8 Dywizja Zmechanizowana

8 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana im. Bartosza Głowackiego (8 DZ)

8 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana (8 DZ) to jednostka taktyczna Wojska Polskiego.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na mocy Rozkazu MON Nr 0054/Org. z dnia 12 czerwca 1950 roku, dokonano przekształcenia 8 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej, co zaowocowało powstaniem 8 Drezdeńskiej Dywizji Zmechanizowanej.

W jej skład weszły nowo utworzone jednostki, w tym: 3 szkolny batalion czołgów, 12 dywizjon artylerii przeciwlotniczej, 1 ruchomy warsztat naprawy czołgów oraz 41 kompanię samochodową.

Aby zwiększyć zdolności bojowe pułków zmechanizowanych, każdy z nich otrzymał dodatkowy batalion czołgów.

W październiku 1952 roku do 8 DZ powrócił 34 pułk zmechanizowany, a także powstał 1 dywizjon artylerii rakietowej. Na bazie batalionu dział pancernych SU-85 9 pułku czołgów średnich stworzono 12 pułk artylerii pancernej, który przejął tradycje 28 pułku artylerii pancernej.

19 września 1955 roku 8 DZ została podporządkowana 1 Korpusowi Armijnemu. W wyniku reorganizacji rozformowano 15 pułk moździerzy oraz 3 szkolny batalion czołgów, a 12 dywizjon artylerii przeciwlotniczej przekształcono w 125 pułk artylerii przeciwlotniczej, a 12 pułk artylerii pancernej w 33 batalion czołgów i artylerii pancernej. Jednocześnie rozbudowano służby i pododdziały dywizyjne, tworząc: 31 batalion transportowy, 59 batalion medyczno-sanitarny, 64 kompanię obrony przeciwchemicznej, 8 dywizyjny punkt zaopatrzenia oraz pluton dowodzenia dowódcy artylerii dywizyjnej.

W wyniku złagodzenia napięć między dwoma blokami politycznymi, w strukturze 8 DZ zlikwidowano: 33 batalion czołgów i artylerii pancernej, 125 pułk artylerii przeciwlotniczej oraz 34 pułk artylerii haubic. Do dywizji włączono natomiast 88 pułk artylerii przeciwlotniczej z 16 Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej (z Koszalina). Jednak w listopadzie 1958 roku, na podstawie rozkazu Dowódcy POW nr 001, 34 pułk zmechanizowany został przeniesiony do 23 Dywizji Piechoty stacjonującej w Gdańsku i Lęborku.

8 Dywizji Zmechanizowanej podporządkowano 3 Brygadę Obrony Wybrzeża (z Kołobrzegu), przekształcając ją w 28 pułk zmechanizowany. Z kolei z połączenia 103 dywizjonu artylerii haubic, 104 dywizjonu artylerii haubic, 48 baterii szkolnej i 11 baterii dowodzenia odtworzono wcześniej rozwiązany 34 pułk artylerii haubic.

W 1961 roku rozformowano 5 batalion rozpoznawczy, który został zastąpiony przez 5 kompanię rozpoznawczą przeniesioną do Kołobrzegu.

Zgodnie z rozkazem Nr 07/MON ministra Obrony Narodowej z dnia 4 maja 1967 roku, dotyczącym nadania jednostkom wojskowym historycznych nazw oraz numerów oddziałów frontowych, a także ustanowienia dorocznych świąt jednostek, dokonano następujących przemianowań:

  • 39 pułk zmechanizowany na 36 Łużycki pułk zmechanizowany,
  • 9 pułk czołgów średnich na 16 Dnowsko-Łużycki pułk czołgów średnich,
  • 34 pułk artylerii haubic na 4 pułk artylerii,
  • 28 batalion łączności na 13 batalion łączności,
  • 88 dywizjon artylerii przeciwlotniczej na 83 dywizjon artylerii przeciwlotniczej.

W 1970 roku przekształcono kompanię rozpoznawczą ponownie w 5 batalion rozpoznawczy, a z 12 piekarni polowej oraz 8 dywizyjnego punktu zaopatrzenia utworzono 8 batalion zaopatrzenia. Oprócz tego, powstała 29 kompania dowodzenia szefa OPL dywizji oraz 47 dywizjon artylerii rakietowej.

W takich strukturach organizacyjnych 8 Dywizja Zmechanizowana funkcjonowała przez następne dwa dziesięciolecia, w czasie których wprowadzono jedynie kilka drobnych modyfikacji dotyczących zwiększenia siły ogniowej pułków ogólnowojskowych. W wyniku wprowadzenia nowych typów sprzętu artyleryjskiego przekształcono baterie haubic 28 pz i 32 pz w dywizjony haubic, a w 16 pcz utworzono dywizjon artylerii samobieżnej.

W latach 80. XX wieku sztab dywizji posługiwał się kryptonimem Klejnot.

W 1990 roku rozformowano stacjonujące w Kołobrzegu: 28 Sudecki pułk zmechanizowany oraz 47 dywizjon artylerii rakietowej. Na miejsce tych jednostek do dawnych tzw. czerwonych koszar przy al. Jedności Narodowej przeniesiono inną kołobrzeską jednostkę, mianowicie 32 pułk zmechanizowany.

