88 dywizjon artylerii ciężkiej (88 dac) – to pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Dywizjon nie był częścią pokojowej organizacji wojska. Został utworzony w 1939 roku przez 8 pułk artylerii ciężkiej z Torunia.
88 dac w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
88 dywizjon artylerii ciężkiej został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” w dniach 24–25 sierpnia 1939 roku przez 8 pułk artylerii ciężkiej. Mobilizacja odbyła się w miejscowościach: Lulkowo (gdzie znajdowało się dowództwo dywizjonu i kolumna amunicyjna), Piwnice (baterie 1 i 2) oraz Różankowo (bateria 3). Każda bateria otrzymała cztery haubice 155 mm wz. 1917. Nie wystarczyło jednak radiostacji, a wozy z poboru były w złym stanie i wymagały napraw.
Dowództwo dywizjonu objął major Marian Taczak, ale już drugiego dnia mobilizacji zachorował. Od 26 sierpnia obowiązki dowódcy przejął kapitan Stefan Słowikowski, natomiast 1 baterię prowadził porucznik rezerwy Maksymilian Kreutzinger. 30 sierpnia o godz. 23.00 dowództwo dywizjonu objął major Jerzy Durski-Trzaska. Major Taczak już nie powrócił do oddziału, zginął w Charkowie w 1940 roku.
Rano 27 sierpnia dywizjon wyruszył do Torunia, skąd transportem kolejowym dotarł do rejonu operacyjnego. 28 sierpnia dywizjon dotarł do Ciechanowa, gdzie włączono go w skład Armii „Modlin”. Tego samego dnia dywizjon pomaszerował pod Grudusk. Kwaterował tam dowództwo i 1 bateria, w dworze Wiśniewo stacjonowała 2 bateria, a 3 bateria w dworze Zawady, podczas gdy kolumna amunicyjna znajdowała się w Sokołowie. Dywizjon podlegał 20 Dywizji Piechoty. Zgodnie z rozkazem dowódcy 20 DP, 88 dac został przydzielony do wsparcia 79 pułku piechoty, który obsadzał pozycję rzęgnowską. 88 dac przejął sieć topograficzno-ogniową od 59 dywizjonu artylerii lekkiej, a pluton topograficzno-ogniowy 20 pułku artylerii lekkiej dostarczył niezbędne informacje. 29 sierpnia 88 dac zajął stanowiska ogniowe u podnóża Kamiennej Góry, pomiędzy wzgórzami Czubak i Czubatka.
Działania bojowe
1 września, z powodu zatrzymania nieprzyjaciela na linii ubezpieczeń, dywizjon nie brał udziału w walkach. 2 września od godz. 11.00, zgodnie z ustaleniami z dowódcą 79 pp, 88 dac wsparł ogień zaporowy w rejonie Szumska i Dzierzgowa, co skutecznie powstrzymało natarcie oddziałów niemieckich z 1 Dywizji Piechoty. W godzinach popołudniowych dywizjon uczestniczył w pojedynku ogniowym z niemieckimi bateriami. Ostrzał niemieckiej piechoty przez 88 dac zablokował jej dalsze natarcie. Około godz. 18.00 intensywny ostrzał niemieckiej artylerii zerwał łączność telefoniczną z bateriami 2 i 3. Osłabienie wsparcia artyleryjskiego pozwoliło niemieckiej piechocie na zdobycie Góry Kamieńskiej o godz. 19.30. Punkt obserwacyjny dywizjonu oraz baterii poniosły znaczne straty od ostrzału niemieckiego, a ich resztki wycofały się. Około godz. 23.00 88 dac został skoncentrowany w rejonie dworu Wiskin, skąd pomaszerował do Szulmierza przez Grudusk, w dyspozycji 8 Dywizji Piechoty, która miała wykonać natarcie odciążające na prawe skrzydło Armii „Modlin”. Dywizjon dotarł do Szulmierza 3 września około godz. 4.30, a między godz. 7.00 a 13.00 zajął stanowiska ogniowe na zachód od Szulmierza i punkty obserwacyjne w rejonie Koziczyna. Późnym popołudniem dywizjon ostrzelał niemiecką piechotę w pobliżu Woli Wierzbowskiej, skutecznie powstrzymując jej ruch.
