8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej (8 paplot) to jednostka artylerii przeciwlotniczej Polskich Sił Zbrojnych.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Podstawą utworzenia pułku był 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej 7 Dywizji Piechoty, zorganizowany w Związku Radzieckim pod dowództwem kpt. Teodora Dobrowolskiego. Proces formowania pułku rozpoczął się 10 listopada 1942 roku w Chanakin w Iraku, jako część Armii Polskiej na Wschodzie, na podstawie rozkazu dowódcy armii L.dz. 259/I. Pułk został podporządkowany bezpośrednio Dowódcy Artylerii Armii. W skład pułku weszli oficerowie przybyli z 1 Korpusu Polskiego z Wielkiej Brytanii oraz szeregowi z różnych jednostek 7 Dywizji Piechoty, w przeważającej części z 22 pułku piechoty. 20 grudnia 1942 roku 8 pułk artylerii przeciwlotniczej został przeniesiony do bazy wojskowej w Habbaniya, niedaleko Bagdadu, gdzie zgrupowano inne pułki artylerii przeciwlotniczej Armii Polskiej. W Habbaniya pułk przeszedł pełne szkolenie, obejmujące m.in. jazdę motorową, obsługę sprzętu artyleryjskiego oraz stacji radarowych. W marcu i kwietniu 1943 roku zakończono kompletację sprzętu, pojazdów oraz armat. Pułk był inspekcjonowany przez gen. bryg. Romana Odzierzyńskiego oraz gen. dyw. Władysława Andersa w 1943 roku. Po utworzeniu 2 Korpusu Polskiego, pułk został włączony do jego struktury. 27 września 1943 roku 8 pułk wyjechał do Palestyny, do obozu wojskowego Hill 69, gdzie w dniach 23-27 października brał udział w manewrach „Virile”. Od 7 listopada do 12 grudnia 1943 roku przeprowadzono liczne strzelania poligonowe, a w tym czasie pułk zyskał pełną gotowość bojową. W trakcie pobytu w Palestynie i Syrii, pułk stracił ponad 90 żołnierzy narodowości żydowskiej na skutek dezercji. 14 grudnia 1943 roku pułk wyjechał do obozu w Quassasin w Egipcie, a 2 lutego 1944 roku wyruszył drogą morską do Taranto we Włoszech, gdzie dotarł 8 lutego 1944 roku.
Działania bojowe
Obrona obszaru ześrodkowania 2 KP oraz nad rzeką Sangro
Po przybyciu do Taranto, pułk przeszedł aklimatyzację i oczekiwał na sprzęt, który był transportowany osobno. W chwili lądowania we Włoszech, stan osobowy pułku wynosił 50 oficerów, 3 podchorążych, 295 podoficerów i 813 szeregowych, co łącznie daje 1158 żołnierzy. Pułk był odpowiedzialny za ochronę kluczowych obiektów oraz wspierał jednostki lądowe. 26 lutego 1944 roku II dywizjon wsparł 3 DSK nad rzeką Sangro. Od 28 lutego do 9 marca 6 bateria chroniła obozy 2 KP w rejonie San Basilio. Pozostałe dywizjony i baterie zajęły odpowiednio rejony Campobasso oraz Boiano, Isernia, Venafro. W tym czasie pułk przeprowadził 48 alarmów przeciwlotniczych, wystrzeliwując 48 pocisków do celów powietrznych oraz 600 pocisków do 32 celów naziemnych (II dywizjon).
Udział w bitwie o Monte Cassino
W związku z nadchodzącą bitwą o Monte Cassino, pułk rozpoczął ochronę przegrupowania oddziałów korpusu. Od 15 kwietnia do 11 maja zajął nowe stanowiska: II dywizjon w wąwozie „Inferno”, I dywizjon w Aquafondata, a III dywizjon w rejonie Macchi. W trakcie operacji zdobycia Monte Cassino, od 11 do 19 maja, wystrzelono 200 pocisków podczas 179 alarmów przeciwlotniczych oraz 1341 pocisków do 75 celów naziemnych. W tym czasie pułk zaangażował się w 62 alarmy przeciwlotnicze, nie prowadząc ognia. W kolejnych walkach, w tym o Piedimonte, od 20 do 25 maja, pułk wystrzelił 291 pocisków podczas 54 alarmów przeciwlotniczych, nie ostrzeliwując celów naziemnych. Na koniec maja 8 pułk opuścił stanowiska bojowe, kierując się w rejon Campobasso-Viniciaturno, gdzie przebywał na wypoczynku od 1 do 11 czerwca 1944 roku.
