8 eskadra wywiadowcza to pododdział lotnictwa rozpoznawczego Wojska Polskiego, który działał na początku II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w styczniu 1919 roku jako 1 eskadra łącznikowa. W marcu tego samego roku przekształcona została w 8 eskadrę wywiadowczą. Brała udział w wojnie polsko-bolszewickiej, początkowo w składzie Grupy Poleskiej, a później walczyła na Wileńszczyźnie, pod Warszawą oraz na Lubelszczyźnie. Po wojnie jednostka została zreorganizowana i weszła w skład najpierw 1, a następnie 2 pułku lotniczego. W 1925 roku przemianowano ją na 23 eskadrę lotniczą.
Godło eskadry przedstawia orła z śmigłem w szponach na tle białego obłoku.
Formowanie, zmiany organizacyjne i walki
Eskadra powstała 16 stycznia 1919 roku w Warszawie jako 1 eskadra łącznikowa.
Powodem jej utworzenia była potrzeba utrzymania stałego kontaktu przez Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego z całym obszarem kraju. W związku z rozbudową sił lotniczych zdecydowano się na zorganizowanie eskadry łącznikowej.
Na podstawie rozkazu Sztabu Generalnego nr 487/I z 9 stycznia 1919 roku, formująca się eskadra weszła w skład I Grupy Lotniczej, którą dowodził kapitan pil. Roman Flore.
8 marca 1919 roku eskadra przyjęła nazwę 8 eskadry wywiadowczej i weszła w skład I Grupy Lotniczej. W jej skład wchodziły jedynie cztery samoloty (dwa Hannover Roland CL.II i dwa Albatros D.II).
Inne źródła podają, że w składzie eskadry znajdowały się dwa Albatrosy C.XII oraz po jednym samolocie Albatros C.III i Rumpler C.I. Formowanie eskadry zakończono 7 kwietnia 1919 roku. Mimo że skład etatowy nie był w pełni uzupełniony (6 samolotów), eskadra została skierowana na front na Polesie.
W kwietniu 1919 roku eskadra rozlokowała się w Brześciu nad Bugiem, wchodząc w skład wojsk generała Antoniego Listowskiego – Grupy Poleskiej.
Pierwsze zadanie bojowe wykonał ppor. obs. Wiktor Szandorowski oraz ppor. pil. Kazimierz Jesionowski, atakując statki Armii Czerwonej na rzece Pina. W czerwcu eskadra przeniosła się na lotnisko w Brodnicy koło Pińska.
W sierpniu 1919 roku otrzymała 6 samolotów Halberstadt CL.II, a 20 września stacjonowała w Kożangródku.
Jesienią 1919 roku eskadra została przeniesiona do Wilna, na lotnisko Porubanek. Jednostka współpracowała najpierw z grupą wojsk generała Gustawa Zygadłowicza, a następnie ze sztabem 7 Armii.
Wykorzystując względny spokój na froncie, w okresie jesienno-zimowym eskadra prowadziła szkolenie personelu lotniczego oraz uzupełniała stany. Na dzień 1 lutego 1920 roku jednostka wchodziła w skład I Grupy Lotniczej, mając 7 pilotów, 3 obserwatorów oraz 7 samolotów.
Na koniec marca 1920 roku, na Froncie Litewsko-Białoruskim stacjonował 1 dywizjon lotniczy, w skład którego wchodziły 1., 4. i 8. eskadra wywiadowcza oraz wielkopolski dywizjon, składający się z 12. i 14. eskadry wywiadowczej oraz 13. eskadry myśliwskiej. Jeszcze w kwietniu lotnictwo Frontu zostało wzmocnione przez 4 dywizjon lotniczy, w skład którego weszły 11. i 18. eskadra wywiadowcza. W maju do rejonu frontu przybyły 10 eskadra wywiadowcza oraz 19 eskadra myśliwska. Naczelne dowództwo przydzieliło 4 Armii pięć eskadr, 1 Armii – trzy eskadry, a do 7 Armii włączono tylko jedną eskadrę.
8 eskadra, wciąż stacjonująca na lotnisku w Porubanku koło Wilna, osłaniała granice polsko-niemieckie i polsko-litewskie, przygotowując się do akcji lotniczej.
W trakcie walk na przełomie maja i czerwca, 8 eskadra kontynuowała działania w składzie 1 dywizjonu majora Narkiewicza, wspierając 7 Armię.
