808 Armeński Batalion (niem. Armenisches Infanterie-Bataillon 808) to kolaboracyjny, ochotniczy oddział wojskowy Wehrmachtu, składający się z Ormian, który działał podczas II wojny światowej.
Historia
Na mocy rozkazu z 30 grudnia 1941 r. zaplanowano utworzenie Legionu Armeńskiego. W rzeczywistości, dopiero w połowie maja 1942 r. w obozie jenieckim w Baranowiczach, niemieccy werbownicy stworzyli grupę jeńców wojennych z Kaukazu, w tym tych pochodzenia armeńskiego. Wprowadzono dla nich mniej rygorystyczny reżim oraz przyznano pewne przywileje. Pod koniec maja Ormianie w najlepszej kondycji fizycznej zostali przeniesieni do innego obozu, zlokalizowanego na zachód od Baranowicz, gdzie zebrano grupy z innych obozów jenieckich. Następnie, w liczbie około 500 osób, przetransportowano ich pod Warszawę do Beniaminowa. Stamtąd 140 Ormian zostało przewiezionych w rejon Radomia, gdzie szybko zgromadzono około 1 tys. byłych jeńców wojennych armeńskiego pochodzenia. Zostali oni umundurowani w uniformy polskiej i francuskiej armii, a następnie podzieleni na pięć kompanii, co doprowadziło do powstania 1 Armeńskiego Batalionu Strzeleckiego „Wartan Zorawar”.
Na początku lipca batalion przeniesiono do Puław, gdzie przemianowano go na 1 Bojowy Batalion Armeński. Składał się on z 1., 2. i 3. kompanii strzeleckich, 4. kompanii karabinów maszynowych oraz 5. kompanii sztabowej. Kompanie strzeleckie liczyły po 180-200 żołnierzy, kompania karabinów maszynowych miała ponad 140, a sztabowa około 250. W międzyczasie batalion był uzupełniany nowymi Ormianami z Armii Czerwonej, co zwiększyło jego liczebność do około 800 ludzi. Ostatecznie batalion otrzymał numer 808. W tym samym czasie Ormian gromadzono także w Dubnie i Lublinie, gdzie również umundurowano ich w uniformy francuskiej i belgijskiej armii. Po trzymiesięcznym szkoleniu wojskowym, sformowano z nich cztery kompanie strzeleckie, liczące około 800 żołnierzy. W maju 1942 r. zostały one przeniesione do obozu pod Radomiem. W tym miesiącu przybyły także dwa transporty jeńców wojennych armeńskiego pochodzenia, w liczbie około 500 ludzi, z których utworzono 5. kompanię. Na czele batalionu stanął niemiecki oficer Wehrmachtu, mjr Kucera, który zintensyfikował proces szkoleniowy. Utworzono także dwutygodniowe kursy dowódcze dla młodszych oficerów. Ważne były również spotkania propagandowe, na których odbywały się wykłady i odczyty, oraz rozdawano gazetki w języku armeńskim i rosyjskim. W sztabie batalionu znajdowało się czterech Niemców i czterech Ormian-emigrantów. Pododdziałami dowodzili niemieccy podoficerowie, a ich zastępcami byli Ormianie. W dniach 20-25 lipca 1942 r. żołnierze otrzymali uzbrojenie zarówno produkcji niemieckiej, jak i zdobyczne sowieckie (oprócz karabinów ręcznych i 16 karabinów maszynowych, były to 3 działka ppanc. 46 mm i 8 moździerzy 82 mm) oraz przemundurowano ich w niemieckie uniformy wzoru z 1939 r.. Następnie Ormianie złożyli przysięgę wierności Adolfowi Hitlerowi pod flagą niemiecką i armeńską. Zadaniem batalionu była walka z bolszewikami o oswobodzenie Armenii. Na początku sierpnia z Warszawy przybyła do batalionu delegacja armeńskich emigrantów, nawołująca do walki z Sowietami. Wizyta została również złożona przez grupę niemieckich wyższych oficerów, przed którymi odbyła się uroczysta parada.
