8,8 cm Flak 18 (znana również jako osiemdziesiątka ósemka, niem. Acht-Acht) to niemiecka armata przeciwlotnicza z czasów II wojny światowej, która była szeroko wykorzystywana także jako działo przeciwpancerne. W trakcie swojego użytkowania była modernizowana w różnych wersjach, takich jak 8,8 cm Flak: 36, 37 i 37/41.
Historia
8,8 cm Flak 18
Dynamiczny rozwój lotnictwa w czasie I wojny światowej oraz w okresie międzywojennym, a zwłaszcza postęp w osiągach silników lotniczych, spowodował, że nowe samoloty zaczęły latać znacznie szybciej i wyżej niż te używane podczas I wojny. W trakcie tego konfliktu różne istniejące działa polowe zaadaptowano do roli artylerii przeciwlotniczej, jednak nie zapewniały one wystarczającej efektywności wobec nowych typów samolotów – zarówno maksymalny pułap ich pocisków, jak i prędkość strzału były niewystarczające do skutecznego strącania szybko poruszających się celów. W rezultacie wielu teoretyków wojskowych uznało, że artyleria przeciwlotnicza stała się praktycznie nieprzydatna, a większość krajów nie poświęcała zbyt wiele czasu na rozwiązanie tego problemu.
Niemieccy planiści postanowili jednak stworzyć nowy typ działa, zaprojektowanego specjalnie jako armata przeciwlotnicza, charakteryzującego się dużą prędkością wylotową pocisku oraz wysoką szybkostrzelnością. Istotnym problemem była jednak prohibicja na produkcję nowych rodzajów broni w Niemczech po I wojnie światowej. Niemcy obejśli ten zakaz, nawiązując współpracę z szwedzkimi zakładami Boforsa, przy czym stronę niemiecką reprezentowały zakłady Kruppa.
Pomimo uznania kalibru 88 mm za optymalny, na początku skonstruowano armatę o kalibrze 75 mm – 7,5 cm Flak L/60, która od 1932 roku była wprowadzana do jednostek jako sprzęt szkoleniowy. Na podstawie tej konstrukcji stworzono finalną armatę kalibru 88 mm, która weszła na uzbrojenie pod mylącym oznaczeniem 8,8 cm Flak 18 (88 mm armata przeciwlotnicza wzór 1918), sugerującym jej pochodzenie z czasów I wojny.
Armata 8,8 cm Flak 18 była zamontowana na łożu krzyżowym, co umożliwiało ostrzał w pełnym zakresie, w każdym kierunku. Dwa ogony łoża były składane, co przyspieszało podnoszenie działa na podwozie kołowe. Z uwagi na dużą wagę, armatę 8,8 cm Flak 18 mogły holować jedynie duże pojazdy – początkowo trzyosiowe ciężarówki, a później standardowym holownikiem stał się półgąsienicowy ciągnik artyleryjski Sd.Kfz.7. Działo miało lufę o długości 56 kalibrów, jednoczęściową rurę rdzeniową i było wyposażone w zamek półautomatyczny, co ułatwiało szybkie ładowanie. Szybkostrzelność wynosiła od 15 do 20 strzałów na minutę, co stanowiło około 50% więcej niż w przypadku większości innych dział tamtego okresu.
8,8 cm Flak 36 i 37
Po dojściu do władzy partii nazistowskiej w 1933 roku rozpoczęto masową produkcję nowej armaty, która znalazła zastosowanie w hiszpańskiej wojnie domowej. Szybko okazało się, że jest to najlepsze dostępne działo przeciwlotnicze oraz znakomita armata zdolna do eliminowania różnych typów pojazdów. W trakcie eksploatacji zidentyfikowano pewne problemy, które zostały poprawione w modelu 8,8 cm Flak 36. Wprowadzono w nim lufę z dzieloną rurą rdzeniową, zmodyfikowane łoże oraz nowe, cięższe podwozie, umożliwiające holowanie działa zarówno do przodu, jak i do tyłu.
Następnie wprowadzono nowy wariant 8,8 cm Flak 37, który miał zmodyfikowany system łączności z centralnym przyrządem baterii.
