8 Pułk Piechoty Legionów

8 Pułk Piechoty Legionów (8 pp Leg.)

8 pułk piechoty Legionów (8 pp Leg.) był jednostką piechoty wchodzącą w skład Polskiej Siły Zbrojnej, Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.

Pułk ten nawiązywał do tradycji 8 pułku piechoty Armii Księstwa Warszawskiego, którego dowódcą był płk Cyprian Godebski, oraz do legendy 8 pułku piechoty liniowej Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego, który zasłynął w bitwie pod Iganiami i Ostrołęką (1815–1831).

Jednostka rozpoczęła formowanie w Ostrowi Mazowieckiej w ramach Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) od maja 1918 roku, przyjmując początkowo nazwę 2 pułku piechoty. 16 stycznia 1919 roku zmieniono nazwę na 8 pułk piechoty Legionów, pod którą funkcjonował aż do października 1939 roku. W czasie wojny z Ukraińcami torował drogę do obleganego Lwowa, biorąc udział w walkach pod Rawą Ruską, Skniłowem, Magierowem, Niemirowem, Kulikowem, Starym Samborem oraz Stanisławowem. Uczestniczył również w potyczkach nad Dniestrem i Zbruczem oraz w obronie Łotwy, pomagając w obronie niepodległości tego kraju przed inwazją sowiecką. W wojnie polsko-bolszewickiej, od 16 maja do 26 września 1920 roku, walczył pod Dokszycami, Pokostem, Żyżniewem, Cybulkami oraz w kluczowej bitwie nad Niemnem. Po wojnie pułk powrócił do Lublina, gdzie miał swoją stałą siedzibę.

W 1926 roku, podczas przewrotu majowego w Warszawie, jednostka wsparła marszałka Józefa Piłsudskiego.

W kampanii wrześniowej 1939 roku pułk był częścią Armii Odwodowej „Prusy”, biorąc udział w ważnych bitwach, m.in. pod Iłżą, Krasnobrodem oraz Tomaszowem Lubelskim. Po zakończeniu kampanii, na początku października 1939 roku, 8 pp Leg. został rozwiązany przez dowódcę pułku, płk. Antoniego Cebulskiego.

Formowanie

Od lata 1917 do wiosny 1918 w Ostrowi Mazowieckiej i Zegrzu trwały prace organizacyjne oraz szkolenie, które doprowadziły do sformowania 2 pułku piechoty 15 maja 1918 roku. Początkowo I/2 pp i II/2 pp miały po cztery kompanie, a III/2 pp trzy kompanie. 1 listopada 1918 bataliony 1 pp skierowano do Krakowa (I pod dowództwem mjr Czesława Jarnuszkiewicza), Lublina (II pod mjr Mieczysławem Smorawińskim) oraz Warszawy (III pod kpt. Franciszkiem Kruk-Grzybowskim). I/2 pp dotarł do Krakowa 5 listopada, a 7 listopada II/2 pp w Lublinie podporządkował się rządowi Ignacego Daszyńskiego. W Lublinie zorganizowano kompanię karabinów maszynowych oraz wydzielono 7 kompanię wysłaną do Siedlec. W jej miejsce powstała nowa kompania z ochotników POW. III/2 pp uczestniczył w zajęciu Cytadeli w Warszawie, a do grudnia 1918 pełnił służbę wartowniczą. W tym czasie zorganizowano 12 kompanię oraz kompanię karabinów maszynowych, która 1 stycznia 1919 roku otrzymała broń.

W związku z odtworzeniem pułków legionowych, 2 pułk piechoty, jako młodszy, został 16 stycznia 1919 roku przemianowany na 8 pp Legionów. Zmiana ta miała miejsce, gdy jednostka jeszcze jako 2 pułk piechoty walczyła pod Lwowem pod dowództwem Ferdynanda Zarzyckiego, który otrzymał nominację na dowódcę pułku. Garnizonem 8 pp Leg. został Lublin.

W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Lublinie.

