8 Dywizja Piechoty (II RP)

8 Dywizja Piechoty

8 Dywizja Piechoty (8 DP) była znaczącą formacją piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Jednostka ta została sformowana 9 maja 1919 roku w Modlinie, Łomży i Warszawie. Wzięła udział w bitwie warszawskiej, walcząc na kierunku warszawskim.

W okresie międzywojennym, dowództwo 8 DP miało swoją siedzibę w Twierdzy Modlin. W 1923 dywizja składała się z 13 pułku piechoty, 21 pułku piechoty oraz 32 pułku piechoty.

W 1926 roku, podczas przewrotu majowego, pułki dywizji wsparły działania Marszałka.

W trakcie kampanii wrześniowej, dywizja działała w ramach Armii „Modlin”. W nocy z 3 na 4 września w rejonie Gruduska i Przasnysza doszło do dezorganizacji jej struktur. Po odbudowie, dywizja stanowiła główną siłę obrony Modlina aż do momentu kapitulacji twierdzy. Jej 21 pułk piechoty walczył w obronie Pragi.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Formowanie 8 DP rozpoczęto 9 maja 1919 roku w Modlinie, Łomży i Warszawie. W skład dywizji weszły pułki, które już wcześniej były formowane od 1918 roku. 13 pułk piechoty powstał w Krakowie, 21 i 36 pułk piechoty w Warszawie, a 33 pułk w Łomży. 8 pułk artylerii polowej sformowano w Rembertowie koło Warszawy.

Już w październiku 1918 roku tajnie formowano pułk piechoty w Krakowie, który od 8 lutego 1919 miał numer 8, a później został przekształcony w 13. 21 pułk piechoty powstał 1 listopada 1918 jako 1 Okręgowy Warszawski Pułk, a jego kadra składała się głównie z żołnierzy byłego I Korpusu Polskiego. W Łomży formowano 13 listopada 1918 Łomżyński Okręgowy Pułk Piechoty, który w grudniu zmienił nazwę na 33 pułk piechoty. Jego III batalion stworzono w połowie maja 1919. 36 pułk piechoty powstał na bazie Legii Akademickiej, przekształconej 3 grudnia 1918 w 36 pułk piechoty. 8 pułk artylerii polowej powstał z baterii artylerii formowanych od listopada 1918 w Rembertowie, z których utworzono dwa dywizjony.

W wyniku różnych poglądów na organizację polskiej dywizji piechoty, skład 8 DP zmieniał się często. W latach 1919–1920, w jej skład wchodziły:

• dowództwo 8 Dywizji Piechoty
• XV Brygada Piechoty
• XVI Brygada Piechoty
• VIII Brygada Artylerii

Walki dywizji o granice

Walki w rozproszeniu

Charakterystycznym elementem działań 8 Dywizji Piechoty do lata 1919 roku była ich aktywność w rozproszonym systemie walki. Największa liczba jednostek dywizji była skierowana na front galicyjski. W grudniu 1918 roku pod Lwów wysłano 33 kompanię marszową. Na początku stycznia 1919 roku do walki wkroczył cały 33 pułk piechoty, który brał udział w starciach pod Żółkwią, Kulikowem i Hamulcem. Dwa bataliony 36 pułku piechoty walczyły na froncie, jednak na skutek strat zredukowano je do jednego batalionu. W marcu 1919 roku 36 pułk piechoty odnowił swoje siły, otrzymując dwa nowe bataliony, a jego II batalion zyskał miano „Batalionu Śmierci”. 9 stycznia 1919 roku, na pomoc obrońcom Lwowa, wysłano batalion marszowy z 8 (13) pp, w skład którego weszły dwie kompanie pułku oraz kompania z 4 pułku piechoty. W lutym batalion ten przekształcono w batalion 13 pułku piechoty, który walczył do 28 lipca 1919 roku pod Gródkiem Jagiellońskim, Brzeżanami i Chodaczkowem Wielkim. 9 stycznia wyruszył także II/21 pp, który wszedł w skład grupy brygadiera Leona Berbeckiego, walcząc pod Rawą Ruską, Bełzem, Biesiadami i Dobrocinem.

