8 Tundżanska Dywizja Piechoty (bułg. Осма пехотна тунджанска дивизия) – to bułgarski związek taktyczny funkcjonujący w okresie Księstwa oraz Trzeciego Carstwa w latach 1903–1945 (1950).
Dywizja została sformowana w 1904 roku. Brała udział w I i II wojnie bałkańskiej oraz w I wojnie światowej. W 1921 roku przekształcono ją w 8 Tundżanski pułk piechoty.
== Działania ==
W trakcie I wojny bałkańskiej dywizja uczestniczyła w walkach w ramach 2 Armii, natomiast w II wojnie bałkańskiej weszła w skład 4 Armii.
Napięte relacje międzynarodowe w regionie Bałkanów doprowadziły do tego, że car Bułgarii Ferdynand I 30 września 1912 roku ogłosił powszechną mobilizację.
30 lipca 2013 roku w Bukareszcie rozpoczęły się rozmowy pokojowe, a dzień później wprowadzono zawieszenie broni kończące II wojnę bałkańską. Po podpisaniu traktatu pokojowego, car Ferdynand I zarządził demobilizację armii.
Jednakże, z powodu utrzymującego się napięcia w relacjach z Wysoką Portą, w połowie sierpnia 1913 roku dywizja została skoncentrowana na południowo-wschodnim odcinku granicy, w ramach zgrupowania operacyjnego liczącego około 43 000 żołnierzy. Z chwilą rozpoczęcia rozmów pokojowych z Imperium Osmańskim liczba żołnierzy stopniowo malała. Proces ten zakończono w połowie grudnia, co umożliwiło powrót jednostek dywizji do ich macierzystych garnizonów i ich demobilizację.
=== I wojna światowa ===
W obliczu rosnącego zagrożenia wojennego na początku lipca 1914 roku w sztabie Armii Bułgarskiej rozpoczęto aktualizację planów mobilizacyjnych. Wytyczne dotyczące mobilizacji ogłoszone w marcu 1915 roku przewidywały zmobilizowanie w Dywizji sztabu, czterech pułków piechoty, dwóch rezerwowych pułków piechoty, dwóch pułków marszowych, dwóch pułków pospolitego ruszenia, pułku etapowego oraz pododdziałów zabezpieczenia. Pułk artylerii miał przejść na etat dwupułkowej brygady artylerii. Do dywizji miał być również przydzielony batalion inżynieryjny. Mobilizacja rozpoczęła się 24 września 1915 roku. Po zmobilizowaniu, dywizja, wchodząc w skład 1 Armii pod dowództwem gen. lejt. Bojadżiewa, została rozmieszczona wzdłuż granicy z Serbią.
14 października 1915 roku bułgarskie wojska rozpoczęły ofensywę w Macedonii. 1 Armia, działając na pomocniczym kierunku, prowadziła główne natarcie przez Zajeczar, Knjażewac i Pirot, dążąc do osiągnięcia doliny rzeki Morawy oraz opanowania obszaru Paraćin–Aleksinac–Nisz. W ciągu pierwszego tygodnia walk 8 DP w ramach operacji morawskiej wdarła się na całym odcinku frontu na głębokość od 10 do 15 km, a w następnym tygodniu zajęła Knjażewac, docierając na przedpola miasta Nisz.
Atak na Nisz przeprowadziły oddziały 8 Tundżanskiej i 9 Plewneńskiej DP, atakując jednocześnie z północy i ze wschodu, a 5 listopada zdobyły miasto. Zajęcie Nisz spowodowało, że cała trasa kolejowa łącząca Berlin, Belgrad, Sofię i prowadząca dalej do Konstantynopola znalazła się pod kontrolą Państw Centralnych. W ten sposób zrealizowano jeden z kluczowych celów politycznych kampanii. Kontynuując ofensywę, 6 Bdinska DP i 8 Tundżanska DP posuwały się doliną Morawy w kierunku Aleksinaca, zajmując kolejne tereny. W ten sposób 1 Armia przełamała główny pas serbskiej obrony i weszła w dolinę Południowej Morawy.
W związku z zagrożeniem wynikającym z lądowania jesienią 1915 roku w Salonikach jednostek brytyjsko-francuskiego korpusu ekspedycyjnego, w Paraćinie odbyły się konsultacje między głównodowodzącym Armią Polową gen. Nikołą Żekowem a szefem sztabu Naczelnego Dowództwa Armii Niemieckiej gen. Erichem von Falkenhaynem. W wyniku tych rozmów 8 Tundżanska DP została przekazana do dyspozycji dowódcy 2 Armii gen. lejt. Todorowa, który miał za zadanie zabezpieczenie południowego odcinka frontu od strony Grecji.