Udział w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej

Pułk brał udział w działaniach bojowych podczas wojny z Ukraińcami oraz wojny z bolszewikami. I batalion pod dowództwem mjr Czesława Jarnuszkiewicza, wspólnie z batalionem podhalańskim, walczył w rejonie Tarła i Wołczuch. Obsadził odcinek Niżankowice – Nowe Miasto, utrzymując tę pozycję do momentu połączenia z resztą oddziału. II batalion, pełniący do tej pory służbę wartowniczą w Lublinie, 4 grudnia 1918 roku został wysłany na front pod Rawę Ruską, gdzie część pododdziału – 5 i 6 kompania – wyruszyła z grupą „Bug” wchodzącą w skład Frontu Wołyńskiego, pod Lwów, gdzie brały udział w walkach z III batalionem, który stacjonował tam wcześniej.

Intensywne walki, zwłaszcza pod Skniłowem od 13 stycznia 1919 roku, doprowadziły do znacznych strat w 5 i 6 kompanii, co zmusiło do utworzenia nowej 9 kompanii z ocalałych żołnierzy, wcielonej do równie zdziesiątkowanego III batalionu.

Do końca kwietnia 1919 roku pododdziały walczyły oddzielnie, odnosząc zwycięstwa: pod Żółkwią (9 marca 1919), Magierowem i Niemirowem (12 marca 1919) oraz Bełzem. W tym czasie III batalion, skierowany do Warszawy, brał udział w rozbrajaniu Niemców oraz zdobywaniu Cytadeli. 3 stycznia 1919 roku III batalion został wysłany pod Rawę Ruską, biorąc udział w odsieczy Lwowa, atakując ukraińskie siły pod Kulikowem, Skniłowem, a 16-17 marca 1919 roku pod Kozicami. W tym boju zginął dowódca batalionu Franciszek Kruk-Grzybowski, a po jego śmierci dowództwo III batalionu objął kpt. Zdzisław Maćkowski.

Na początku maja 1919 roku, w Nowym Mieście, połączono wszystkie trzy bataliony. Uzupełniony pułk wszedł w skład 3 Dywizji Piechoty Legionów generała Zielińskiego, tworząc razem z 7 pułkiem piechoty Legionów V Brygadę Piechoty Legionów.

Pierwsza bitwa scalonego oddziału miała miejsce 15 maja 1919 roku nad Wołczą, a następne pod Starym Samborem i 17 maja 1919 roku w okolicach Schodnicy. Postój w Jezupolu 13 czerwca przerwała wiadomość o niespodziewanej kontrofensywie ukraińskiej.

Pułk został natychmiast skierowany do walki, staczając zwycięskie bitwy pod Denysowem i Kupczyńcami w dniach 13-14 czerwca 1919 roku. W trakcie walk często dochodziło do starć wręcz. Pułk brał udział w obronie Brzeżan od 17 do 21 czerwca 1919 roku. Dalsze walki toczono, powstrzymując atak 24 czerwca 1919 roku na miejscowości: Janczyn, Wołkowo i Firlejów, gdzie wzięto do niewoli ponad 200 jeńców. 10 lipca 1919 roku pułk dotarł do Skierzyńca, forsując rzekę Zbrucz, a następnie przetransportowano go na tyły do Wilna w celu uzupełnienia zapasów. Po uzupełnieniach oddział wyruszył na front w kierunku Dźwiny.

W grudniu 1919 roku, na prośbę rządu łotewskiego, 8 pp Leg. wysłano na Łotwę w celu obrony tego kraju przed Armią Czerwoną. Pułk stacjonował tam do 13 marca 1920 roku, broniąc niepodległości młodej republiki. Po powrocie z Łotwy żołnierze dotarli do Budsławia, gdzie stacjonował odwód 1 Armii.

16 maja 1920 roku w Budsławiu dotarła alarmująca wiadomość o zbliżającej się ofensywie bolszewickiej, co skłoniło jednostkę do wyruszenia w kierunku rzeki Czernicy. Stoczono krwawą bitwę pod Dokszycami, w której między 17 a 27 maja 1920 roku poległo lub zostało rannych ponad 200 żołnierzy 8 pp Leg. Po zajęciu odcinka Korytnica – Władyki mobilizowano siły do kontruderzenia. W trakcie walki stoczono szereg potyczek: 28 maja pod Pohostem, 30 maja pod Żyżniewem, 31 maja pod Cybulkami, 1 czerwca pod Kamionką i 3 czerwca pod Ostrowem, prowadząc zwycięskie boje aż do 3 czerwca 1920 roku.

