8 Pułk Artylerii Ciężkiej (II RP)

8 pułk artylerii ciężkiej (8 pac) – jednostka artylerii ciężkiej Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.

Pułk artylerii ciężkiej nr 8 został utworzony 12 października 1921 roku, w wyniku połączenia 4, 15 i 16 dywizjonów artylerii ciężkiej. Podlegał szefowi Artylerii i Służby Uzbrojenia Okręgu Korpusu Nr VIII, a od 1929 roku dowódcy 8 Grupy Artylerii. Jego siedzibą był Toruń. W 1939 roku pułk zmobilizował: 4 dywizjon artylerii ciężkiej, 15 dywizjon artylerii ciężkiej oraz 88 dywizjon artylerii ciężkiej. Po zakończeniu mobilizacji i skierowaniu oddziału zbierania nadwyżek do Ośrodka Zapasowego Artylerii Ciężkiej nr 4, pułk został rozformowany.

Geneza i walki przyszłych pododdziałów 8 pac

Formowanie i działania 15 dywizjonu artylerii ciężkiej (II/8 pac)

Formowanie 15 dywizjonu rozpoczęto w lutym 1919 roku na Sołaczu, a jego dowódcą został kpt. Adam Biskupski. Jako pierwsza na front przeciwukraiński wysłana została 2 bateria, która od 18 marca brała udział w walkach mających na celu przywrócenie łączności ze Lwowem. Wspierała ogniem piechotę w rejonach Milatyna i Baru, a także Wołczuch, Dolinian, Henrykówki i Dobrzan. Od 19 kwietnia dywizjon walczył pod Lwowem, a od 15 maja wspierał ofensywę Grupy Wielkopolskiej. Po odrzuceniu Ukraińców za Zbrucz, pod koniec maja wrócił do Poznania.

30 lipca 2 bateria ponownie wyruszyła na front, tym razem przeciwko bolszewikom. Od 3 sierpnia brała udział w ofensywie na Mińsk i Bobrujsk. Po zdobyciu Bobrujska, bateria wspierała obronę mostu. 28 września uczestniczyła w wypadzie za Ołę, staczając zaciętą bitwę pod Rynią. 8 listopada powróciła do Poznania.

W zimie 1919 roku cały dywizjon stacjonował na Sołaczu. 19 grudnia został przegrupowany do Scibórza, gdzie stanowił artyleryjskie wsparcie przed ewentualnymi niemieckimi działaniami. W kwietniu, już jako I/15 pac, wyruszył na Wołyń, gdzie skutecznie udaremnił ucieczkę kilku sowieckim pociągom załadowanym materiałem wojennym. W dalszych walkach uczestniczyła jedynie 3 bateria, broniąc kijowskiego przyczółka mostowego. 24 maja dywizjon skierował się do białorusko-mińskiego kierunku operacyjnego w celu obrony zagrożonego Mińska Litewskiego. 30 maja przeniósł się do Krzywic, skąd wyszła polska kontrofensywa. Po odrzuceniu przeciwnika za Berezynę, dywizjon pozostał w odwodzie.

4 lipca rozpoczęła się wielka ofensywa wojsk Frontu Zachodniego pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego. Dywizjon przeszedł do działań opóźniających. Na początku sierpnia 1 bateria zajmowała stanowiska w rejonie Zakręt, 2 bateria w rejonie Palenicy, a 3 bateria w rejonie Sulejówka. W tym czasie rozwiązano 15 pułk artylerii ciężkiej, tworząc „samodzielny” 15 dywizjon artylerii ciężkiej, który składał się z trzech baterii dotychczasowego I/15 pac. W trakcie bitwy o przedmoście warszawskie 1 bateria wspierała piechotę w walkach o Mińsk Mazowiecki, a pozostałe znajdowały się w odwodzie. Podczas polskiej kontrofensywy 15 dac ścigał przeciwnika w kierunku Kolna. Po krótkim odpoczynku w rejonie Kleszczel, brał udział w walkach w rejonie Bojary–Szurycze–Łaszczewicze–Bortniki oraz Widzejek. 23 września dywizjon wyruszył znad Świsłoczy na Wołkowysk, gdzie 1 bateria straciła trzy działa. Był to ostatni akord wojenny „samodzielnego” 15 dywizjonu artylerii ciężkiej. Po podpisaniu rozejmu, dywizjon został skierowany na odpoczynek do Baranowicz, a pod koniec grudnia przeniósł się do Bydgoszczy.

