8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów – jednostka piechoty armii Wielkiego Księstwa Litewskiego w składzie I Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie uchwały sejmowej z 7 września 1789 roku, utworzono regiment pieszy 8 im. Domu Radziwiłłów. Uchwalenie to zapewniło nazwę regimentu dla Radziwiłłów, a także bezpłatne szefostwo z rangą generała lejtnanta dla wojewody wileńskiego, Karola Radziwiłła, oraz dyslokację na czas pokoju w województwie nowogródzkim. Sformowano go do 1 marca 1790 roku z żołnierzy milicji radziwiłłowskiej, stacjonującej w Nieświeżu. Część młodszych oficerów przybyła z Gwardii Pieszej Koronnej.
Władze Konfederacji Generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego (targowickiej) w marcu 1793 roku dążyły do skompletowania regimentu, szacując, że brakuje 629 „głów” do pełnego etatu.
Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej jednostka została zajęta przez Rosję, a wielu żołnierzy wcielono do armii rosyjskiej lub rozpuszczono. W maju 1793 roku Komisja Wojskowa Wielkiego Księstwa Litewskiego w tabeli płacy na trzy miesiące, od 1 czerwca do 1 września 1793 roku, przewidywała tę samą kwotę dla 8 regimentu, co dla pełnego stanu. Dopiero w czerwcu skorygowano ją do 100 żołnierzy. Wydaje się, że ówczesne władze wojskowe nie były pewne co do całkowitego rozwiązania regimentu. Raporty z lipca 1793 roku wskazywały na etat 752 ludzi (faktycznie było ich 71), natomiast raport z 15 lutego 1794 roku ustalał etat na 798 ludzi (faktycznie 97). Nie ma zatem pewności, czy jednostka zdążyła zostać rozwiązana.
Gembarzewski podsumowuje to w ten sposób: rozwiązany w styczniu 1794, wznowiony w kwietniu 1794.
Machynia, Rakutis i Srzednicki zauważają, że regiment składał się z 2 batalionów po 4 kompanie (pozostałe 8 regimentów piechoty litewskiej miało tylko po jednym batalionie). Stan oddziału w 1792 roku, przed przejęciem wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a rzeczywiście 710. W kwietniu 1794 roku regiment był formalnie rozwiązany, ale jego rzeczywisty stan wynosił 97 żołnierzy.
Barwa regimentu
Podczas insurekcji kościuszkowskiej, regiment nosił wyłogi pąsowe oraz srebrne guziki.
Żołnierze regimentu
Regimentem zazwyczaj dowodził pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, często uważano za synekurę. Szefowie mieli prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów.
Pełny skład oficerski liczył 38 osób. Oprócz szefa i regimentsfelczerem, w skład wchodził pułkownik, podpułkownik, dwóch majorów, trzech kapitanów z kompanią, trzech kapitanów sztabowych, regimentskwatermistrz, audytor, ośmiu poruczników, dziewięciu podporuczników (w tym adiutanci) oraz dziewięciu chorążych (w tym adiutanci).
Szefowie:
- książę Karol Stanisław Radziwiłł (wojewoda wileński, gen. ljtn. od 17 września 1789, zmarł 1790),
- Seweryn Rzewuski.
Pułkownicy:
- książę Michał Radziwiłł,
- ppłk Seweryn Rzewuski (od 1 marca 1790),
- Dominik Dederko (1792).
Walki regimentu
8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, prowadzonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy wynosił 1295 ludzi.
Bitwy i potyczki:
- bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792),
- Zelwa (4 lipca),
- Załuże (11 lipca),
- Brześć (23 lipca),
- Soły (25 czerwca 1794).
Przypisy
Bibliografia
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
- Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
- Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.