W czerwcu 3 DP Leg., w tym 8 pp Leg., zostały wysłane na Front Ukraiński, aby powstrzymać nacierającą Armię Konną Budionnego. 19 czerwca, po dotarciu do Zwiahla, pułk został zmuszony do odwrotu przez kawalerię bolszewicką. 22 czerwca dotarł do Karpiówki, pełniąc rolę odwodu dywizji. 25 czerwca ponownie dotarł do Zwiahla, gdzie miał za zadanie zdobyć przyczółek mostowy „Hulsk”, jednak atak na przyczółek został odparty. Pułk wycofał się do Korca i obsadził go 28 czerwca. Przed wystarczającym umocnieniem miasta, kawaleria Budionnego wdarła się do obrony, biorąc do niewoli grupę polskich żołnierzy wraz z dowódcą I batalionu, kpt. Gustawem Świderskim. Po tej stracie jednostka wycofała się za rzekę Horyń do Równego. 18 lipca pułk obsadził pozycje nad rzeką Styr, gdzie wspólnie z 7 pp Leg. brał udział w obronie powierzonego odcinka.

Podczas przegrupowania wojsk do bitwy o Warszawę, 5 sierpnia 1920 roku, pułk wyruszył w kierunku Bugu, maszerując przez Włodzimierz Wołyński. W dniach 12-13 sierpnia jeden z batalionów uczestniczył w zwycięskiej bitwie o Hrubieszów. W kontrofensywie znad Wieprza pułk walczył z 3 DP Leg., uczestnicząc w walkach pod Włodawą przeciwko 58 Dywizji Strzelców (RFSRR), odnosząc sukcesy, w wyniku czego wzięto wielu jeńców i zdobyto sprzęt. I i II batalion zajęły następnie forty twierdzy brzeskiej. Od 31 sierpnia pułk wyruszył przez Hajnówkę do Gródka, gdzie pozostał w odwodzie 3 DP Leg.

Po zakończeniu bitwy warszawskiej, w obliczu bolszewickich planów ponownego ataku na Warszawę, Józef Piłsudski postanowił przeprowadzić wyprzedzający atak, który przeszedł do historii jako bitwa nad Niemnem. 8 pp Leg. brał udział w tych zmaganiach jako część 3 DP Leg.

Bitwy z udziałem pułku w latach 1919–1920

Oto miejsca bitew i potyczek, w których brał udział 8 pp Leg. w latach 1919–1920:

pod Rawą Ruską – 7 stycznia 1919
pod Żółkwią – 8 stycznia 1919
pod Kozicami – 17 lutego 1919
pod Kozicami – 17 marca 1919
pod Borkami Janowskimi – 30 kwietnia 1919
pod Brzeżanami – 19 czerwca 1919
nad Dźwiną – 15 listopada 1919
nad Czernicą – 18 maja 1920
pod Dokszycami – 20 maja 1920
pod Dołginowem – 25 maja 1920
pod Korcem – 27 czerwca 1920
pod Równem – 4 lipca 1920
pod Brzostowicą Wielką – 21 października 1920
nad Niemnem – (do 28 października 1920)

W trakcie tych działań wojennych zginęło 25 oficerów oraz 471 szeregowych i podoficerów, a 96 oficerów oraz 1112 szeregowych i podoficerów zostało rannych. Ich pamięci poświęcony został pomnik w formie kopca, wzniesiony w 1928 roku w Lublinie na terenie koszar pułku.

Kawalerowie Virtuti Militari

Wśród odznaczonych Krzyżem Orderu Virtuti Militari znajdowali się również oficerowie dowodzący pułkiem: ppłk Ferdynand Zarzycki, kpt. Franciszek Kruk-Grzybowski, mjr Mieczysław Smorawiński, mjr Czesław Jarnuszkiewicz, ppłk Franciszek Daniel Paulik, ppłk Władysław Bończa-Uzdowski oraz kpt. Zygmunt Szafranowski.

Dodatkowo 89 oficerów, 7 podchorążych i 322 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Pułk w okresie dwudziestolecia międzywojennego

W okresie międzywojennym 8 pułk piechoty Legionów stacjonował w Okręgu Korpusu Nr II w garnizonie Lublin, wchodząc w skład 3 Dywizji Piechoty Legionów.