16 dywizjon artylerii ciężkiej (I/8 pac)

Na koniec marca 1919 roku, w L’Ormeau we Francji, sformowano polską mieszaną baterię, która została wyposażona w dwie armaty 105 mm oraz dwie 120 mm. Obsada składała się z Polaków – jeńców armii austro-węgierskiej. W końcu maja 1919 roku bateria, w ramach Armii Hallera, przybyła do Polski i rozlokowała się we Włocławku, biorąc udział w przywracaniu Pomorza Gdańskiego.

W czerwcu, w rejonie Ostrołęki i Różana, zaczęto formować baterie pozycyjne. We wrześniu na bazie rozwiązanych baterii pozycyjnych stworzono przyszłą 3 baterię 16 pac.

W październiku bateria zapasowa 3 pułku artylerii ciężkiej z Lublina utworzyła przyszłą 2 baterię 16 pac.

W kwietniu 1920 roku, baterie 1. i 3. wyruszyły do Zwiahla. Tam weszły w skład Grupy Artylerii Ciężkiej płk. Aleksandrowicza i uczestniczyły w ofensywie kijowskiej oraz obronie przedmościa kijowskiego.

W związku z przerwaniem się na tyły polskiej konarmii Budionnego, zarządzono odwrót z Kijowa. 22 czerwca I/16 pac dotarł do Korostenia, załadował się na transporty kolejowe i wyjechał do Owrucza. Jako pierwszy wyruszył sztab dywizjonu wraz z 1 baterią, jednak sowiecka kawaleria była szybsza i zajęła miasto. Próba przejazdu pod ogniem nieprzyjaciela zakończyła się niepowodzeniem, a bateria straciła cały sprzęt ciężki. Jadąca kolejnym transportem 3 bateria ominęła Owrucz i została ostatecznie wysłana do Torunia w celu reorganizacji. 2 bateria dotarła na front w rejon Kalenkowicz na początku czerwca. Jej dowódca zaproponował umieszczenie dwóch 155 mm haubic na lorach kolejowych, co doprowadziło do powstania improwizowanego pociągu pancernego „Grzmot”. Następnie bateria walczyła w obronie Pińska i Brześcia, a w połowie sierpnia dołączyła do macierzystej 16 Dywizji Piechoty w okolicach Łukawca.

Na zapleczu odtworzono 1 baterię, która wzięła udział w obronie przedmościa warszawskiego w okolicach Zegrza. 3 bateria broniła Grudziądza, a 2 bateria uczestniczyła w pościgu za rozbitym przeciwnikiem w ramach kontrofensywy znad Wieprza. 22 sierpnia bateria została skierowana do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie dołączyła do 1 baterii. W tym czasie rozwiązano 16 pułk artylerii ciężkiej i utworzono samodzielny 16 dywizjon artylerii ciężkiej, do którego weszły trzy baterie dotychczasowego I/16 pac. We wrześniu dywizjon przeszedł do rejonu Włodawy, skąd ruszył na front w kierunku Kobrynia. Działając bez 3 baterii, toczył liczne walki na linii Muchawca i Kanału Królewskiego. Pod Horodcem I/1 baterii skutecznie zwalczał bolszewicką artylerię i pociągi pancerne, a 2 bateria przyczyniła się do odbicia Małoryty. Działania w rejonie Horodca były ostatnimi walkami 16 dywizjonu artylerii ciężkiej. Po podpisaniu rozejmu dywizjon skierowano na odpoczynek do Baranowicz, a pod koniec grudnia powrócił do Torunia.