W styczniu i lutym 1919 roku na front przegrupowano pododdziały 8 pułku artylerii polowej. Jako pierwsza do walki w rejonie Lwowa pomaszerowała 5 bateria, za nią dołączyły pozostałe baterie. Na froncie znalazły się cztery baterie pułku, wspierające piechotę pod Żółkwią, Gródkiem, Hołubami, Kowlem, Lidą i Wilnem. Dopiero w maju 8 pap wystąpił w pełnym składzie, wchodząc w skład VIII BA pod dowództwem płk. Olgierda Pożerskiego.

W styczniu 1919 roku 8 pułk piechoty, działając w składzie grupy płk. Bolesława Roi, ruszył na pomoc Polakom walczącym na Śląsku Cieszyńskim. Po trzech dniach walk udało się powstrzymać czeskie natarcie, a 30 stycznia zawarto rozejm, po czym 26 lutego oddziały polskie wróciły do Cieszyna.

Działania całością sił

Latem 1919 roku walki o granice toczyły się głównie na północno-wschodnich kresach, gdzie skierowano większość wojsk 8 DP. Dywizja po raz pierwszy działała w pełnym składzie. W sierpniu i wrześniu jednostki dywizji dotarły na front litewsko-białoruski. Jako pierwszy, 6 sierpnia, do walki wszedł 33 pp w rejonie Klecka. Na początku września do frontu dołączył 13 pułk piechoty, który wspólnie z 33 pułkiem tworzył XV Brygadę, obsadzając 70-kilometrowy odcinek obrony. Na przełomie września i października, wzmocniony 13 pp, dywizja przeprowadziła udany wypad na Lepel. 14 października do frontu przybył II batalion 13 pp, a dwa tygodnie później III batalion. Od 5 listopada pułk działał całością sił, a w okresie zimowym przeszedł do obrony.

W połowie sierpnia 1919 roku do Lidy przybyło dowództwo i dwa bataliony 21 pułku piechoty. Trzeci batalion dołączył w połowie października. 21 pułk wszedł do walki w rejonie Rakowa, a następnie bronił linii Berezyna–Auta. Po nadejściu zimy pułk obsadził 80-kilometrowy pas obrony na lewym brzegu Dźwiny.

Latem 1919 roku bataliony 36 pp skierowano do Warszawy na uzupełnienia, a na front litewsko-białoruski dotarły 10 września, gdzie w rejonie Połocka i Mołodeczna połączono wszystkie pododdziały pułku. Pułk został podporządkowany dowódcy XVI Brygady i uczestniczył w natarciu w kierunku Dźwiny i Berezyny. Po odrzuceniu Armii Czerwonej za rzeki, 36 pułk przeszedł do obrony w rejonie Połocka. Zima na froncie była stosunkowo spokojna, jedynie w styczniu 1920 roku 33 pułk piechoty odpierał wypad dwóch bolszewickich batalionów w rejonie Romla.

W marcu 8 DP została przydzielona do 1 Armii gen. Stefana Majewskiego, biorąc udział w ofensywie kijowskiej, która zakończyła się 7 maja 1920 roku opanowaniem Kijowa.

14 maja rozpoczęło się bolszewickie przeciwnatarcie na całym froncie północnym, co doprowadziło do wycofania wojsk 8 DP z rejonu Połocka w kierunku południowo-zachodnim.

Utworzona została Armia Rezerwowa, w skład której weszła także 8 DP. Na stan 1 czerwca jej siły bojowe wynosiły 123 oficerów, 4176 podoficerów i szeregowych, 70 karabinów maszynowych, 27 dział polowych oraz 2 działa ciężkie.

Zadaniem dywizji było uderzenie w skrzydło nieprzyjaciela i wypchnięcie go za Berezynę. Walki trwały do połowy czerwca 1920 roku.