Jednym z najbardziej dramatycznych momentów w historii pułku miała miejsce w maju 1926 roku, kiedy to dowództwo musiało zdecydować, po której stronie stanąć podczas przewrotu majowego. W wydarzeniach uczestniczyły dwa bataliony pułku, liczące łącznie 21 oficerów, 5 chorążych, 444 żołnierzy i 20 koni, uzbrojone w 430 karabinów i 12 ciężkich karabinów maszynowych. Transport batalionów rozpoczął się wieczorem 13 maja na stacji kolejowej w Lublinie pod dowództwem płk Władysława Bończa-Uzdowskiego. Oddział dotarł do Warszawy 14 maja, gdzie w walkach poległ jeden oficer pułku, por. Józef Niedzielski.

Stanisław Haller, który stał po stronie prezydenta RP Wojciechowskiego, w swojej publikacji wspomniał okoliczności transportu pułku do Warszawy, podkreślając, że prorządowe oddziały przejęły rozkaz marszałka Piłsudskiego, nakazujący przybycie dywizji do stolicy.

W czasie pokoju pułk realizował program ćwiczeń i doskonalenia umiejętności bojowych, odbywając szkolenia na poligonie w Górkach Czechowskich. Wprowadzano także wiele inicjatyw prospołecznych, takich jak walka z analfabetyzmem czy szkolenia zawodowe dla rekrutów oraz ludności Lublina. Umożliwiano także organizowanie wycieczek krajoznawczych dla żołnierzy oraz dożywianie dzieci z ubogich rodzin.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Józef Piłsudski, ustalił 15 maja jako datę święta pułkowego, obchodzonego w rocznicę utworzenia jednostki oraz wręczenia chorągwi ufundowanej przez miasto Lublin i okoliczne ziemiaństwo.

Uroczystości święta pułku gromadziły żołnierzy, ich rodziny oraz przedstawicieli władz państwowych i kościelnych oraz społeczności lokalnej. Dzień rozpoczynał uroczysty apel, podczas którego wręczano odznaczenia i awanse. Kolejnymi elementami były defilada wojska, msza święta oraz festyn, w trakcie którego organizowano zbiórki pieniędzy oraz darów dla dzieci z ubogich rodzin.

W 1930 roku, po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty, pułk rozpoczął szkolenie rekrutów dla Korpusu Ochrony Pogranicza.

Pułk miał swoją orkiestrę wojskową, która uświetniała wszystkie uroczystości legionowe. Kapelmistrzem orkiestry był kpt. Faustyn Kulczycki, a podczas świąt pułkowych występowała Hanka Ordonówna. Organizowano również zbiórki na Fundusz Obrony Narodowej.

W Czechowie Górnym (obecnie dzielnica Lublina) powstało osiedle dla rodzin etatowych oficerów i podoficerów. Pułk promował sport, organizując „Wojskowy Klub Sportowy”, który współpracował z innymi klubami garnizonu DOK II w Lublinie, tworząc późniejszą „WKS Lubliniankę”. Pułk wizytowali marszałkowie Józef Piłsudski i Edward Rydz-Śmigły.

8 pp Leg. w kampanii wrześniowej

Mobilizacja i koncentracja

Zgodnie z mobilizacyjnym planem „W”, 8 pp Leg. miał osiągnąć gotowość bojową 4 dnia mobilizacji. Mobilizacja ogłoszona została 30 sierpnia 1939 roku, a pierwszym dniem jej realizacji wyznaczono 31 sierpnia. W ramach planu operacyjnego „Zachód”, 8 pp Leg. miał wchodzić w skład Armii Odwodowej „Prusy”. Miejscem formowania pułku były miejscowości podlubelskie: Konopnica, Jastków, Czechów, Sławin, Motycz i Węglin. Zmobilizowano 91 oficerów oraz 3212 podoficerów i żołnierzy. W związku z szybkim rozwojem sytuacji na froncie, mobilizacja przebiegała w trudnych warunkach oraz pod nieustannym zagrożeniem bombardowaniami.