8,8 cm Flak 37/41
Już w 1939 roku Luftwaffe, której w 1935 roku powierzono zadanie obrony przeciwlotniczej, poprosiła o nowy typ działa z jeszcze lepszymi osiągami. Zakłady Rheinmetall opracowały całkowicie nową armatę 8,8 cm Flak 41, charakteryzującą się większą prędkością wylotową pocisku, zwiększonym zasięgiem (do 15 000 m) oraz poprawioną szybkostrzelnością (do 25 strzałów na minutę). Nowe działo miało lufę z dzieloną rurą rdzeniową. Armata 8,8 cm Flak 41 była bardziej skomplikowaną bronią, która borykała się z problemami związanymi z amunicją, często blokując się z powodu zaplątanych łusek. Przeszła chrzest bojowy w Tunezji, ale z powodu trudności z obsługą w warunkach polowych zaczęto jej używać tylko w Niemczech, gdzie można było zapewnić lepszą konserwację. Do sierpnia 1944 roku wyprodukowano tylko 157 egzemplarzy tej broni, a do zakończenia produkcji w styczniu 1945 roku linię produkcyjną opuściło zaledwie 318 sztuk. Próbowano również zamontować armatę Flak 41 na podwoziu czołgowym, tworząc samobieżne działo przeciwlotnicze. W 1941 roku zakłady Krupp skonstruowały jeden taki pojazd, który jednak nigdy nie wszedł do służby.
W związku z wprowadzeniem nowej amunicji dla armaty 8,8 cm Flak 41 podjęto również próby przystosowania armat 8,8 cm Flak 37 do zasilania nowym nabojem. Powstała jedynie krótka seria (13 sztuk) zmodernizowanych 8,8 cm Flak 37/41, jednak w wyniku problemów technicznych projekt ostatecznie porzucono.
Niektóre elementy armaty były wspólne dla różnych wersji, a wiele z dział używanych podczas wojny było w ten sposób naprawianych. W sierpniu 1944 roku Niemcy dysponowali niemal 11 tysiącami dział 8,8 cm Flak 18, 36 i 37, z których większość znajdowała się w bateriach systemu obrony przeciwlotniczej kraju.
Skuteczność bojowa
„Osiemdziesiątki ósemki” były wykorzystywane w dwóch rolach: jako ciężkie, mobilne baterie przeciwlotnicze oraz jako statyczne działa obrony przestrzeni powietrznej Niemiec. W drugiej roli były ustawiane w dużych bateriach, a ich ogień kierowany był przez jedno stanowisko dowodzenia.
Podczas bitwy o Francję, Wehrmacht szybko zrozumiał, że pociski armat przeciwpancernych kal. 37 mm nie były wystarczające do przebicia pancerzy ciężkich czołgów francuskich i brytyjskich. W desperacji niemieckie oddziały zaczęły wykorzystywać najpotężniejszą broń – działo przeciwlotnicze 88 mm. Używane przeciwko celom naziemnym, Flak 88 mm radziło sobie doskonale, eliminując cele z odległości 1800 metrów. Pociski wystrzeliwane z dużą prędkością wydawały charakterystyczny dźwięk, który skutecznie obniżał morale przeciwnika. W pierwszej fazie inwazji na Francję „88-ki” zaczęły być wykorzystywane do zwalczania ciężko opancerzonych czołgów, takich jak francuski Char B1 czy brytyjska Mk II Matilda, których pancerz przedni okazał się nieosiągalny dla innych niemieckich dział. W tej roli armaty te były powszechnie używane podczas operacji w Afryce Północnej oraz w Związku Radzieckim.
Pociski wystrzelone z tej armaty potrafiły przebić pancerz o grubości ponad 150 mm nawet z odległości 2 km. Oznaczało to, że była to niewątpliwie najlepsza broń przeciwpancerna początkowego okresu wojny, pozostając skuteczna aż do jej zakończenia, zaledwie w 1945 roku pojawiły się konstrukcje zdolne do zablokowania bezpośredniego trafienia z „88”. Bez wątpienia działo to sprawdzało się najlepiej na płaskich pustyniach Afryki Północnej oraz otwartych stepach Rosji, gdzie mogło wykazać się dalekim zasięgiem i wysoką celnością.
Słabości
Armata 8,8 cm Flak była niezwykle skuteczną bronią, jednak jej legendarny status przesłania pewne istotne taktyczne słabości, szczególnie gdy używana była bezpośrednio na linii frontu: „88” była bronią stosunkowo dużą, co utrudniało zarówno transport, jak i maskowanie w warunkach bojowych. W sytuacjach, które wymagały szybkiego przemieszczania się z miejsca na miejsce, stanowiło to istotny problem, zwłaszcza gdy alianci mieli niemal całkowitą przewagę w powietrzu, co czyniło transport tych dużych armat wyjątkowo trudnym.