25 czerwca 1920 roku Michaił Tuchaczewski wydał rozkaz o przygotowaniu wojsk bolszewickich. W tym czasie 8 DP działała w składzie Grupy gen. Żeligowskiego. 4 lipca bolszewicka 4 Armia zaatakowała Grupę Żeligowskiego w rejonie Pohostu, co spowodowało duże straty. Walki były wyjątkowo krwawe i zacięte. Dwa bataliony 33 pułku piechoty w ciągu pierwszych 16 godzin walk przeprowadziły 17 kontrataków. Od Woropajewa dywizja wycofywała się w formie czworoboku, osłanianego przez 21 pułk piechoty. 9 lipca dywizja dotarła do Kobylnika, a od 9 do 19 lipca, cofając się, zbliżyła się do Grodna. Atakując miasto, 21 pułk poniósł znaczne straty, a dwie jego kompanie zostały wzięte do niewoli. Cały tabor został rozbity, a 33 pułk wycofywał się w kilku kolumnach, scalając się dopiero pod Białymstokiem. W trudnej sytuacji koło Grodna, dowódca 8 pap, ppłk Strzemiński, otoczony przez Kozaków, popełnił samobójstwo.

22 lipca wojska bolszewickie dotarły do linii Pińsk–Słonim–Grodno–Suwałki, a pod koniec lipca zajęły Kowel, Brześć, Tykocin, Łomżę oraz Nowogród.

Na przełomie lipca 8 Dywizja prowadziła działania odwrotowe w kierunku Grodno–Białystok, ponosząc szczególnie ciężkie straty, zwłaszcza 21 pułk piechoty, który w rejonie Białegostoku stracił około 500 żołnierzy. II batalion pułku, osłaniający odwrót, dostał się do niewoli. 28 lipca pod Wólką 145 żołnierzy II/36 pp nie wyszło z okrążenia, a dzień później 36 pułk toczył ciężkie boje koło Świryd. Na początku sierpnia dywizja walczyła nad Bugiem w rejonie Nura, osłaniana przez 13 pułk piechoty. 4 sierpnia siłą torował sobie drogę do przeprawy, a po przekroczeniu Bugu 13 pp zebrał się w Małkini, gdzie dołączył także 21 pułk, który otrzymał wzmocnienie w postaci dwóch kompanii karabinów maszynowych sformowanych w Modlinie. Przedmieścia Małkinia–Kańkowo bronił 33 pułk, a obrona trwała 3 dni. 4 sierpnia 36 pułk piechoty odpierał natarcie w pobliżu Kosowa.

W dniach 10–12 sierpnia dywizja ześrodkowała się w rejonie Okuniew, Rembertów, a następnie przejęła obronę w pasie 1 Armii od Okuniewa do Leśniakowizny. 14 sierpnia o świcie rozpoczęła się bitwa pod Radzyminem.

Bitwa Warszawska

8 Dywizja Piechoty w trakcie bitwy warszawskiej otrzymała około 2000 żołnierzy uzupełnienia, głównie z pododdziałów ochotniczych. 14 sierpnia do dywizji dołączył I batalion 236 pułku oraz dwie kompanie 221 pułku piechoty. Na kierunku warszawskim dywizja odpierała ataki wojsk bolszewickich, które uderzały na Ossów. 13 sierpnia o godzinie 13:30 bolszewicka 79 Brygada z 16 Armii zaatakowała w styk 47 pułku piechoty oraz 21 pp. Walki trwały do wieczora, a kontratak I/33 pp pozwolił odzyskać utracony teren i ustabilizować położenie na noc z 13 na 14 sierpnia. 14 sierpnia Rosjanie zaatakowali skutecznie wzdłuż drogi Leśniakowizna – Ossów. Dowódca 33 pułku, ppłk Jerzy Sawicki, zdecydował się na kontratak II batalionem, a 36 pp kontratakował dwoma kompaniami 236 pułku, a następnie dwiema kompaniami 36 pp.

W ataku uczestniczył również ksiądz Ignacy Skorupka, który poległ podczas walki.

Jeszcze przed południem wyprowadzono kontratak dywizyjny, w którym nacierał 13 pułk piechoty. W pierwszym rzucie atakował III batalion por. Jana Szewczyka z I/ 8 pap. Wspólnie z nim uderzyły pododdziały na zachodnim skraju Ossowa. Atak okazał się skuteczny, a bolszewicka 17 DS nie odniosła sukcesu. Pod Ossowem bolszewicy zostali zatrzymani.