Bilans walk

Na polu walki zginęło lub zmarło z ran 36 żołnierzy, w tym jeden oficer. Kpt. Teofil Szadziński został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Dodatkowo 14 oficerów oraz 48 szeregowych otrzymało Krzyż Walecznych.

Pułk w okresie pokoju

Formowanie i zmiany organizacyjne

8 pułk artylerii ciężkiej został sformowany 12 października 1921 roku w wyniku połączenia 4, 15 i 16 dywizjonów artylerii ciężkiej. Dowódcą jednostki został pułkownik Czesław Bzowski, dotychczasowy dowódca XVI Brygady Artylerii. Początkowo dowództwo pułku oraz 16 dac stacjonowały w Toruniu, natomiast 15 dac i 4 dac w Grudziądzu. Po włączeniu 4 dac do pułku, jednostka ta została przemianowana na I/8 pac, a w grudniu 1921 na II/8 pac. Bateria zapasowa 4 dac pozostała w Kaliszu i weszła w skład 25 pułku artylerii polowej jako kadra baterii zapasowej. 15 kwietnia 1922 roku II dywizjon odmaszerował do Siedlec, gdzie został włączony w skład 9 pułku artylerii ciężkiej jako jego III dywizjon. Po odejściu II/8 pac, dowództwo pułku oraz 16 dac przeniesiono z Torunia do Grudziądza. W lipcu 1923 roku cały pułk przeniesiono z Grudziądza do Torunia. Tam 16 dac przemianowano na I dywizjon, a 15 dac na II dywizjon. W 1923 roku w skład pułku wchodziły: dowództwo, trzy dywizjony artylerii ciężkiej, każda z trzech baterii, kadra oddziału łączności oraz kadra baterii zapasowej.

Na podstawie rozkazu wykonawczego dotyczącego organizacji artylerii w czasie pokoju, z 27 listopada 1925 roku, zorganizowano III dywizjon. Rozkazem z 30 stycznia 1928 roku skadrowano trzy baterie (3, 6 i 9) do 15 lutego. Na podstawie rozkazu z 13 stycznia 1930 roku kolejny raz zreorganizowano pułk. Dywizjony I i II składały się z dwóch baterii 155 mm haubic, natomiast III dywizjon z dwóch baterii 105 mm armat.

W 1937 roku pułk wydzielił jedną baterię dla nowo powstałego 26 dywizjonu artylerii ciężkiej, a do grudnia tego roku odtworzył 7 baterię.

30 grudnia 1938 roku szef Departamentu Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych wydał rozkaz L.dz. 3549/tj. o utworzeniu 16, 17, 20 i 30 dywizjonów artylerii ciężkiej oraz reorganizacji pułków artylerii ciężkiej. 8 marca 1939 roku termin sformowania dywizjonów artylerii ciężkiej oraz reorganizacji 3, 7 i 8 pac został przesunięty na maj tego roku. W ramach tej reorganizacji na bazie 8 pac powstał samodzielny 16 dywizjon artylerii ciężkiej, podporządkowany dowódcy Artylerii Dywizyjnej 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty.

Plan mobilizacyjny „S”

Według planu mobilizacyjnego z 1925 roku, pułk miał osiągnąć gotowość bojową w 10 dniu mobilizacji powszechnej. Plan zakładał zmobilizowanie trzech dywizjonów, każdy z trzema bateriami, przy czym baterie nr 1, 4 i 7 miały być wyposażone w dwie 105 mm armaty, a baterie nr 2, 3, 5, 6, 8 i 9 w trzy 155 mm haubice. Ponadto 8 pac miał w czasie mobilizacji powszechnej zmobilizować: pluton maskowania nr 81, kompanię pomiarów artylerii nr 8, szefostwo artylerii i służby uzbrojenia nr 3, dowództwo artylerii nr 34, baterię marszową 178 pac oraz baterię zapasową. Dodatkowo w przypadku alarmu 8 pac mobilizował 8 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej. Plan ten obowiązywał, z niewielkimi zmianami, do maja 1938 roku.