Od tej pory w skład 8 DZ wchodziły jedynie dwa pułki zmechanizowane oraz jeden były pułk czołgów (wszystkie przekształcone w tzw. pułki zunifikowane), a także pułki artylerii i przeciwlotniczy. Taki stan przetrwał do 1993 roku, kiedy to miała miejsce kolejna reorganizacja, która doprowadziła do powstania 8 Bałtyckiej Dywizji Obrony Wybrzeża.

Dywizja w wydarzeniach grudniowych 1970 roku

15 grudnia 1970 roku, o godzinie 6:00, dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla jednostek dywizji stan podwyższonej gotowości bojowej. O 13:00 wydał rozkaz przegrupowania części oddziałów dywizji z miejsc stacjonowania do rejonu Gdańska.

16 grudnia o 0:25 szef Sztabu Generalnego gen. dyw. Bolesław Chocha zlecił dowódcy dywizji następujące zadania:

  • wydzielić do dyspozycji dowódcy 7 DDes 16 pcz, a dowódcy 16 DPanc – 28 pz.
  • pozostałe jednostki dywizji utrzymać w gotowości do działań i skoncentrować:
  • 36 pz, 13 batalion łączności, koirr, 64 kchem – w rejonie Gdańsk-Emaus,
  • 32 pz i 19 bsap w rejonie miejscowości Złota Karczma,
  • 4 pa – w rejonie Ptasznik,
  • jednostki tyłowe – w rejonie lasu Lezno,
  • SD 8 DZ – w szkole przy ul. Kartuskiej.

O 14:00 szef Sztabu Generalnego WP nakazał dowódcy 8 DZ przegrupowanie 36 pułku zmechanizowanego do rejonu Kamienny Potok, gdzie miał zostać przekazany do dyspozycji dowódcy Marynarki Wojennej. Równocześnie gen. Molczyk zlecił dowódcy 7 DDes przegrupowanie 34 pdes ze Słupska do rejonu Gdańsk-Emaus. O 22:00 16 grudnia 34 pułk zajął wyznaczone miejsce i został podporządkowany dowódcy 8 DZ.

Generał Chocha o 19:05 16 grudnia wydał polecenie dowódcy Marynarki Wojennej, dysponującemu dwoma organicznymi pułkami 8 DZ:

  • siłami 32 pz, we współpracy z pododdziałami MO i WOP, zająć Stocznię im. Komuny Paryskiej z zadaniem niewpuszczenia na jej teren załogi oraz ochrony obiektów i statków.
  • siłami 36 pz zorganizować ochronę najważniejszych instytucji i obiektów na terenie Gdyni.
  • do rozpraszania demonstrantów wykorzystywać przede wszystkim odwody MO.

W nocy 32 pz zajął częścią sił Stocznię im. Komuny Paryskiej oraz Port Przeładunkowy w Gdyni, a 36 pz zorganizował ochronę:

  • Stoczni Remontowej – siłami 2 batalionu piechoty zmotoryzowanej,
  • Miejskiej Rady Narodowej – siłami 9 kompanii piechoty zmotoryzowanej wzmocnionej czołgami,
  • poczty przy ul. Harcerskiej – siłami 3 kompanii wsparcia oraz baterii przeciwpancernych pocisków kierowanych,
  • KM PZPR, Banku i Poczty – siłami 1 kompanii piechoty zmotoryzowanej wzmocnionej czołgami.

7 kompania piechoty zmotoryzowanej z kompanią saperów miała za zadanie ześrodkowanie się w pobliżu Pogotowia Ratunkowego w gotowości do działania. Pozostałe pododdziały 36 pz rozmieszczono w rejonie Skweru Kościuszki jako odwód.

Na żądanie przewodniczącego WRN Tadeusza Bejma, 7 kpz z plutonem czołgów przegrupowano z rejonu Pogotowia Ratunkowego i wykorzystano do blokowania skrzyżowania ulic Marchlewskiego, Czechosłowackiej i Polskiej w okolicach przejścia pod wiaduktem.

Po godzinie 5:00 17 grudnia na przystanku Gdynia-Stocznia, wiadukcie i moście zaczęły gromadzić się tłumy ludzi. Przez głośniki na wojskowych wozach propagandowych kierowano do stoczniowców apele oraz ostrzeżenia przed zbliżaniem się do stoczni. Z tłumu padały obelżywe okrzyki pod adresem dyrekcji, MO i wojska. Ludzie zaczęli przemieszczać się w stronę blokowanych przejść. Po dojściu tłumu do linii bezpieczeństwa, dowódca 32 pz oraz dowódca batalionu wyszli przed stanowiska ogniowe i wezwali manifestantów do zatrzymania się, co nie przyniosło efektu. W tej sytuacji dowódca 32 pz o godzinie 5:50 wydał dowódcy 7 kpz rozkaz oddania kilku długich serii z km z pociskami świetlnymi oraz wystrzału armatniego z czołgu.