Na rozkaz dowódcy Artylerii Dywizyjnej 8 DP, 1 bateria została przydzielona do 8 dywizjonu artylerii ciężkiej w rejonie Szulmierza. Pozostała część dywizjonu skoncentrowała się w rejonie folwarku Pawłowo, gdzie po stoczeniu walki z niemiecką grupą dywersyjną wycofał się do Rigimina, gdzie stanął na nocnym postoju. 4 września o godz. 9.00 88 dac, bez 1 baterii, wykonał marsz przez Lekowo i Czeruchy do lasów opinogórskich. Następnie pomaszerował do Rydzewa, gdzie został ostrzelany przez niemiecki samolot, ale nie poniósł strat. Potem z Rydzewa przeszedł przez Sulerzyż do szosy Ciechanów-Glinojeck. W trakcie marszu piaszczystymi drogami trzy haubice utknęły, a z powodu braku wystarczającej liczby silnych koni, zostały porzucone. Po dotarciu do Glinojecka dywizjon kontynuował marsz przez Raciąż do Płońska. Po północy zatrzymano się na odpoczynek w dworze Skarzyn, niedaleko Płońska. 5 września o świcie podjęto dalszy marsz do Wyszogrodu, skąd, z uwagi na zniszczenie mostu przez własnych saperów, kontynuowano marsz do Modlina prawym brzegiem Wisły. W nocy z 5 na 6 września 88 dac dotarł do Zakroczymia, skąd został skierowany do wsi Górki na odpoczynek i uzupełnienie. 1 bateria 88 dac przez cały dzień 4 września zajmowała stanowiska ogniowe w rejonie Szulmierza. Wobec braku rozkazów, 1/88 dac wieczorem zwinęła stanowiska i pomaszerowała bocznymi drogami do Płońska, gdzie odpoczywała przez cały 5 września. Następnie udała się w kierunku Modlina, który osiągnęła 7 września, ponosząc w trakcie marszu niewielkie ubytki w stanie osobowym i koni. 8 września 1/88 dac dotarła do rejonu Dębe i Orzechowe, gdzie weszła w skład obrony linii Narwi na odcinku „Dębe”. Bateria zajęła stanowiska w pobliżu wsi Poddębe.
Pozostała część dywizjonu została zreorganizowana z powodu utraty haubic; 2 bateria została rozwiązana. Wprowadzono przesunięcia personalne, a 3 baterię uzupełniono żołnierzami i końmi. 9 września wieczorem 88 dac przydzielono do Grupy gen. bryg. Zulaufa, koncentrującej się w rejonie Struga i Zielonka. Rano 10 września dywizjon dotarł do rejonu wsi Poddębe, Skrzeszew, gdzie dołączył do 1 baterii. 11 września dotarł do rejonu Strugi i Zielonki, gdzie został podporządkowany dowództwu 11 pułku artylerii ciężkiej ppłk. Makowskiego. Zadaniem dywizjonu było wsparcie batalionów 21 pułku piechoty oraz III/41 pułku piechoty. Od 12 września zajął stanowiska ogniowe w rejonie Czarnej Strugi obok szosy Struga-Radzymin, na tym odcinku walk nie prowadził. Wieczorem 12 września, po zwinięciu stanowisk, odmaszerował przez Marki na Pragę do Warszawy. Od 14 września, w ramach artylerii ogólnego działania, miał zamykać ogniem kierunki od Jabłonny do Kawęczyna oraz zwalczać niemiecką artylerię. 15 września w 1 i 3 baterii dywizjon posiadał 7 haubic. Baterie zajęły stanowiska ogniowe: 1/88 dac w ogrodzie sejmowym, a 3/88 dac w Parku Sobieskiego, kolumna amunicyjna i tabory w Parku Łazienkowskim. W trakcie obrony Warszawy dywizjon prowadził ogień przeciwbateryjny i pojedynki z artylerią niemiecką. 17 września poległo 10 żołnierzy z dywizjonu, a 6 zostało rannych. 