Działania pułku w bitwie o Anconę i w obronie portu
Od 12 czerwca do 2 lipca pułk przeszedł marsz w tyłach korpusu, osłaniając jego pozycje. W czasie 8 alarmów przeciwlotniczych wystrzelono 57 pocisków. Od 2 do 7 lipca pułk zwalczał aktywną działalność nieprzyjacielskiego lotnictwa w rejonie Loreto, przeprowadzając 14 alarmów i wystrzeliwując 1886 pocisków, zestrzeliwując 4 samoloty wroga. Ponadto, II dywizjon ostrzelał 55 celów naziemnych 759 pociskami. Podczas działań pościgowych i bitwy o Anconę, dywizjony 8 pułku wspierały wojska lądowe, narażając się na ostrzał wroga. I dywizjon wspierał działania 3 DSK od 8 do 20 lipca. W tym czasie dwóch żołnierzy pułku zginęło, a dwóch zostało rannych. W trakcie 7 alarmów pułk wystrzelił 130 pocisków, a do 178 celów naziemnych 3475 pocisków. Po zdobyciu Ancony, 8 pułk objął obronę portu jako jednostka artylerii przeciwlotniczej i nadbrzeżnej aż do marca 1945 roku. Od 20 lipca do 22 sierpnia pułk chronił port w Anconie oraz zatokę przed atakami nieprzyjacielskiego lotnictwa i jednostek nawodnych, wysuwając I a następnie III dywizjon do działań na I linii frontu.
Zabezpieczenie obszaru tyłowego 2 KP i udział w kampanii adriatyckiej
Poszczególne baterie prowadziły ogień rozpryskowy nad liniami frontu nieprzyjaciela. 17 sierpnia miała miejsce wymiana ognia pomiędzy baterią III dywizjonu a niemieckimi bateriami kal. 88 mm, gdzie wystrzelono 3053 pociski do 174 celów naziemnych oraz 231 pocisków w trakcie 24 alarmów przeciwlotniczych. W lipcu w pułku utworzono Centralę Kontroli Ognia krypt. „Krystyna”, która miała za zadanie koordynację działań systemu obrony przeciwlotniczej. Od 22 sierpnia do 3 września pułk bronił przestrzeni powietrznej rejonu Ancony, współdziałając z 7 paplot lekkim i dwoma brytyjskimi dywizjonami. Dwa działony z III dywizjonu zostały wysunięte na I linię frontu nad rzekę Metauro. W tym czasie wystrzelono 83 pociski podczas 17 alarmów, a do 209 celów naziemnych wystrzelano 3302 pociski. Po przejściu całego 2 Korpusu Polskiego do odwodu, 8 pułk kontynuował swoje zadania w Anconie. Od 14 października 1944 roku 2 Korpus rozpoczął działania w Apeninach Emiliańskich, a 8 pułk rozszerzył swoje obowiązki o obronę wybrzeża od Ancony do Jesi i Falconara jako artyleria nadbrzeżna i przeciwlotnicza. W okresie tym ogłoszono 121 alarmów przeciwlotniczych, w wyniku których wystrzelono 30 pocisków. Od 27 listopada do 22 grudnia 1944 roku podczas 31 alarmów wystrzelono 73 pociski, a II dywizjon udał się do jednostek 2 KP na linii frontu w rejonie Predapio i Castrocaro. W tym czasie 4 żołnierzy II dywizjonu zostało rannych, a do pułku przybyły pierwsze uzupełnienia w postaci byłych jeńców wojennych. Od 23 grudnia 1944 roku do 17 lutego 1945 roku 8 pułk, bez II dywizjonu, kontynuował ochronę rejonu wybrzeża w dotychczasowych stanowiskach.
Osłona 2 KP i zaplecza w rejonie Faenzy
II dywizjon, będący częścią 2 Polskiej Grupy Artylerii w rejonie Faenzy, prowadził obronę przeciwlotniczą oraz ognie nękające w kierunku nieprzyjacielskich pozycji. W tym czasie ogłoszono 92 alarmy przeciwlotnicze, w trakcie których wystrzelono 64 pociski oraz 3725 pocisków do celów naziemnych, a także wymieniono stacje radarowe na nowocześniejsze. 18 lutego I dywizjon zmienił II dywizjon na zimowych pozycjach w rejonie Faenzy. 8 marca 1945 roku pułk wraz z II i III dywizjonem przemieścił się do obrony wybrzeża morskiego w rejonie Rimini-Cesena. Oprócz monitorowania przestrzeni powietrznej, baterie pułku dwukrotnie ostrzelały nieprzyjacielskie jednostki pływające na wschód od Rimini. I dywizjon prowadził także pojedynki z wrogą artylerią, w wyniku których stracił jedno działo oraz amunicję. Od 18 lutego do 8 kwietnia podczas 74 alarmów wystrzelono 70 pocisków oraz 7201 pocisków do 304 celów naziemnych i nawodnych.