Relatywnie niewielka liczba tych dział znajdowała się w jednostkach liniowych wojsk lądowych, a na polu bitwy nie pojawiały się one zbyt często. Niemieckie wojska dysponowały znacznie większą liczbą dział przeciwpancernych kal. 37, 50 i 75 mm. Wiele relacji oraz wspomnień z tego okresu, szczególnie ze strony żołnierzy alianckich, myliło się w identyfikacji tego działa. Często zdarzało się przypisanie go czołgowi PzKpfw V „Pantera”, mimo że był on wyposażony w armatę 75 mm.
Pomimo tych słabości, fakt, że odpowiednio użyta w przeznaczonym dla niej teatrze działań, była wyjątkowo skuteczną armatą. Alianci zachodni dopiero pod koniec wojny zyskali broń o porównywalnych możliwościach, jak brytyjska armata 17-funtowa.
Konstrukcje pokrewne
Pod koniec lat trzydziestych stworzono pierwszą dedykowaną armatę przeciwpancerną kal. 88 mm, będącą prostą modyfikacją 8,8 cm Flak 18. Działa te stosowano w niewielkiej liczbie w ciężkich batalionach przeciwpancernych, zarówno jako holowane, jak i samobieżne na podwoziu opancerzonych ciągników artyleryjskich Sd.Kfz.7 i Sd.Kfz.8. Działo na bazie Sd.Kfz.7 podczas walk we Francji wykazało brak odporności na ostrzał oraz niską manewrowość w trudnych warunkach terenowych, co doprowadziło do rozwiązania pododdziałów wyposażonych w ten wariant. Natomiast wariant na bazie ciągnika Sd.Kfz.8 był wykorzystywany bojowo w czasie kampanii rosyjskiej pod nazwą BunkerFlak. Na bazie armaty 8,8 cm Flak 36 opracowano armatę czołgową 8,8 cm Kw.K. 36, która stanowiła uzbrojenie czołgu Tiger.
Na podstawie niezrealizowanej armaty przeciwlotniczej o wysokich osiągach projektu Kruppa, zaprojektowano armatę przeciwpancerną 8,8 cm PaK 43. Pokrewne tej konstrukcji działo 8,8 cm Kw.K. 43 stanowiło uzbrojenie czołgu Tiger II oraz niszczyciela czołgów Jagdpanther. Te armaty potrafiły przebić 200 mm pancerza z odległości 1000 m, co wystarczało do zniszczenia każdego czołgu z czasów II wojny światowej.
W muzeach
Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu (Fort Gerharda) – 8.8 cm Flak 37 na podstawie fortecznej.
Muzeum Śląskie w Katowicach.
Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej – w trakcie konserwacji (egzemplarz wydobyty na plaży w Kuźnicy).
Przypisy
Bibliografia
Chamberlain P., Doyle H.: Encyclopedia of German Tanks of World War Two, Arms and Armour, Londyn, 2001.
Wolfgang W. Fleischer Wolfgang W. (red.), Die deutsche Panzerjägertruppe 1935 – 1945: Katalog der Waffen, Munition und Fahrzeuge; Bildband, Wölfersheim-Berstadt: Podzun-Pallas, 2003, ISBN 978-3-7909-0776-6 [dostęp 2024-10-31]. Brak numerów stron w książce.
Terry T. Gander Terry T., Peter P. Chamberlain Peter P., Herbert H. Jäger Herbert H. (red.), Enzyklopädie deutscher Waffen, 1939 – 1945: Handwaffen, Artillerie, Beutewaffen, Sonderwaffen, wyd. 1. Aufl, Stuttgart: Motorbuch-Verl, 1999, ISBN 978-3-613-01975-1 [dostęp 2024-10-31]. Brak numerów stron w książce.
Werner W. Müller Werner W. (red.), Die schwere Flak: 1933 – 1945; 8,8 cm, 10,5 cm, 12,8 cm, 15 cm; mit den Ortungs- und Feuerleitgeräten, wyd. Genehmigte Lizenzausg, Dörfler Zeitgeschichte, Utting: Ed. Dörfler im Nebel-Verl, 2001, ISBN 978-3-89555-302-8 [dostęp 2024-10-31]. Brak numerów stron w książce.
Senger, Die deutschen Geschütze 1939 – 1945., Bernard U. Graefe Verlag, styczeń 1973, ISBN 978-3-7637-0186-5 [dostęp 2024-10-31] (ang.). Brak numerów stron w książce.