Kontruderzenie znad Wieprza wyzwoliło ruch na wschód i na kierunku warszawskim. Dywizja uzupełniła stany, a we wrześniu została przegrupowana do Małopolski Wschodniej w rejon Stanisławowa i Holina, gdzie wzięła udział w walkach. 16 września w rejonie Dyjatyna oddziały bolszewickiej 8 Dywizji Jazdy okrążyły dwie kompanie strzeleckie oraz 7 baterię artylerii. Mimo bohaterskiej obrony, Polacy ulegli przeważającym siłom rosyjskim, jednak zdołali powstrzymać przeciwnika na cały dzień, co umożliwiło 8 DP zamknięcie linii frontu i rozpoczęcie operacji niemeńskiej przez wojska polsko-ukraińskiego Frontu Południowego. Po zawieszeniu broni dywizja ochraniała granicę państwową w powiatach krzemienieckim i ostrogskim.

W czasie walk o niepodległość i granice 8 DP straciła 1476 żołnierzy, a kilka tysięcy odniosło rany. Wyróżniono 118 żołnierzy Orderem Virtuti Militari oraz 1620 Krzyżem Walecznych.

Dywizja w okresie pokoju

8 Dywizja Piechoty stacjonowała nad granicą do wiosny 1921 roku. W marcu wróciła na Mazowsze, a dowództwo oraz pododdziały dywizyjne zostały przeniesione do Modlina. 13 pułk piechoty zlokalizowano w Pułtusku, 21 pp w Warszawie na Cytadeli, 33 pułk w Łomży, 36 pułk w Warszawie przy ul. 11 Listopada, a 8 pułk artylerii polowej w Płocku. Żołnierze byli witani uroczyście w miastach garnizonowych, organizowano polowe msze święte oraz defilady. Koszary były w złym stanie, a braki dotyczyły wyposażenia, uzbrojenia i umundurowania, co wymagało budowy od podstaw. Dotyczyło to także regulaminów, przepisów i instrukcji, zasad gospodarki finansowej oraz remontów. W pracy szkoleniowej kładziono duży nacisk na sport, tworząc Wojskowe Kluby Sportowe, w których dominowały piłka nożna i lekkoatletyka. Zachęcano do gimnastyki, siatkówki, kolarstwa, tenisa i wioślarstwa. W 1921 roku rozpoczęto demobilizację wojska, a dywizje przeszły na stopę pokojową. Przeprowadzono także pierwszą reorganizację wojsk, w wyniku której w 8 DP pozostały 13 i 21 pułk piechoty, a zamiast 33 i 36 pułku włączono 32 pułk piechoty. Do maja 1924 roku kawalerię dywizyjną stanowił dywizjon z 1 pułku strzelców konnych.

Organizacja pokojowa dywizji

• dowództwo w Twierdzy Modlin
• 13 pułk piechoty „Dzieci Krakowa” w Pułtusku
• 21 pułk piechoty „Dzieci Warszawy” w Warszawie
• 32 pułk piechoty w Twierdzy Modlin (III batalion w Działdowie)
• 8 Płocki pułk artylerii lekkiej im. Króla Bolesława Krzywoustego w Płocku
• kompania łączności 8 DP w Twierdzy Modlin

Szkolenie

Szkolenie pułku odbywało się w rocznym cyklu, kończonym zazwyczaj ćwiczeniami zgrywającymi. 21 pułk szkolił się w rejonie Parysowa, Słodowca, Łomianek i Wawrzyszewa, prowadząc strzelania ostre na poligonie w Rembertowie, a strzelania artyleryjskie 8 pułku sprawdzano na poligonach w Rembertowie lub Toruniu. W 1932 roku przy 13 pułku piechoty zorganizowano dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy. W latach 30. zaczęły obowiązywać nowe instrukcje i regulaminy, przerabiano przede wszystkim tematy związane z działaniami manewrowymi, chociaż brak środków transportu utrudniał ich praktyczną realizację. Mniej uwagi poświęcano obronie przeciwpancernej i przeciwlotniczej, a dopiero w ostatnich latach przed wybuchem wojny zaczęto zwracać większą uwagę na te zagadnienia oraz na działania obronne, w tym obronę stałą i opóźniającą.