Tłum na krótko się zatrzymał. Jednak po fałszywej ocenie, że żołnierze strzelają amunicją ślepą, ruszył dalej. Na rozkaz dowódcy 32 pz, kilku żołnierzy z 7 kpz otworzyło ogień, celując w ziemię przed tłum. W wyniku rykoszetów padli zabici i ranni. Sytuacja powtórzyła się około 8:00, kiedy to znów użyto broni przez żołnierzy 7 kpz, dowodzonych przez zastępcę dcy 32 pz do spraw politycznych.

W dniu 17 grudnia na terenie Gdyni miały miejsce burzliwe wydarzenia w rejonach: Stoczni Remontowej, Komitetu Miejskiego PZPR, Pogotowia Ratunkowego, Miejskiej Rady Narodowej i CPN, ochranianych przez pododdziały MW oraz 36 pz. Pomimo groźnej sytuacji, żołnierze nie użyli broni przeciw demonstrantom. W rozładowaniu dramatycznej sytuacji pomogły w dużej mierze urządzenia akustyczne, przez które dowódcy grup nawoływali manifestantów do niepodchodzenia do chronionych przez wojsko obiektów.

W związku z napiętą sytuacją, o godzinie 12:00 gen. Kamiński skierował do Gdyni podporządkowany dowódcy 8 DZ 34 pdes, który został rozmieszczony na Skwerze Kościuszki. W tym samym czasie w Gdyni zorganizowano Wysunięte Stanowisko Dowodzenia 8 DZ, umieszczając je przy Grupie Operacyjnej w Dowództwie MW.

O godzinie 17:00 wysłano dwie kompanie desantowe 34 pdes do zablokowania dróg oraz ochrony garaży w rejonie Wzgórza Nowotki. O 20:00 wydzielono z 4 pa 320 żołnierzy i 20 samochodów do dyspozycji dowódcy 32 pz w celu zorganizowania ochrony Portu Przeładunkowego w Gdyni.

18 grudnia na terenie Gdyni, podobnie jak w Gdańsku, panował spokój. Od godziny 20:00 rozpoczęto wycofywanie wojsk ze Stoczni im. Komuny Paryskiej, Stoczni Remontowej i Portu Przeładunkowego w Gdyni, pozostawiając jedynie zewnętrzną ochronę. Wojska skupiono w następujących lokalizacjach:

  • 32 pz – w koszarach batalionu budowlanego na Oksywiu,
  • 4 pa – w koszarach MW w Gdańsku-Oliwie,
  • 4 pdes (zluzowany przez 36 pz) – w koszarach 35 pdes w Gdańsku-Wrzeszczu.

Przegrupowanie zakończono do godziny 3:00 19 grudnia 1970 roku.

21 grudnia dowódca POW gen. Kamiński wydał rozkaz całkowitego wyprowadzenia wojska z Trójmiasta. Zgodnie z planem, 24 grudnia 1970 roku do godziny 4:00 wszystkie jednostki biorące udział w akcji na terenie Trójmiasta powróciły do swoich koszar.

Struktura organizacyjna

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji:

  • płk Stanisław Korowoj (listopad 1950 – listopad 1951) – (od 1.5.51 – 8 Dywizja Zmechanizowana)
  • płk/gen. mjr Aleksandr Cyganow – do listopada 1954
  • płk Eugeniusz Molczyk – do października 1955
  • ppłk Jerzy Gross – do stycznia 1957
  • płk/gen. bryg. Józef Stebelski – do grudnia 1962
  • płk dypl./gen. bryg. Zdzisław Kwiatkowski – do grudnia 1966
  • płk dypl. Marian Wasilewski – do kwietnia 1967
  • płk dypl./gen. bryg. Kazimierz Stec – do września 1970
  • płk dypl./gen. bryg. Stanisław Kruczek – do sierpnia 1973
  • gen. bryg. Wacław Szklarski – do października 1975
  • gen. bryg. Tadeusz Urbańczyk – do kwietnia 1978
  • ppłk/płk dypl. Witold Wójcik – do marca 1980
  • ppłk/płk dypl. Zbigniew Zalewski – do lipca 1982
  • płk dypl. Zenon Poznański – do października 1984
  • płk dypl. Włodzimierz Warchalski – do lipca 1988
  • płk dypl. Zenon Werner – do sierpnia 1990
  • płk dypl./gen. bryg. Aleksander Poniewierka – do października 1992
  • od 21 października 1992 r. – płk dypl. Zbigniew Głowienka (od 21.7.93 – 8 Dywizja Obrony Wybrzeża).

Oficerowie sztabu dywizji:

  • Józef Flis

Przekształcenia

8 Drezdeńska Dywizja Piechoty → 8 Dywizja Piechoty Zmotoryzowanej → 8 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana → 8 Bałtycka Dywizja Obrony Wybrzeża

Przypisy

Bibliografia

Edward Kospath-Pawłowski: 8 dywizja piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-71-7.

Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.

Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.

Edward Jan Nalepa: Wojsko Polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.

Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.

Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.

„Głos Pomorza”, 3-4 września 1994 r., s. 5;

Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].