Na początku 1916 roku, po konferencji w Niszu, dowództwo niemieckie wycofało większość swoich jednostek z Bałkanów, a bułgarskie wojska zostały rozmieszczone wzdłuż granicy greckiej, blokując oddziały Ententy zgromadzone w Salonikach. Na lewym skrzydle zgrupowania obronnego znajdowała się 1 Armia bułgarska, w skład której wchodziły 8 Tundżanska DP oraz 3 Bałkańska DP (bez 2 BP). Ogólne dowództwo nad 1 Armią bułgarską i 11 Armią niemiecką sprawował niemiecki feldmarszałek August von Mackensen.
10 sierpnia, po dwóch dniach ostrzału artyleryjskiego, wojska Ententy przeszły do działań ofensywnych na odcinku między rzeką Wardar a jeziorem Dojran. Mimo dużych strat, 2 BP ze składu 2 Trackiej DP zdołała odeprzeć zarówno ten atak, jak i natarcia prowadzone w dniach następnych.
Ten sukces skłonił bułgarskie dowództwo do przeprowadzenia operacji zaczepnej przy użyciu sił 1. i 2 Armii. 17 sierpnia 1 Armia bułgarska, działając za pomocą 8 Tundżanskiej DP, opanowała Florinę, Banicę i Kostur. Dalsze posuwanie się Bułgarów zostało mocno spowolnione z powodu silnego oporu ze strony trzech dywizji serbskich broniących się w tym regionie. Ostatecznie 27 sierpnia Bułgarzy przeszli do obrony wzdłuż jeziora Petron oraz Vegoritida, nie osiągając w pełni zakładanych celów operacji.
12 września wojska Ententy zaatakowały prawe skrzydło bułgarskiej 1 Armii. Mimo trudnego, górzystego terenu, wojska sojusznicze stopniowo przełamały opór 8 Tundżanskiej DP, a 17 września, po ciężkich walkach, odbiły Florinę.
Ofensywa wojsk sojuszniczych trwała przez cały wrzesień, październik i na początku listopada. 8 października rozpoczęły się krwawe starcia w zakolu rzeki Crna. Z powodu prawie dwukrotnej przewagi wojsk Ententy w sile żywej i artylerii, Bułgarzy zostali zmuszeni do odwrotu. Straty w ich szeregach były znaczne. Tylko w ciągu czterech dni od 18 do 21 października 3 Brygada ze składu 8 Tundżanskiej DP straciła 2/3 stanu osobowego. W pułkach liczba żołnierzy wynosiła średnio od 200 do 300. W tej sytuacji 19 listopada Bułgarzy opuścili Monastyr i zajęli nowe stanowiska w odległości 5 km na północ od miasta.
30 września 1918 roku wprowadzono zawieszenie broni, a 4 października car Borys III podpisał dekret o powszechnej demobilizacji żołnierzy armii czynnej. Kolejne akty prawne wyłączyły z niej 8 DP. Oddziały 8 Tundżanskiej DP zostały skierowane do ochrony granicy w obawie przed potencjalną agresją ze strony Imperium Osmańskiego.
W lipcu 1919 roku rozwiązano 8 Tundżanską DP.
== Struktura organizacyjna ==
W grudniu 1903 roku, na podstawie dekretów ks. Ferdynanda I, rozpoczęto tworzenie trzech nowych dywizji piechoty (7., 8. i 9.). W czasie pokoju dywizja piechoty składała się z dwóch brygad piechoty, pułku artylerii, batalionu inżynieryjnego, batalionu taborów oraz szpitala. W każdej brygadzie piechoty znajdowały się dwa dwubatalionowe pułki piechoty z kompanią zabezpieczenia oraz plutonem ciężkich karabinów maszynowych, a pułk artylerii składał się z dwóch dywizjonów artylerii, z których każdy miał po dwie czterodziałowe baterie artylerii i baterię artylerii haubic.
Stan w 1907 roku:
dowództwo dywizji – Stara Zagora
1 Brygada – Chaskowo
10 Rodopski pułk piechoty – Chaskowo
30 Szejnowski pułk piechoty – Simeonowgrad
2 Brygada – Stara Zagora
12 pułk piechoty – Stara Zagora
23 pułk piechoty – Kazanłyk
8 pułk artylerii – Stara Zagora
W przypadku wojny struktura dywizji zwiększała się (1912) do trzech brygad piechoty, a zamiast pułku artylerii tworzono dwupułkową brygadę artylerii. Etatowo dywizja miała 12 batalionów piechoty, batalion inżynieryjny oraz 8 baterii artylerii. Na uzbrojeniu znajdowało się 24 813 karabinów, 24 ciężkie karabiny maszynowe oraz 72 działa. Stan osobowy wynosił 858 oficerów, 42 urzędników wojskowych, 3455 podoficerów, 32 918 szeregowych i 7550 koni.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Dariusz Faszcza: Zapomniany sojusznik kajzerowskich Niemiec. Armia Bułgarska w czasie pierwszej wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-339-4.
T. Тодоров, T. Евтимов: Пътеводител на архивните фондове 1877–1945. T. 1. Sofia: Военно издателство, 1976.