Udział w bitwie o Bolonię
W bitwie o Bolonię, trwającej od 9 do 24 kwietnia 1945 roku, I dywizjon w ramach 2 Armijnej Grupy Artylerii prowadził ostrzał celów naziemnych w rejonach forsowanych rzek Senio, Santerno i Gaiano, a reszta pułku, wraz z 7 paplot, zabezpieczała zaplecze 2 KP w postaci składów, dowództw i jednostek odwodowych. 22 kwietnia I dywizjon ostrzelał rozpoznane samoloty nieprzyjaciela, co było ostatnimi strzałami 8 pułku w czasie wojny. W trakcie bitwy ogłoszono 44 alarmy przeciwlotnicze, podczas których wystrzelono 88 pocisków, a także 262 cele naziemne zostały ostrzelane 6411 pociskami. 2 maja 1945 roku zakończyły się działania wojenne we Włoszech.
Pułk po wojnie
Po zakończeniu działań wojennych pułk stacjonował w Poggio. Na początku lipca jednostka została przeniesiona do Urbisaglio. Od 11 lipca do 10 sierpnia 1945 roku pułk ćwiczył na poligonie w Santa Severa pod Civitavecchia, a po zakończeniu strzelań wrócił do rejonu Urbisaglio. Do końca pobytu we Włoszech pododdziały pułku były rozmieszczone w następujący sposób: dowództwo w willi hrabiny Cecchi w Urbisaglio, 1 dywizjon w Petriolo, 2 dywizjon (dowództwo i 4 bateria) w Loro Piceno, 3 bateria w Caldarola, 3 dywizjon (dowództwo i 5 bateria) w San Ginesio, 6 bateria w Caldarola.
Na przełomie lipca i sierpnia 1946 roku oddział został przetransportowany z Włoch do Wielkiej Brytanii, do rejonu Mona Camp w Llangefni, Anglesey. 7 lipca 1947 roku pułk został rozformowany, a z pozostałych żołnierzy utworzono 471 Basic Unit PRC.
15 sierpnia 1995 roku tradycje 8 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej przyjął 8 Koszaliński pułk przeciwlotniczy w Koszalinie. W latach 1997–2002 8 Koszaliński pułk przeciwlotniczy obchodził doroczne święto 10 listopada, w rocznicę utworzenia 8 pułku artylerii przeciwlotniczej ciężkiej.
Żołnierze
Dowódcy pułku:
ppłk Kazimierz Angerman (10 XI 1942–31 XII 1945)
płk Kazimierz Baran (1 I 1946–1947)
mjr Franciszek Kruszyn (1947)
Oficerowie:
Zygmunt Hertz
Obsada personalna pułku w latach 1942-45:
dowódca pułku – mjr / ppłk Kazimierz Angerman
zastępca dowódcy pułku – kpt./mjr Franciszek Kruszyn
adiutanci pułku:
por. Stanisław Jankowski
ppor./por. Jan Zaściński
dowódca I dywizjonu – kpt. Tadeusz Hordyński
dowódca II dywizjonu – kpt. / mjr art. Stanisław Warchałowski
dowódcy III dywizjonu – kpt. Bazyli Mościcki (do 1943), kpt. / mjr Romuald Januszkiewicz
zastępca dowódcy dywizjonu – kpt. art. Jan Raniewicz vel Szram (12 VI 1943 – 28 VI 1945)
dowódca kompanii warsztatowej – por. Stanisław Walenczak
Pułk był uzbrojony w 24 armaty przeciwlotnicze kal. 3,7 cala (94 mm).
Przypisy
Bibliografia:
Aleksander Blum, Maciej Przedrzymirski, Jerzy Wisz, Jan Paśnicki: Artyleria polska Bitwa o Bolonię 1945. Materiały do Księgi Pamiątkowej Artylerii Polskiej na Zachodzie 1940-1945. Londyn: Koło Oficerów Artylerii, 1990.
Maciej Szczurowski: Artyleria Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w II wojnie światowej. Piotrków Trybunalski: WSP; Warszawa: AON, 2000. ISBN 83-87050-91-1.
Dembinok J., Szczech B., Urbański A. Oznaki i odznaki PSZ na Zachodzie KAW Katowice 1984.
Marian Kopczewski: Obrona Przeciwlotnicza Wojska Polskiego w latach 1919-1994. Koszalin: Wydawnictwo naukowe WSOWOPlot, 1994. ISBN 83-901489-0-0.
Marian Kopczewski, Jan Zasadziński: Przeciwlotnicy w kampanii włoskiej. 8 paplot. „C” – jedyny w WP pułk ciężkiej artylerii plot., Polska Zbrojna.
Tadeusz Mirowski: Tradycje bojowe jednostek przeciwlotniczych, Przegląd Wojsk Lądowych Nr 8 z 2001, s. 86-93.
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1945. Wojska Lądowe. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
Kazimierz Bortkiewicz: 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej. Zarys historii. Londyn: Związek Artylerii Przeciwlotniczej Wielka Brytania, 1991.