8 pułk artylerii ciężkiej (8 pac)
8 pułk artylerii ciężkiej (8 pac) to jednostka artylerii ciężkiej Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej, która działała podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Wiosną 1919 roku rozpoczęto tworzenie brygad artylerii dla dywizji piechoty. Każda brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej oraz pułku artylerii ciężkiej, który był dywizjonem trzybateryjnym. Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej był przeznaczony do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa.
Na stanowisko dowódcy 8 pułku artylerii ciężkiej został mianowany ppłk Leszek Roguski. Latem 1920 roku bateria zapasowa pułku miała swoją bazę w Ostrołęce.
W październiku opracowano plan rozbudowy artylerii, który zakładał zakończenie organizacji baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii do 31 grudnia 1919 roku.
Powstanie i działania I dywizjonu
I dywizjon 8 pułku artylerii ciężkiej powstał z dywizjonu artylerii fortecznej, który został sformowany w listopadzie 1918 roku w twierdzy Modlin. Dywizjon ten składał się z trzech baterii, uzbrojonych w działa rosyjskie i niemieckie, a jego dowództwo objął kpt. Bohdan Bujwid. W kwietniu 1919 roku oddział został przezbrojony w sprzęt francuski i przekształcony w I/8 pac. W lipcu dywizjon przeniesiono do Zambrowa, gdzie zmienił nazwę na 8 dywizjon artylerii ciężkiej. 9 września dywizjon wyruszył z Łomży na front litewsko-białoruski, aby wspierać dowódcę 8 Dywizji Piechoty.
W walkach jako pierwsza zaangażowała się 1 bateria pod dowództwem kpt. Mieczysława Karaszewicza. 18 września wspierała ogniem natarcie XVI Brygady Piechoty na Uszacz. W kolejnych starciach brała udział pod Kamieniem, Leplem, nad Autą oraz pod Homlem. 2 bateria, dowodzona przez kpt. Żaboklickiego, weszła do walki 3 października w rejonie Petrykowa, gdzie jej działa uszkodziły most na Zorzance, co znacząco utrudniło Sowietom przerzucenie odwodów pod Połock. 3 bateria, pod dowództwem por. Antoniego Millera, działała początkowo nad Dźwiną, a później uczestniczyła w zajęciu Połocka. W maju 1920 roku dywizjon odpierał ofensywę sowiecką, walcząc pod Uszaczem, w okolicach Horowyja i Homla. Od 2 czerwca 2. i 3 bateria brały udział w polskiej kontrofensywie, walcząc pod Wasinkami, Słobódką, Jelnią, Uliną i nad Dryssą.
4 lipca rozpoczęła się wielka ofensywa Frontu Zachodniego dowodzonego przez Michaiła Tuchaczewskiego. Dywizjon przeszedł do działań opóźniających, cofał się przez Święciany, Komaje, Białowodę i Łyntupy. 13 lipca, podczas walk pod Myślinami, 2 bateria utraciła 2 haubice kal. 155 mm oraz połowę obsługi. Po dalszym odwrocie dywizjon dotarł do Narwi. Od 13 do 17 sierpnia odpierał ataki na Warszawę, walcząc m.in. pod Okuniewem.
Po bitwie warszawskiej dywizjon przeszedł do odwodu. Dopiero 8 września został załadowany w Warszawie do eszelonów i przewieziony do Stanisławowa. Na Podolu wspierał działania 8 Dywizji Piechoty w walkach o Halicz, linię Gniłej Lipy, Podhajce, Tarnopol, Zasław, Szepetówkę, Połonne, linię Słuczy oraz Czantorię, gdzie zakończył działania wojenne.
W 1921 roku przeprowadzono reorganizację polskiej artylerii, powstawały nowe pułki artylerii ciężkiej. Na mocy decyzji Naczelnego Dowództwa WP z dnia 7 września 1921 roku rozpoczęto formowanie „pokojowego” 1 pułku artylerii ciężkiej, do którego włączono „wojenny” 8 dac oraz utworzony 15 grudnia 1920 roku z „wojennego” 18 pułku artylerii ciężkiej – 18 dac.
II dywizjon
W czerwcu 1919 roku w rejonie Ostrołęki i Różana zaczęto formować baterie pozycyjne. We wrześniu jednostki te zostały rozwiązane, a na ich bazie powstała między innymi 4 bateria 8 pułku artylerii ciężkiej. W marcu 1920 roku przekształcono ją w 3 baterię 16 pułku artylerii ciężkiej, uzbrojoną w cztery haubice kal. 155 mm, pod dowództwem por. Gruca.
Żołnierze pułku/dywizjonu
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Józef Baran: Zarys historii wojennej 8-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Piotr Zarzycki: 1 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Wydawnictwo „Ajaks”, 1997, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 55. ISBN 978-83-87103-27-9.