8½

8½ (wł. Otto e mezzo) to czarno-biały włoski film psychologiczny z roku 1963, wyreżyserowany przez Federica Felliniego, z Marcellem Mastroiannim w roli głównej. Film ten często uważany jest za jeden z najlepszych oraz najbardziej inspirujących i wpływowych dzieł w historii zarówno kina europejskiego, jak i światowego.

Tytuł odnosi się do faktu, że jest to „ósmy i pół” film Felliniego. Reżyser wcześniej zrealizował sześć pełnometrażowych produkcji, dwa krótkie filmy oraz współpracował z Albertem Lattuadą przy jednym projekcie, który liczy się jako „pół” filmu.

Film zdobył dwie nagrody Oscara: za najlepszy film nieanglojęzyczny oraz za najlepsze kostiumy.

Treść

Film otwiera symboliczna scena ukazująca sen o nieludzkości cywilizacji: reżyser Guido jest uwięziony w swoim samochodzie, który utknął w zatłoczonym tunelu. Nie może otworzyć drzwi ani uchylić szyby. W obliczu paniki i słabości dusi się, podczas gdy otoczenie pozostaje zupełnie obojętne. W ostatniej chwili przebija dach swojego pojazdu, ucieka, wznosi się ponad wszystko i odlatuje w dal.

Fabuła tego delirycznego obrazu jest właściwie nieobecna. Główny bohater, który przypomina samego Felliniego, zobowiązał się do nakręcenia nowego filmu. Miał to być ostry komentarz na temat egoistycznego społeczeństwa, kończący się ostateczną ucieczką nielicznych sprawiedliwych z miejsca zagłady. Prace nad filmem już ruszyły: wytwórnia uruchomiła ogromną machinę, zbudowano olbrzymie dekoracje, zaangażowano aktorów, ustalono datę rozpoczęcia zdjęć – wszyscy czekają. Tymczasem reżyser nie ma jeszcze żadnego pomysłu. W stanie intelektualnej pustki analizuje swoje życie, wspominając kluczowe momenty i wpływ bliskich mu kobiet. Chciałby wyrazić wszystkie swoje myśli, mimo że nie ma nic do powiedzenia; jednak prawdziwy artysta zawsze znajdzie sposób, by opowiedzieć, dlaczego milczy. W obrazie stworzonym przez Felliniego rzeczywistość splata się z marzeniami, wspomnieniami z dzieciństwa oraz wizjami fragmentów przyszłego filmu.

Dzieło to w zasadzie tylko częściowo opisuje rzeczywistość, a reszta fabuły składa się z „ubocznych komentarzy mędrców i głupców, wspomnień z młodości, naiwności symboli, koszmarów, marzeń, nieuświadomionych lęków, wyrzutów sumienia oraz niewysłowionych pragnień”.

Obsada

Marcello Mastroianni – reżyser Guido Anselmi
Anouk Aimée – Luisa, jego żona
Sandra Milo – Carla, jego kochanka
Claudia Cardinale – Claudia, gwiazda filmowa
Rosella Falk – Rossella, przyjaciółka Luisy
Elisabetta Catalano – Matilda, siostra Luisy
Mario Pisu – Mario Mezzabotta, przyjaciel Guida
Barbara Steele – Gloria Morin, nowa przyjaciółka Mezzabotty
Madeleine Lebeau – Madeleine, francuska aktorka
Caterina Boratto – tajemnicza kobieta
Guido Alberti – Pace, producent filmu
Mario Conocchia – Conocchia, dyrektor produkcji
Jean Rougeul – Carini Daumier, krytyk filmowy
Eugene Walter – amerykański dziennikarz
Gilda Dahlberg – jego żona
Giuditta Rissone – matka Guida
Annibale Ninchi – ojciec Guida
Tito Masini – kardynał
Mary Indovino – jasnowidzka Maya
Yvonne Casadei – Jacqueline Bonbon, była tancerka kabaretowa
Eddra Gale – Saraghina
Nadia Sanders – Nadine
Olimpia Cavalli – Olimpia

Oceny i interpretacje

Surrealistyczny komediodramat Felliniego został odebrany jako przykład kina autorskiego, które osiągnęło całkowity autotematyzm. Krytyczny, z dużą dozą ironii portret reżysera, charakteryzującego się skrajnym egocentryzmem, interpretowano jako wyraz skruchy środowiska filmowców wobec otaczającego świata; zwracano uwagę na szczerość samokrytycznej wypowiedzi Felliniego. Jako film o podobnym spojrzeniu i licznych zbieżnościach z 8½ wskazywano Wszystko na sprzedaż Andrzeja Wajdy. Innym dziełem europejskiej kinematografii, które można zakwalifikować do tej samej kategorii, jest Noc amerykańska François Truffauta, ukazująca jednak bardziej autoportret reżysera w trakcie pracy.

W roku 1995, z okazji stulecia powstania kina, film Felliniego znalazł się na watykańskiej liście 45 filmów fabularnych, które promują szczególne wartości religijne, moralne lub artystyczne.

Nagrody

1964 – Federico Fellini, Oscar za najlepszy film nieanglojęzyczny
1964 – Piero Gherardi, Oscar za najlepsze kostiumy
1964 – Federico Fellini, (nominacja) Oscar za najlepszego reżysera
1964 – Federico Fellini, Ennio Flaiano, Tullio Pinelli, Brunello Rondi (nominacja) Oscar za najlepszy scenariusz oryginalny
1964 – Piero Gherardi, (nominacja) Oscar za najlepszą scenografię
1964 (nominacja) – BAFTA za najlepszy film obcojęzyczny