Nocą z 2 na 3 września 1939 roku I batalion został wysłany pociągiem z Lublina na front. Z 3 na 4 września wyjechał z Lublina pociąg z dowództwem pułku, a 4 września II batalion. Transporty dotarły do Dęblina – ostatni przybył 5 września. Formowanie bojowe III batalionu 8 pułku piechoty Legionów miało miejsce 1 września 1939 roku w Czechowie, gdzie wcześniej zniszczono koszary przez niemieckie lotnictwo. Pułk był częścią 3 Dywizji Piechoty Legionów dowodzonej przez płk. Mariana Turkowskiego.

III batalion został oddzielony od reszty pułku i nie dotarł do Dęblina. W czasie transportu kolejowego doszło do zniszczenia mostu na Wiśle, co skutkowało pozostaniem III batalionu po wschodniej stronie rzeki. Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, od 6 września 1939 roku batalion podporządkowano 9 pp Leg. dowodzonemu przez ppłk. Zygmunta Bierowskiego, odpowiedzialnemu za obronę odcinka Dęblin–Kazimierz Dolny. 10 września stoczyli zacięte walki podczas obrony przyczółka mostowego w Puławach. Od 11 września III batalion 8 pp Leg. wszedł w skład 39 DP Rez. dowodzonej przez gen. Brunona Olbrychta, podporządkowując się Grupie Operacyjnej gen. bryg. Jana Kruszewskiego. W tym czasie, w dniach 21-23 września, odbyły się zwycięskie bitwy pod Barchaczowem i Cześnikami.

8 pp Leg. sformował podczas mobilizacji:

Kompanię karabinów maszynowych przeciwlotniczych typu B nr 21 (dowódca – kpt. Stefan Karol Łysakowski)
Kompanię karabinów maszynowych przeciwlotniczych typu B nr 22 (dowódca – kpt. rez. Bronisław Sikorski)
dowództwo grupy kompanii asystencyjnych nr 2
Kompanię asystencyjną nr 24
Kompanię asystencyjną nr 25
Kompanię asystencyjną nr 26
Kompanię asystencyjną nr 206

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

kompanię kolarzy nr 21 dla 3 DP Leg. (dowódca – por. rez. Józef Baranowski)
kolumnę taborową parokonną nr 202 dla 3 DP Leg.

w II rzucie mobilizacji powszechnej:

II batalion 93 pułku piechoty dla 39 DP Rez. (dowódca – mjr Jan Lasota)
batalion marszowy 8 pułku piechoty Legionów (dowódca – por. rez. Tadeusz Andrzej Moszyński)
uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 21

Jednostka przeprowadziła także mobilizację materiałową rejonowych komend uzupełnień: Lublin-Miasto i Lublin-Powiat.