W czerwcu i lipcu eskadra nadal operowała z lotniska w Porubanku. Jej głównym zadaniem było rozpoznawanie kierunków ruchu jednostek sowieckich oraz ich bombardowanie. W czerwcu przeprowadzała akcje w rejonach jeziora Narocz, Święcian i Kobylanki, a na przełomie czerwca i lipca w okolicach Bogdanowa i Wołożyna. W tym okresie dysponowała czterema samolotami.
W związku z szybkim postępem ofensywy wojsk sowieckich, eskadra została przeniesiona do Szepietowa, skąd wznowiła działania bojowe. 22 lipca 1 i 8 eskadra miały pięć samolotów, a 27 lipca pozostał już tylko jeden. W tej sytuacji 8 eskadra została wycofana przez Białystok i Małkinię do Warszawy.
W ramach przygotowań do operacji znad Wieprza, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zarządziło koncentrację polskich eskadr lotniczych w dwóch rejonach: lotnictwa 1 i 5 Armii na lotniskach warszawskich (Mokotów i Siekierki), a lotnictwa 2, 3 i 4 Armii na lotniskach w Radomiu, Dęblinie, Puławach i Lublinie.
9 sierpnia eskadra dotarła do Warszawy w celu przeprowadzenia uzupełnień. Uzupełniona o dwa starsze samoloty typu IFL, 12 sierpnia rozpoczęła działania na odcinku Małkinia–Tłuszcz, a następnie w rejonie Radzymina.
W tym czasie szef pilotów 8 eskadry, por. Świątecki, wykorzystując sprzęt OSOL, przeprowadził z lotniska toruńskiego 13 lotów wywiadowczych w rejonie Działdowa i Mławy. Również por. Szandorowski i por. Maliszewski wykonali szereg lotów wywiadowczych na rzecz dowództwa 5 Armii.
25 sierpnia zakończono działania pościgowe za rozbitymi oddziałami sowieckimi. Na kilka tygodni nastąpiła stabilizacja linii frontu, a jednostki Wojska Polskiego, w tym lotnicze, przeszły kolejną reorganizację. Wycofano, celem uzupełnienia, eskadry najbardziej wyczerpane intensywnymi walkami, w tym 2., 8. i 21 eskadrę. Oprócz nich w tyłach przebywały także inne eskadry, takie jak 3., 11., 14., 17., 18. oraz (4.) eskadra toruńska.
Na koniec sierpnia eskadra otrzymała 6 samolotów Halberstadt CL.IV.
We wrześniu jednostka została skierowana do walki z oddziałami Budionnego.
Już 3 września dotarła do Lublina i jeszcze tego samego dnia wykonała pierwsze loty rozpoznawcze na rzecz grupy generała Krajewskiego. Następnie jednostka przemieściła się do Chełma, gdzie kontynuowała zwalczanie jazdy nieprzyjaciela w rejonie Zamościa i Uściługa.
12 września eskadra atakowała piechotę nieprzyjaciela w rejonie Lubomia, a 17 września rejon ataków lotniczych przesunął się pod Kowel.
W tym dniu zestrzelono plut. Jurka, jednak mimo trudności udało mu się powrócić do eskadry.
Tempo ofensywy było tak intensywne, że w kolejnych dniach eskadra operowała pod Maniewiczami, czyli 150 km od Chełma.
Z Chełma eskadra została przeniesiona do Łucka, a następnie do Korca, gdzie wspierała Korpus Kawalerii płk. Juliusza Rommla.
W październiku jednostka współpracowała z rajdami kawalerii polskiej na tyłach wojsk sowieckich.
5 października samoloty dokładnie rozpoznały obszar przyszłych działań, szczególnie strefę Olewsk – Korosteń – Żytomierz – Berdyczów – Miropol.
Na linii kolejowej Zwiahel – Korosteń rozpoznano cztery sowieckie pociągi pancerne.
6 października lotnictwo przeprowadziło szczegółowe rozpoznanie Zwiahla, gdzie zauważono około 150 wagonów kolejowych wypełnionych wojskiem.
8 października korpus płk. Rómmla ruszył na Korosteń i po przebyciu kilkunastu kilometrów napotkał jeden z sowieckich pociągów pancernych, który rozpoczął ostrzał polskiej kawalerii. Trzy samoloty 8 eskadry, przeprowadzając ataki bombowe i ostrzał z karabinów maszynowych, zmusiły pociąg do wycofania się.