Zakwaterowanie pułku

Od lipca 1923 roku wszystkie pododdziały pułku stacjonowały w koszarach im. Józefa Poniatowskiego w Toruniu na tzw. „Bydgoskim Przedmieściu”. Oprócz 8 pac-u stacjonował tam również szwadron zapasowy 18 pułku ułanów i 8 dywizjon artylerii przeciwlotniczej. Na terenie koszar znajdowała się kryta ujeżdżalnia, co znacznie ułatwiało szkolenie w zakresie jazdy konnej. Niestety, brak strzelnicy przykoszarowej stanowił pewną niedogodność. Zbudowano ją dopiero w 1932 roku. Do tego czasu pułk odbywał strzelania z broni strzeleckiej na strzelnicy garnizonowej. Pułk nie dysponował również utwardzonym placem do ćwiczeń działoczynów ani wozownią dla wozów użytku bieżącego. Budynki koszarowe i magazyny były wystarczające pod względem wielkości, jednak początkowo, z powodu znacznego zdewastowania pomieszczeń, warunki bytowe były jedynie dostateczne. Problemy te pogłębiały braki kredytów na generalny remont koszar. Ogólnie warunki pracy 8 pac w 1937 roku zostały ocenione jako: zakwaterowanie − dostateczne, place ćwiczeń − dobre, strzelnice − dobre.

Kultura i rozrywka w pułku

Na poziom życia kulturalnego żołnierzy oraz kadry pułku wpływał fakt stacjonowania w dużym garnizonie. Kadra różnych jednostek Wojska Polskiego wzajemnie zapraszała się na różnorodne spotkania oraz zabawy taneczne. Pułk utrzymywał dobre relacje z organizacjami społeczno-politycznymi oraz kulturalnymi działającymi na terenie miasta. Ważną rolę odgrywały kasyna pułkowe: oficerskie i podoficerskie. Kasyno oficerskie zostało utworzone na początku lat dwudziestych. Dzięki dobrowolnym składkom, początkowa improwizacja przekształciła się w profesjonalną instytucję. Kasyno podoficerskie zaczęło funkcjonować nieco później, jednak jego stan oraz wyposażenie były w tragicznym stanie. Dzięki dużemu wkładowi pracy oraz finansowym, już w 1925 roku kasyno zaczęło pełnić swoje funkcje. W celu zachęcenia żołnierzy do aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym, wiele instytucji wprowadziło znaczne zniżki dla wojskowych. Teatr Miejski w Toruniu już w latach dwudziestych oferował 25% zniżki dla kadry oficerskiej i podoficerskiej na każde przedstawienie zamiejscowe oraz 50% na przedstawienia organizowane przez własne siły. Kino „Mars” również starało się zachęcić żołnierzy pułku do uczestnictwa w seansach filmowych, przekazując darmowe bilety w różnych okazjach.

Szczególnym zainteresowaniem dowództwa pułku cieszyli się elewi szkoły podoficerskiej. Przykładem może być koncert symfoniczny orkiestry Konserwatorium Pomorskiego w salach Dworu Artusa w Toruniu. Pułk zakupił bilety, z których skorzystało 60 elewów. Gdy w lutym i marcu 1938 roku w salach toruńskiego ratusza odbyła się wystawa obrazów Ferdynanda Ruszczyca, cały stan pułku udał się na jej zwiedzanie. W ramach podnoszenia kultury i wiedzy organizowane były wycieczki szeregowych do wzorcowych gospodarstw rolnych. W listopadzie 1929 roku Pomorska Izba Rzemieślnicza zorganizowała pokaz drobiu, gołębi pocztowych, psów rasowych oraz królików, gdzie 100 szeregowych miało okazję zwiedzić wystawę bezpłatnie, a pozostali otrzymali zniżki.