Działania bojowe

Pod Samsonowem i bitwie pod Iłżą

W ramach 3 Dywizji Piechoty Legionów, Zgrupowania Południowego, 8 pp Leg. brał udział w walkach pod Samsonowem. I batalion 5 września 1939 roku otrzymał rozkaz obsadzenia lasu na północ od Samsonowa. Po forsownym marszu batalion zajął wskazane pozycje obronne, a 6 września nawiązał kontakt z niemiecką 2 Dywizją Lekką. W trakcie potyczki armaty ppanc. przydzielone do batalionu unieruchomiły dwa samochody pancerne. Stanowiska obronne batalionu zostały zaatakowane przez niemieckie lotnictwo oraz ostrzelane z artylerii i broni maszynowej. Odrzucono poranne natarcie piechoty zmotoryzowanej wspieranej czołgami, unieruchamiając 4 czołgi. Do godzin południowych I batalion odparł kilka natarć wroga, zadając mu duże straty. Straty własne wyniosły 10 poległych i kilkudziesięciu rannych. Po 14:00 I batalion wycofał się do rejonu koncentracji dywizji. Kompania zwiadowców, patrolując teren między Barak a Hutą, rozbiła grupę dywersantów. 6 września batalion maszerował w kierunku Szydłowca, a po dołączeniu do reszty pułku podążał na czele kolumny 3 DP Leg. w kierunku lasów seredzickich. 2 kompania ckm zestrzeliła niemiecki samolot. 8 września rano, kiedy dotarli do lasów, 8 pp Leg. (bez III batalionu) skoncentrował się i zajął obronę w pobliżu Trębowca Dużego. Pułk, wspierany przez 3 baterie 3 pal Leg., został ostrzelany przez artylerię, a następnie o 11:30 odparł uderzenie niemieckiego oddziału rozpoznawczego z 2 D Lek. Ogniem armat ppanc. i armat piechoty unieszkodliwiono 10 pojazdów pancernych. Pododdziały pułku toczyły walki ogniowe z napierającymi grupami z 2 D Lek. W nocy 8 września grupa uderzeniowa 3 DP Leg. miała otworzyć drogę przez Iłżę ku Wiśle, by odwrócić uwagę nieprzyjaciela, a część II batalionu przeprowadziła nocne natarcie na bagnety, skutecznie odrzucając jednostkę wroga. Nocą 8 września większość pułku dotarła do Iłży, podczas gdy II batalion, który 9 września rano osiągnął lasy małomierzyckie, miał trudności w rozdzieleniu okrążenia wojsk niemieckich, co doprowadziło do chaosu w szeregach dywizji. 9 września II batalion podjął marsz w kierunku Zwolenia, by przeprawić się przez Wisłę pod Puławami, odbijając wieś Ostrowica z rąk niemieckich oraz ratując polskich jeńców, głównie z 3 DP Leg. Wobec rozpoznania dużych sił nieprzyjaciela w rejonie Zwolenia, batalion maszerował nocą 9/10 września w kierunku Kałkowa i Dąbrowy. Po dotarciu do lasu pod Dąbrową, po całodziennym odpoczynku, z uwagi na kontrolę dróg przez wroga, dowódca batalionu zdecydował o rozwiązaniu II batalionu. Nakazał zakopać i zniszczyć ciężkie uzbrojenie oraz nakazał małymi grupami przedzierać się ku Wiśle. Większość żołnierzy w ciągu kilku najbliższych dni dostała się do niewoli, w tym dowódca batalionu. Podobny los spotkał grupę dowodzoną przez I adiutanta pułku, która stoczyła potyczkę pod Wolą Twarogową. Z powodu tych samych okoliczności, po rozmontowaniu ciężkiej broni, nakazał przedzierać się w stronę Wisły. Podczas przedzierania się do Puław, większość grupy dostała się do niewoli 13 września. W okolicach Solca niewielka grupa pod dowództwem ppłk. Antoniego Cebulskiego oraz dowódcy I batalionu przeprawiła się przez Wisłę i udała do Lubelszczyzny.

Odtworzenie pułku, udział w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim

10 września do Opola Lubelskiego przybył ppłk A. Cebulski oraz dowódca I batalionu mjr Kaseja, a także kilkudziesięciu żołnierzy z rozbitego 8 pp Leg. Na rozkaz dowódcy Armii „Lublin” gen. dyw. T. Piskora, w rejonie Chełma od 14 września rozpoczęto odtwarzanie 3 DP Leg., a w jej składzie 8 pp Leg. Pułk odtworzono z rozbitków, a także z innych jednostek, w tym SPRArt. z Włodzimierza Wołyńskiego i własnego batalionu marszowego. Składał się z improwizowanego I batalionu mjr. M. Kaseji, improwizowanego II batalionu mjr. Wilhelma Kiczaka oraz batalionu marszowego 8 pp Leg. mjr. Tadeusza Sabatowskiego, który był dozbrojony, a także plutonu ppanc. i działonu artylerii piechoty. Dywizja została ostatecznie odtworzona jako 3 Brygada Piechoty Legionów, wchodząc w skład 1 Dywizji Piechoty Legionów gen. bryg. W. Kowalskiego, która była częścią Frontu Północnego. W ramach przegrupowania 18 września pułk podjął marsz przez Wojsławice i Wożuczyn. Podczas natarcia 1 DP Leg. 8 pp Leg. stanowił prawe skrzydło, mając nacierać na Rachanie i Sumin. Po przegrupowaniu nocą 21/22 września, o świcie legioniści 8 pułku zdobyli Sumin siłami I i II batalionu. Nocą 22/23 września I batalion przekroczył szosę Tomaszów-Zamość, a pozostałe bataliony odpoczywały w lasach Pouczyna. 23 września I batalion nacierał na Niemirówek przy wsparciu baterii 3 pal, a batalion marszowy 8 pp Leg. w brawurowym natarciu zdobył Tarnawatkę. II batalion został wydzielony do ubezpieczenia skrzydła 1 DP Leg. po niespodziewanym odejściu GO Kawalerii gen. Andersa. Po południu, przy silnym wsparciu artyleryjskim, Niemcy przystąpili do natarcia, co spowodowało rozbicie głównych sił 8 pułku, a wojska niemieckie odzyskały utracony teren. Resztki rozbitych pododdziałów pułku wycofały się w stronę Wożuczyna. II batalion, ubezpieczający skrzydło dywizji, przełamał pierścień okrążenia, zdobywając Suchowolę i majątek Zofiówka. 25 września pułk dołączył do 39 Dywizji Piechoty Rezerwowej, biorąc udział w walkach o Krasnobród, gdzie zdobył wzgórze 304 w walce wręcz, jednak został z niego wyparty. Ponownie przełamał okrążenie niemieckie 27 września pod wsią Szopowe. Z powodu wyczerpania możliwości dalszej walki mjr Kiczak, II batalion rozwiązał, zakopując broń i amunicję. Z rozbitków I batalionu i marszowego dowódca 3 kompanii batalionu marsz. por. J. Wosik utworzył około 300 osobowy oddział, który przerwał okrążenie pod Tarnawatką, tocząc kilka zwycięskich potyczek, a na początku października oddział został rozwiązany.