21 września dywizjon ostrzelał niemiecki pociąg pancerny w rejonie Wawra. Intensywność ostrzału przez 88 dac systematycznie malała z powodu niedoborów amunicji. W wyniku intensywnych bombardowań i ostrzału niemieckiej artylerii coraz trudniejsza stawała się łączność między punktami obserwacyjnymi na Pradze a stanowiskami ogniowymi obu baterii. 25 września, w wyniku ostrzału niemieckiego, jedna haubica w 3 baterii została uszkodzona, a także poniesiono straty osobowe. 27 września ostrzał niemieckiej artylerii zniszczył punkty obserwacyjne 1 i 3 baterii; poległ jeden żołnierz, a kilku odniosło rany. Tego dnia wystrzelono ostatnie pociski na stanowiska niemieckie, ponieważ po godzinie 14.00 zawarto rozejm. 29 września 88 dac skoncentrowano w Parku Praskim, gdzie uszkodzeniu uległo pozostałe 6 haubic oraz broń strzelecka, przed ich złożeniem i odmarszem do niewoli. W obronie Warszawy dywizjon stracił 20% stanu osobowego i 75% stanu koni.
Organizacja wojenna i obsada personalna
Organizacja wojenna oraz obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939 roku.
Dowództwo
Dowódca dywizjonu – mjr art. Jerzy Henryk Władysław Durski-Trzaska (KW)
Adiutant – ppor. Jan Bolesław Brzuszkiewicz (KW), ppor. rez. Michał Samulski (od 9 IX)
Oficer zwiadowczy – por. rez. art. Aleksander Janusz
Oficer obserwacyjny – ppor. Antoni Róż
Oficer łączności – ogn. pchor. Kazimierz Drelichowski, por. Edward Frączek (od 9 IX)
Lekarz – ppor. lek. dr Franciszek Feliks Dłutek (do 9 IX)
Lekarz weterynarii – ppor. rez. lek. wet. Bolesław Brauer
Oficer gospodarczy – ppor. Zygmunt Witko
Oficer żywnościowy – ppor. rez. Jan Wyżnikiewicz
1 bateria
Dowódca 1 baterii – kpt. art. Stefan Słowikowski
Oficer zwiadowczy – ogn. pchor. / ppor. Julian Bobowski (KW)
Oficer ogniowy – por. rez. art. Maksymilian Kreutzinger (KW)
Dowódca I plutonu – ppor. Ziemowit Ulatowski
Dowódca II plutonu – pchor. Zbyszko Fajer
2 bateria
Dowódca 2 baterii – por. art. Edward Frączek
Oficer zwiadowczy – ppor. rez. art. Michał Samulski (od 9 IX adiutant)
Oficer ogniowy – ppor. rez. Józef Gibas
Podoficer zwiadowczy – plut. pchor. Bryjak
Dowódca I plutonu – ogn. pchor. / ppor. Jan Żuchowski
Dowódca II plutonu – plut. pchor. Wątkowski
3 bateria
Dowódca 3 baterii – kpt. art. Marian Kaczorowski
Oficer zwiadowczy – ppor. rez. Walerian Krużycki
Oficer ogniowy – ppor. Stanisław Krawczyk (KW)
Kolumna amunicyjna
Dowódca kolumny – ppor. Władysław Mickiewicz
Przypisy
Bibliografia
Aleksander Janusz: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.21g [on-line]. IPMS, 1945-10-30. [dostęp 2018-03-05].
Maksymilian Kreutzinger: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.21g [on-line]. IPMS, 1945-10-25. [dostęp 2018-03-05].
Michał Samulski: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.21g [on-line]. IPMS, 1945-10-25. [dostęp 2018-03-05].
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
Ryszard Juszkiewicz: Bitwa pod Mławą 1939. T. 33. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979, seria: Prace Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych.
Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Bellona, 1991. ISBN 83-11-07772-X. Brak numerów stron w książce.
Piotr Zarzycki: 8 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 120. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000. ISBN 83-87103-80-2.