Święto pułku

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił dzień 12 października jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę połączenia 4, 15 i 16 dywizjonów w jeden oddział. Mimo że oficjalnie zatwierdzenie nastąpiło dopiero w 1927 roku, obchody miały miejsce już od 1923 roku. W tym dniu organizowano zazwyczaj bal dla kadry oraz gry i zabawy dla szeregowych, którym towarzyszyły okolicznościowe pogadanki lub odczyty.

Inspekcje w pułku

Inspekcje przeprowadzane w jednostkach wojskowych miały głównie na celu ocenę stopnia przygotowania do działań wojennych. W trakcie ich trwania sprawdzano m.in. poziom wyszkolenia i fachowego przygotowania żołnierzy. W 1927 roku gen. dyw. Władysław Jung zauważył, że w pułku było aż 30% analfabetów. Również pod względem fizycznym wcieleni poborowi byli bardzo słabi, faktycznie nienadający się do artylerii ciężkiej. To wszystko spowodowało, że w każdej baterii brakowało obsług dla jednego działonu. Korpus oficerski został oceniony jako dobry, podczas gdy korpus podoficerski wypadł gorzej, brakując mu inicjatywy i nie wykazując się wysokim poziomem wychowawczym. Koszary i magazyny były dobrze utrzymane, a stan koni również oceniano pozytywnie. W 1932 roku inspekcję przeprowadził gen. Mieczysław Norwid-Neugebauer, który stwierdził zły stan kopyt u większości koni, co było wynikiem zaniedbań ze strony podkuwaczy. Zarządził wprowadzenie stałego nadzoru nad kuciem koni oraz ciągłego nadzoru lekarza weterynarii. Inspekcja ujawniła też liczne problemy dotykające większości oddziałów artylerii, w tym zbyt dużą liczbę funkcyjnych w stosunku do ogólnego stanu pułku. Tylko około 50% oficerów, 49% podoficerów i 45% szeregowych brało udział w ćwiczeniach. Pułk dysponował 105 końmi wierzchowymi, 123 końmi typu AC oraz 36 końmi typu AL, z czego 3 były niezdolne do służby. Do etatu brakowało 56 koni.

Wyszkolenie pułku zostało ogólnie ocenione jako dobre. Pomimo braku kbks-ów, osiągnięto bardzo dobre wyniki w strzelaniu z karabinów. Strzelanie z lekkich karabinów maszynowych wypadło słabo. Działoczni wykazali dużą znajomość swoich zadań i sprzętu, osiągając dobre wyniki w jeździe konnej oraz szkoleniu telefonistów. Słabo wypadli zwiadowcy.

Kadra została oceniona jako ogólnie dobra, jednak zauważono brak głębszej znajomości zasad współdziałania z innymi broniami u podoficerów. U oficerów zauważono przyzwyczajenie do szkolnego stylu pracy, co w trudniejszych warunkach mogło prowadzić do opóźnień w podejmowaniu decyzji. Inspekcja przeprowadzona podczas szkoły ognia w Biedrusku w 1934 roku wypadła bardzo dobrze, a tylko nieliczne niedomagania zostały zauważone, takie jak nieracjonalne użycie oficerów obserwacyjnych i zbyt mała „obserwacja daleka”. W latach 1936 i 1937 inspekcje przeprowadzał gen. dyw. Władysław Bortnowski, które wykazały dobre przygotowanie pułku do wykonywania zadań. Dowódca pułku uzyskał ocenę bardzo dobrą, kadra oficerska dobrą, a podoficerska dostateczną. Wyszkolenie bojowe, techniczne oraz dyscyplinę oceniono na dobre, a także przygotowanie do współdziałania w ramach wyższych związków oraz wytrzymałość fizyczną, które otrzymały dobrą notę. Jedynie współdziałanie z innymi broniami zostało ocenione jako dostateczne.