W tej akcji wzięły udział załogi: plut. Jurek i por. Menczak, sierż. Wójcicki i ppor. Komar oraz por. Janeczko i sierż. Marchlewski.
9 października rejon Korostenia rozpoznawała załoga sierż. Poznański i ppor. Komar. W trakcie akcji samolot został zestrzelony, ale załodze udało się uniknąć niewoli. Mimo to eskadra straciła łączność z kawalerzystami płk. Rómmla.
W kolejnych dniach trwały bezskuteczne poszukiwania korpusu.
10 października sowiecka obrona przeciwlotnicza zestrzeliła samolot z załogą ppor. Świątecki i por. Menczak. Pilotowi udało się jednak doprowadzić samolot do pozycji własnej piechoty.
Dopiero 12 października, w dniu podpisania zawieszenia broni, załodze 9 eskadry, sierż. Żuromskiemu i ppor. Bohuszewiczowi, powiodły się poszukiwania. Doręczono rozkazy, a jeszcze tego samego dnia 8 eskadra wspólnie z 9 eskadrą wzięła udział w zwalczaniu oddziałów nieprzyjaciela, które zagradzały drogę powrotu za Słucz. Na tym zakończyły się działania bojowe 8 eskadry wywiadowczej.
Rozejm zastał eskadrę w Korcu.
Ogółem eskadra wykonała 171 lotów bojowych, spędzając w powietrzu 401 godzin. W trakcie działań eskadry zginęło 3 lotników.
Eskadra w okresie pokoju
Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku 8 eskadra połączona została z 11, zachowując dotychczasową nazwę – 8 eskadra wywiadowcza w Lidzie. W maju 1921 roku 8 eskadra wywiadowcza weszła w skład IV dywizjonu wywiadowczego 1 pułku lotniczego w Warszawie. Wydzielona w maju 1921 roku z 1 pułku lotniczego, 8 eskadra wywiadowcza została podporządkowana dowódcy 2 pułku lotniczego. W sierpniu 1922 roku 8 eskadra przybyła do Krakowa.
W eskadrze brakowało samolotów i personelu latającego. W drugiej połowie 1923 roku fabryka płatowców w Lublinie rozpoczęła dostawy samolotów Ansaldo A.300, produkowanych na włoskiej licencji. Ten typ samolotów charakteryzował się niską jakością wykonania i był przyczyną licznych wypadków.
Od 1924 roku załogi eskadry uczestniczyły w szkole ognia artylerii w rejonie Nowego Targu, co stanowiło początki współpracy lotnictwa z wojskami lądowymi.
W lutym 1925 roku, na mocy rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2300/org., rozpoczęto reorganizację lotnictwa wojskowego. Polegała ona między innymi na przekształceniu eskadr wywiadowczych na „lotnicze” oraz zmianie ich numeracji. Pierwsza cyfra oznaczała numer pułku, a druga – kolejność eskadry w pułku.
W 2 pułku lotniczym rozpoczęto formowanie II dywizjonu lotniczego, a 8 eskadrę przemianowano na 23 eskadrę lotniczą.
W maju 1928 roku jednostka została podporządkowana dowódcy nowo powstałego 5 pułku lotniczego, przebazowana z lotniska rakowickiego w Krakowie na lotnisko w Lidzie i przemianowana na 54 eskadrę liniową.
W 1933 roku pododdział przemianowano na 51 eskadrę liniową. Jesienią tego roku, razem z 53 eskadrą towarzyszącą, jednostka została przeniesiona do Wilna na lotnisko Porubanek i włączona w skład detaszowanego dywizjonu lotniczego. We wrześniu 1937 roku pododdział został ponownie dyslokowany do Lidy.
W sierpniu 1939 roku, po przeprowadzeniu mobilizacji alarmowej, jednostka została przemianowana na 51 eskadrę rozpoznawczą.
Żołnierze eskadry
Wypadki lotnicze
1 listopada 1923 roku w wypadku lotniczym zginął por. obs. Marian Łukomski, natomiast pilot zdołał się uratować.
5 lipca 1924 roku, podczas oblotu samolotu Ansaldo A.300, zginęli por. obs. Karol Daszecki (14 eskadra) oraz por. pil. Jan Latawiec z 8 eskadry.
Samoloty eskadry