III batalion 8 pp Leg.

Etatowy III batalion 8 pułku piechoty Legionów, z powodu uszkodzenia mostu 6 września, pozostał na wschodnim brzegu Wisły i został podporządkowany dowódcy 9 pułku piechoty Legionów. 8 września zajął stanowiska obronne na wschodnim brzegu rzeki na odcinku Dęblin-Kazimierz Dolny. 11 września, wraz z 9 pp Leg., wszedł w skład 39 DP rez. 12 września, wobec sforsowania Wisły przez Niemców, III batalion wraz z 39 DP Rez. wycofał się na wschód, dotarł nocą 16/17 września do lasów w pobliżu Łęcznej. 18/19 września, podczas walk o Krasnystaw, batalion, wspólnie z częścią 9 pułku piechoty Legionów, stał w odwodzie w lesie na północ od Izbicy. 20 września, w kolumnie 9 pp Leg., osiągnął lasy Majdanu Sitanieckiego. Następnie, w ramach przygotowania do natarcia na Tomaszów Lubelski, III/8 pp Leg. ze wsparciem dywizjonu III/3 pal Leg. zajął wieś Barchaczów. O świcie 21 września, polskie natarcie zostało uprzedzone przez uderzenie niemieckich 40 i 63 pp z 27 DP. W boju do godziny 17.00 III batalion utrzymał się na pozycjach, po czym, wyczerpany bojem, opuścił płonącą wieś, ponosząc duże straty w zabitych i rannych, w tym ciężko rannego dowódcę batalionu mjr. Smolińskiego. Batalion, wspólnie z III/9 pp Leg., walczył w lesie na zachód od Barchaczowa, powstrzymując natarcie wroga. 22 września batalion ponownie nacierał na lasy Majdanu Ruszkowskiego i Majdanu Krynickiego, jednak wspierane ogniem artylerii uderzenie niemieckie odrzuciło 9 pp Leg. i III/8 pp Leg., aż po kolonię Bożydar. Polskie kontrataki w lasach odrzuciły niemiecką piechotę z dużymi stratami. 24 września resztki III batalionu brały udział w natarciu na wzgórza w pobliżu Bożej Woli i Suchowoli. 25 i 26 września toczono walki o przedarcie się przez pierścień okrążenia, niestety bezskutecznie. 27 września resztki III batalionu 8 pułku skapitulowały w rejonie Terespola, część broni i wyposażenia zniszczono, a część zakopano.

Bataliony marszowy i batalion improwizowany w OZN 8 pp Leg.

