskie, osiągając o godz. 7.00 rejon leśniczówki Krzywa Góra, gdzie zatrzymał się na odpoczynek. Około godz. 8.00 pułk został zaatakowany przez niemieckie lotnictwo, co zmusiło ppłk. Florian Gryl do zmiany miejsca postoju na okolice wzg. 89,9, gdzie pozostał do godz. 18.00. Z powodu ruchu taborów w rejonie stacjonowania pułku, niemieckie lotnictwo po godz. 18.00 zbombardowało cały obszar lasów. Nocnym marszem z 17 na 18 września 9 bs, razem z 29 pSK, odszedł w kierunku Starej Dąbrowy. Po dotarciu w ten rejon przed świtem 18 września, pułk zajął pozycje obronne. 9 batalion strzelców oraz resztki I batalionu 29 pSK ulokowały się w gajówce Stara Dąbrowa i jej pobliżu. Zorganizowano kombinowany batalion piechoty z rozbitków przechodzących w pobliżu. O godz. 10.00, podczas ostrzału pozycji 29 pSK przez niemiecką artylerię ciężką od strony Leszna, batalion ten rozpierzchł się. Na rozkaz gen. bryg. Franciszka Altera po południu cały pułk, w tym 9 bs, odszedł w kierunku Modlina do Cybulic, które batalion osiągnął wieczorem.
Rano 19 września 9 bs, w składzie 29 pSK, podjął marsz do Palmir, gdzie po godz. 10.00 zajął pozycje obronne w lesie Dąbrowa, na południowy wschód od Głównej Składnicy Uzbrojenia i Amunicji w Palmirach. Uzupełniono amunicję oraz pobrano zapasy żywności. Po odprawie dowódców armii, grupy operacyjnej i dywizji, 25 DP miała opanować rejon Buraków, Łomianki, Młociny. 25 DP rozpoczęła marsz szosą Kazuń-Warszawa, osłonę i straż tylną zapewniał 29 pSK wraz z 9 bs. Rano 20 września, po dojściu 25 DP w rejon Burakowa Małego, 29 pułk oraz 9 bs stanęli w odwodzie dywizji w Młocinach. Do walk w rejonie Wólki Węglowej oraz wzg. 109 wydzielono III/29 pSK, na którego wyszło silne natarcie oddziałów niemieckiej 24 DP. Po południu 21 września natarcie niemieckie dotarło w pobliże folwarku Młociny, w pasie pomiędzy szosą młocińską a wzg. 109. O zmierzchu do kontrataku na oddziały niemieckiego 31 pp z 24 DP poprowadził ppłk Florian Gryl, II batalion oraz 9 bs. Kontratak doprowadził do wyparcia oddziałów niemieckich ze wschodniej części lasu Młociny i odrzucenia ich od szosy do Warszawy. W trakcie wieczornych walk doszło do przemieszania się walczących oddziałów i niemieckiej piechoty. Niemiecki 31 pp wycofał się w rejon wzg. 109. Wieczorem 21 września 25 DP otrzymała rozkaz wejścia w obręb Warszawy. W nocy z 21 na 22 września 29 pSK oraz 9 bs przerwały kontakt ogniowy z niemieckimi oddziałami i odeszły do Warszawy w rejon Bielan.
Walki w obronie Warszawy
Rano 22 września pozostałość 29 pSK oraz 9 bs zajęły pozycje obronne przy szosie Bielany-Wawrzyszew oraz w klasztorze Kamedułów. W nocy z 22 na 23 września batalion przegrupował się w rejon Parku Saskiego, gdzie od rana 23 września przystąpiono do jego odtwarzania. 9 bs od tego dnia podlegał bezpośrednio dowództwu 25 DP jako odwód i, wraz z dywizją, prowadził walki do kapitulacji Warszawy 28 września 1939.
Obsada dowódcza 9 bs 1 IX 1939
Dowództwo batalionu
Dowódca batalionu – mjr Mieczysław Ostrowski
Adiutant batalionu – por. Eligiusz Wójcik
Oficer informacyjny – ppor. Kopciński
Oficer łączności – por. Lucjan Stanisław Makowski
Oficer żywnościowy – ppor. Jakub Nagórski
Pododdziały
Dowódca plutonu łączności – NN
Dowódca plutonu zwiadowców – ppor. Włodzimierz Grzelak
Dowódca plutonu przeciwpancernego – por. Zbigniew Solarek
Dowódca plutonu pionierów – NN
Dowódca plutonu gospodarczego – ppor. Raszczot
Dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Józef Mojecki
Dowódca I plutonu – ppor. Antoni Mamrot
Dowódca II plutonu – ppor. Henryk Kiwastowski
Dowódca III plutonu – ppor. Samuel Kowalski
Dowódca 2 kompanii strzeleckiej – ppor. Henryk Grochowski
Dowódca I plutonu – ppor. Marian Cent
Dowódca II plutonu – ppor. Edward Kaczmarek
Dowódca III plutonu – ppor. Śródka
Dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Leon Senatorski (do 13 IX 1939), ppor. rez. Tadeusz Malanowski
Dowódca I plutonu – ppor. Kazimierz Pawlak
Dowódca II plutonu – ppor. rez. Tadeusz Malanowski
Dowódca III plutonu – ppor. Bernard Kuczyński
Dowódca kompanii ckm – ppor. Jerzy Gerlecki
Dowódca I plutonu – ppor. Kazimierz Herbich
Dowódca II plutonu – ppor. Winkler
Dowódca III plutonu – ppor. Józef Kowalski
Dowódca IV plutonu (taczanek) – ppor. Knopiński
Dowódca plutonu moździerzy – NN
Przypisy
Bibliografia
Przemysław Dymek: 29 Pułk Strzelców Kaniowskich. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 164. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2013. ISBN 978-83-62046-44-7.
Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom 1 Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucje. Warszawa: Oficyna wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Krzysztof Drozdowski: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 25 Dywizja Piechoty Wielkopolskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-617-8.
Przemysław Dymek: Niepokonana Dywizja. 25 Kaliska Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Warszawa-Poznań: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2012. ISBN 978-83-62046-39-3.
Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.