Mobilizacja i rozformowanie pułku w sierpniu 1939

Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” miał sformować w mobilizacji alarmowej:

4 dywizjon artylerii ciężkiej typ II z plutonem taborowym nr 4,
15 dywizjon artylerii ciężkiej typ II z plutonem taborowym nr 15,
88 dywizjon artylerii ciężkiej typ I.

Wymienione oddziały należały do grupy jednostek oznaczonych kolorem niebieskim, które miały stanowić osłonę granicy zachodniej. 23 sierpnia zarządzono mobilizację grupy niebieskiej na terenie Okręgu Korpusu Nr VIII. Mobilizacja rozpoczęła się następnego dnia o godzinie 6:00.

25 sierpnia o godzinie 19:00 mobilizację zakończył 15 dac. Dwoma nocnymi marszami (26/27 i 27/28 sierpnia) dotarł do Bydgoszczy, gdzie wszedł w skład 15 Dywizji Piechoty.

Tego samego dnia o godzinie 22:00, po zaprzysiężeniu, 4 dac wyruszył do rejonu 4 Dywizji Piechoty.

27 sierpnia 88 dac wyjechał koleją z Torunia do Ciechanowa, gdzie wszedł w skład Armii „Modlin”.

Po zakończeniu mobilizacji i skierowaniu oddziału zbierania nadwyżek do Ośrodka Zapasowego Artylerii Ciężkiej Nr 4 w Przemyślu, pułk został rozformowany.

Oddział Zbierania Nadwyżek 8 pac w kampanii wrześniowej

Po zakończeniu mobilizacji alarmowej w koszarach 8 pac w Toruniu pozostały znaczne ilości nadwyżek osobowych. Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej do OZN 8 pac napłynęły dodatkowe uzupełnienia osobowe, a część oficerów i podoficerów odeszła do innych jednostek, w tym płk Florian Grabczyński do Zambrowa, gdzie objął dowództwo 61 pułku artylerii lekkiej. Dowództwo OZN 8 pac objął kpt. Józef Baran. W Oddziale znalazło się 10 oficerów oraz około 300 podoficerów i kanonierów. Od 28 sierpnia żołnierze Oddziału uczestniczyli w pracach fortyfikacyjnych w rejonie Torunia, budując zapory i zasieki od strony Chełmna i Chełmży.

5 września, po południu, Oddział Zbierania Nadwyżek 8 pac pod dowództwem kpt. Józefa Barana, z uwagi na brak transportu kolejowego, podjął marsz do Przemyśla, wyruszając w kierunku Kłodawy. OZN 8 pac liczył około 300 żołnierzy, 200 koni oraz kilkadziesiąt wozów. Przed wymarszem w Toruniu, z rozkazu sztabu Armii „Pomorze”, pozostała grupa 30 kanonierów do prac fortyfikacyjnych pod dowództwem ppor. rez. Franciszka Rampalskiego. Grupa ta 6 września podjęła marsz w ślad za OZN 8 pac, ale ostatecznie nie dołączyła do niego. Maszerowała przez Włocławek i dotarła do Kowala, skąd pociągiem dojechała do Sochaczewa. Ta grupa w pociągu przed Warszawą została ostrzelana przez niemieckie czołgi. Po opuszczeniu pociągu, podczas marszu pieszego na szosie z Błonia do Warszawy, w wyniku niemieckiego ostrzału grupa się rozproszyła. Po odkomenderowaniu grupy ppor. Rampalskiego i na skutek dezercji, głównie z mniejszości narodowych, w OZN pozostało, oprócz oficerów, około 150 żołnierzy. Z tego około 80 było uzbrojonych, a także 50 koni i kilkanaście wozów konnych. 8 września OZN 8 pac dotarł do Sompolna, skąd przez Przedacz i Chodecz dotarł do Sochaczewa. W trakcie marszu oddział był bombardowany i atakowany przez dywersantów. 9 września w rejonie Gostynina oddział wydzielił grupę oficerów oraz podchorążych i około 20 koni jako uzupełnienie dla 15 Dywizji Piechoty. Pozostałymi siłami Oddział miał dozorować pięciokilometrowy odcinek linii kolejowej Płock-Gostynin w rejonie skrzyżowania z szosą Płock-Gostynin. 13 września Oddział dotarł w rejon Gąbina. Tego dnia z pozyskanych rowerów sformowano grupę kolarzy pod dowództwem ppor. rez. Joachima Walentowskiego. Ponadto tego dnia znaleziono dwa porzucone rkm i jeden ckm. 14 września z Oddziału wydzielono uzupełnienie dla 27 Dywizji Piechoty w sile 1 chorążego i 30 kanonierów. 15 września, na rozkaz sztabu Armii „Pomorze”, OZN 8 pac skierowano do Puszczy Kampinoskiej. 16 września zatrzymał się w Krubinie k. Sannik. Tego dnia Oddział został zbombardowany przez 12 niemieckich samolotów; rannych zostało 3 kanonierów oraz oficer, a także utracono kilka koni. Ataki lotnicze niemieckich samolotów w trakcie dalszego marszu spowodowały częściowe rozproszenie oddziału. 17 września dotarło do lasu, w rejonie Bud Starych, 80 żołnierzy i kilka wozów. Po 12-godzinnym bombardowaniu lotniczym, kpt. Baran postanowił rozwiązać OZN 8 pac, a on sam z grupą 13 żołnierzy, 21 września dotarł do Modlina. Ppor. Walentowski z 24 żołnierzami dotarł do Palmir i dołączył do 15 dac, z którym resztkami 21/22 września przedarł się do Warszawy.

Symbole pułkowe

Sztandar

16 grudnia 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru. 19 czerwca 1938 roku, w Toruniu, podczas ceremonii wręczenia sztandarów ufundowanych przez społeczeństwo Pomorza, marszałek Edward Śmigły-Rydz wręczył dowódcy pułku sztandar.

Na lewej stronie płatu sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu umieszczono trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach, umieszczone były na tarczach:

w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Swarzewskiej,
w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
w prawym dolnym rogu – godło Pomorza,
w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 8 pac.

Na ramionach krzyża kawalerskiego widniały wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

na górnym – „Warszawa 13–18.VIII.1920”,
na dolnym – „Lwów 18.III.–27.IV.1919”,
na lewym – „Bobrujsk 28.VIII.–8.XI.1919”,
na prawym – „Kijów 8.V.–7.VI.1920”.

Odznaka pamiątkowa

6 września 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 8 pułku artylerii ciężkiej. Odznaka o wymiarach 41×41 mm ma kształt krzyża wzorowanego na krzyżu maltańskim, którego ramiona pokryte są ciemnozieloną emalią ze srebrnymi krawędziami. Pośrodku krzyża znajduje się okrągła tarcza z nałożonym złoconym gryfem, herbem Pomorza na tle szkarłatnej emalii. Odznaka jest dwuczęściowa, oficerska, wykonana w srebrze i emaliowana, a na rewersie jest numerowana. Wykonawcą odznaki był R. Dalkowski z Torunia.

Żołnierze pułku

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Żołnierze 8 pułku artylerii ciężkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Artemi Andzaurow: Zarys historii wojennej 9-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Józef Baran: Zarys historii wojennej 8-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Igor Błagowieszczański, Artyleria Wojska Polskiego w latach 1918–1939, Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1974, Nr 4 (71) ss. 203-250.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
Leon Niedzielski: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.27f [on-line]. IPMS, 1945-12-08. [dostęp 2018-03-05].
Alfons Oborski: Relacja. [w:] B.I.31g [on-line]. IPMS, 1945. [dostęp 2018-03-05].
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Michał Samulski: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. [w:] B.I.21g [on-line]. IPMS, 1945-10-25. [dostęp 2018-03-05].
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Stanisław Truszkowski, Wojsko Polskie w latach 1936–1939, Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1967, Nr 3 (43), s. 295.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Piotr Zarzycki: 8 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 120. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000. ISBN 83-87103-80-2.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.