W II rzucie mobilizacji powszechnej zmobilizowano batalion marszowy 8 pp Leg., który został wcielony jako uzupełnienie jednostek 39 DP Rez. i w jej składzie walczył. Dodatkowo, z uwagi na pilną potrzebę obrony przepraw przez Wisłę, w OZN 8 pp Leg. zorganizowano improwizowany batalion piechoty, który wszedł 3 września w skład OW „Annopol”, pod dowództwem mjr. Jerzego Starży-Majewskiego. Improvizowany batalion 8 pp Leg. dowodzony był przez kpt. Jana Szwagierka i składał się z dwóch kompanii strzeleckich, plutonu ckm oraz improwizowanego plutonu armat ppanc. 37 mm.

Podczas kampanii wrześniowej, w wyniku zniszczenia mostu na Wiśle w Puławach, doszło do nieplanowanego rozdzielenia oddziału, który od tego momentu walczył w składzie dwóch formacji: częściowo w 3 DP Leg. oraz 39 DP Rez. Walczące bataliony 8 pp Leg. uczestniczyły w bitwach i potyczkach, takich jak:

pod Samsonowem – 6 września 1939
pod Iłżą – 8-9 września 1939
pod Puławami – 10-11 września 1939
pod Barchaczowem i Cześnikami – 21 września 1939
pod Rachaniami – 22 września 1939
pod Tarnawatką – 23 września 1939
pod Krasnobrodem – 24 września 1939
pod Tomaszowem Lubelskim – 22-27 września 1939

Odtworzenie pułku w Armii Krajowej

W latach 1943-1944 podjęto starania o odtworzenie 8 pp Leg. na bazie byłej kadry oficerskiej i podoficerskiej w ramach 3 Dywizji Piechoty Legionów AK, w związku z planowaną Akcją Burza. Od czerwca 1944 roku oddział wcielono do 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Dowódcą batalionów tej jednostki był Zdzisław Broński, a dowódcą pierwszej kompanii Hieronim Dekutowski.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

W latach 1918–1939 dowodzenie 8 pułkiem piechoty Legionów powierzano wybitnym oficerom piechoty WP, m.in. z Pierwszej Kompanii Kadrowej oraz bliskim współpracownikom marszałka Józefa Piłsudskiego. Kilku z nich otrzymało elitarne odznaczenie – Oficerski Znak „Parasola”. Wszyscy dowódcy 8 pp Leg. byli kawalerami najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego – Orderu Virtuti Militari.

Dowódca pułku osobiście kierował szkoleniem oficerów i odpowiadał za gotowość bojową oraz całość wyszkolenia, a także służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku.

ppłk Ferdynand Zarzycki (1 VI 1918 – 16 I 1919)
kpt. Franciszek Kruk-Grzybowski (17 I – 1 II 1919)
ppłk Ferdynand Zarzycki (2-17 II 1919)
kpt. Franciszek Kruk-Grzybowski (17 – 18 II 1919)
mjr Mieczysław Smorawiński (19 II – 4 V 1919)
płk Bolesław Jatelnicki
mjr Czesław Jarnuszkiewicz (5-13 V 1919)
płk Franciszek Paulik (14 V – 7 VII 1919)
mjr Czesław Jarnuszkiewicz (8-22 VII 1919)
płk Franciszek Paulik (3-9 VIII 1919)
mjr Mieczysław Smorawiński (15-19 VIII 1919)
płk Władysław Bończa-Uzdowski (30 VIII 1919 – 13 II 1920)
mjr Czesław Jarnuszkiewicz (14 II – 16 III 1920)
płk Władysław Bończa-Uzdowski (17 III – 15 VIII 1920)
kpt. Zygmunt Szafranowski (16 VIII – 2 X 1920)
kpt. Leon Winiarski (X 1920 – IV 1921)
ppłk/płk piech. Brunon Olbrycht (IV 1921 – 19 III 1927 → dowódca piechoty dywizyjnej 2 DP Leg.)
ppłk/płk dypl. piech. Leopold Endel-Ragis (31 III 1927 – 1 XII 1930 → szef sztabu DOK II)
ppłk/płk piech. Jan Załuska (XII 1930 – 15 VII 1938 → dowódca OPL DOK II)
ppłk piech. Wincenty Wnuk (15 VII 1938 – III 1939 → dowódca baonu KOP „Małyńsk”)
ppłk piech. Antoni Cebulski (17 III – 27 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

13 czerwca 1922 roku minister spraw wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty, ustanawiając etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku, zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania