9 Batalion Celny
9 Batalion Celny to jednostka organizacyjna formacji granicznych w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, bataliony wartownicze oraz bataliony etapowe zostały przekształcone w bataliony celne. 9 batalion celny został utworzony w strukturach DOG Kraków, korzystając z 4/V batalionu wartowniczego jako podstawy. Etat batalionu obejmował 14 oficerów oraz 600 żołnierzy. Batalion podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a w kwestiach politycznych Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Choć batalion był pełnoprawnym oddziałem wojskowym, nie wchodził w skład pokojowego etatu armii, co uniemożliwiało uzupełnianie go za pomocą normalnego poboru. Ministerstwo Spraw Wojskowych często przydzielało batalionowi żołnierzy przeznaczonych do zwolnienia, oficerów rezerwy oraz szeregowych i oficerów uznanych przez dowództwa okręgów generalnych za niezdolnych do dalszej służby. Po utworzeniu, dowództwo batalionu stacjonowało w Oświęcimiu, a kompanie rozmieszczono w Jaworzynie, Oświęcimiu, Dziedzicach i Strumieniu. Rozkazem tajnym nr 10 z 7 października 1921 roku, Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. oraz 18. W jego wyniku, 14 batalion celny miał przekazać swoją 3 kompanię do 9 batalionu celnego w Oświęcimiu. Do 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów miały udać się do nowych miejsc przeznaczenia.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o powołaniu brygad celnych. 9 batalion celny powstał na bazie 4/V batalionu wartowniczego i włączono go do struktur 2 Brygady Celnej.
W czerwcu 1922 roku zlikwidowano polsko-śląską granicę w przyznanym Rzeczypospolitej odcinku, co uczyniło ochronę tej granicy zbędną. 9 batalion celny otrzymał zadanie zgromadzenia wszystkich kompanii w miejscu stacjonowania dowództwa, odtworzenia zdolności bojowej oraz gotowości do przerzutu na inny odcinek.
W sierpniu 1922 roku batalion przemieścił się na granicę wschodnią. Sztab batalionu zlokalizował się w Duksztach, a kompanie w Smołwach, majątku Dukszty, Zygunach oraz Duksztach.
Na podstawie uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”. Jednocześnie wprowadzono nową organizację wewnętrzną w formacji, a 9 batalion celny został przekształcony na 9 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki oraz patrole. Posterunki były ustawione wzdłuż linii granicznej, tak aby mogły się widzieć w ciągu dnia. Batalion współpracował w tym zakresie z posterunkami oraz patrolami Policji Państwowej. Współpraca ta polegała na tym, że Policja Państwowa wystawiała posterunki i patrole w głębi strefy, podczas gdy batalion zajmował się ochroną linii granicznej. W kontekście ochrony granicy batalion podlegał staroście.
Latem 1922 roku 9 batalion celny przejął od IV Łódzkiego batalionu etapowego odcinek Dukszty.
Sąsiednie bataliony
- 4 batalion celny w Sosnowcu ⇔ 7 batalion celny w Żywcu – VI 1921
- 43 batalion celny ⇔ 43 batalion celny − VIII 1922
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929–1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej, Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej, Szczecin.
Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej, Szczecin.
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.