W dniu 19 sierpnia 1942 r. Ormianie dowiedzieli się o swoim wysłaniu koleją na front wschodni. Następnego dnia batalion, liczący 916 Ormian i 45 Niemców, przebył trasę przez Brześć Litewski-Baranowicze-Homel-Kijów-Charków do Taganrogu, skąd pieszo dotarli do stanicy Kawkazkaja. Tam ponownie koleją dojechali przez Armawir do stacji Niewinomyskaja, a dalej pieszo do Majkopu. Z powodu wrogiego nastawienia ludności cywilnej wobec żołnierzy batalionu, zaczęły się przypadki dezercji. Z 3. kompanii zbiegło 5 Ormian, a później kolejnych 5. W nocy z 25 na 26 września w Majkopie zdezerterowała grupa 10 żołnierzy z dowódcą jednego z pododdziałów, kpt. J. Chaczaturianem, oraz druga grupa licząca 8 osób. Łącznie zbiegło około 50 Ormian. Po przybyciu do Majkopu batalion został rozmieszczony na południowo-wschodnim skraju miasta. Żołnierze dowiedzieli się, że mają ochraniać sztab niemieckiej dywizji walczącej w rejonie Tuapse. Wkrótce jednak Ormianie zostali skierowani na front na linii Dachowskaja-Tiemnolesskaja-Kamieno-Mostskaja. Zaczęła się tam aktywność antyniemieckiej grupy konspiracyjnej, która powstała krótko po sformowaniu batalionu i liczyła około 10 ludzi. Jej członkowie planowali przejście całego składu batalionu na stronę sowiecką. 29 września wybrali spośród siebie „konspiracyjnego” dowódcę batalionu, komisarza politycznego oraz sekretarza organizacji komsomolskiej. Nawiązali także kontakt z dowódcą lokalnego oddziału partyzanckiego. Zaplanowano wspólny atak na lotnisko wojskowe, a następnie ucieczkę do Armii Czerwonej. Niestety, plan ten nie powiódł się, gdyż G. Matetian, dowódca plutonu 3. kompanii oraz A. Pirimow, dowódca kompanii sztabowej, poinformowali Niemców o działalności konspiratorów. W tej sytuacji postanowiono dezerterować mniejszymi grupami. Do 20 października 1942 r. na stronę 40 Brygady Strzeleckiej Armii Czerwonej zbiegło 23 Ormian na czele z Satarianem, byłym politrukiem. 25 października G. Arutiunian napisał odezwę do żołnierzy batalionu wzywającą do przejścia do Armii Czerwonej, co skutkowało tym, że część Ormian z jednego z pododdziałów, pod dowództwem N. Aramiana, przeszła do partyzantów, zabierając ze sobą 2 karabiny maszynowe. W tym czasie Niemcy aresztowali członków grupy konspiracyjnej, a następnie rozbroili batalion i przekształcili go w oddział drogowo-budowlany. W trakcie robót budowlanych batalion był ostrzeliwany przez partyzantów. Niemcy kontynuowali aresztowania kolejnych podejrzanych. 18 listopada 1942 r. Ormianie zostali skierowani w rejon Nieftianaja. W styczniu 1943 r. stacjonowali w rejonie Maratuki-Kotłowina. W lutym miały miejsce kolejne aresztowania, a z batalionu zaczęto usuwać tzw. niepewne elementy. Aresztowanych zastąpili Ormianie-emigranci z Niemiec i Francji. Po dwumiesięcznym szkoleniu ideologicznym batalion został ponownie przekształcony na strzelecki. Dowódcą został Ormianin mjr A. Muradian. Został skierowany nie na front, ale na tyły, aby walczyć z partyzantami. Po pewnym czasie batalion został przetransportowany do okupowanej północnej Francji, gdzie pełnił służbę ochronną na wybrzeżu Normandii.
Bibliografia
Historia Legionu Armeńskiego (jęz. rosyjski). roa.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-30)].
Krótka historia 808 Armeńskiego Batalionu (jęz. niemiecki)