Działania społeczno-kulturalne

Życie towarzyskie wśród kadry zawodowej oraz ich rodzin koncentrowało się w kasynach, gdzie organizowane były wieczorki, bale i inne wydarzenia. Osoby cywilne mogły korzystać z kasyna jedynie za poręczeniem oficera lub podoficera. Kasyna pułku były miejscem spotkań miejscowej inteligencji i okolicznego ziemiaństwa. Prowadzono także działania charytatywne, szyjąc ubrania dla dzieci bezrobotnych oraz organizując obiady. W niedziele i święta dla ubogich wydawano bigos lub grochówkę. W czasie dużych powodzi w 1934 roku żołnierze angażowali się w ratowanie dobytku mieszkańców zagrożonych terenów. Biblioteki pułków były dostępne dla społeczeństwa, a także organizowano pokazy filmowe.

W życiu rodzin kadry wojskowej dużą rolę odgrywało Stowarzyszenie „Rodzina Wojskowa”, które organizowało kursy strzeleckie, udzielania pierwszej pomocy, przeciwgazowe oraz przeciwlotnicze. Działały w nim głównie żony oficerów. Personel kasyn i kantyn często stanowili żony podoficerów. Rodzina Wojskowa w Płocku opiekowała się szkołami w Chylinie, Kępie Polskiej, Pogórzu i Zakrzewiu.

W każdej jednostce dywizji uroczyście obchodzono święta kościelne. Żołnierze wyznania rzymskokatolickiego uczestniczyli w niedziele i święta w mszach, maszerując w szyku zwartym z orkiestrą do kościoła. Żołnierze innych wyznań brali udział w praktykach religijnych indywidualnie.

Dywizja w kampanii 1939

Na mocy rozkazu Sztabu Głównego z 25 sierpnia, 8 Dywizja Piechoty, będąca w odwodzie Armii „Modlin”, miała skoncentrować się, z wyjątkiem 13 pułku piechoty, w rejonie Modlin – Zegrze, nosząc kryptonim „Stefan”. Dywizja miała przystąpić do walki w przypadku przełamania polskiej obrony przez Niemców.

1 września, dowództwo dywizji znajdowało się w Ościsłowie. Do świtu 2 września oddziały dywizji miały zająć rejon: Unikowo, Drogiszka, Niedzbórz. Zgodnie z przewidywaniami, do świtu 2 września dywizja przeszła do rejonu: Unikowo, Drogiszka, Niedzbórz.

2 września dywizja została skierowana do wsparcia wojsk walczących w rejonie Mławy (zobacz bitwa pod Mławą). 8 DP dotarła do miejsca ześrodkowania o świcie 3 września. Z powodu zmieniających się rozkazów, dezorientacji pododdziałów oraz działań dywersyjnych na tyłach, dywizja została rozbita. Jedynie 21 pułk piechoty zdołał wykonać swoje zadania (uderzenie na Przasnysz w celu odciążenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii). Ostatecznie brak kontaktu z dowództwem dywizji oraz wycofanie się pozostałych sił w kierunku Modlina zmusiło dowódcę 21 pułku piechoty, płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego, do wydania 4 września rozkazu o odwrocie w kierunku Warszawy.

W pozostałych oddziałach dywizji wybuchła panika, zapoczątkowana pomyłkowym ostrzałem między kawalerią dywizyjną a kompanią sztabową. Wkrótce doszło do wzajemnego ostrzału między pododdziałami 13 pułku piechoty a 32 pp pod dowództwem ppłk. Stefana Zająca. Całe bataliony rzuciły się do ucieczki, pozostawiając część broni i sprzętu. Z wielkim trudem dowódca 13 pułku zebrał połowę pułku i skierował się do lasów pod Opinogórą, gdzie dołączył do zawiązanej grupy pod dowództwem płk. Sosabowskiego. Resztę żołnierzy z 8 Dywizji, w tym większość 32 pp, zebrał na zachód od lasów opinogórskich dowódca dywizji, płk Furgalski. Nie podejmując prób stawienia oporu, wyruszył w kierunku południowym. Kolumna szybko stała się celem nalotów niemieckich samolotów, które rozproszyły ją. Pojedyncze grupy żołnierzy cofały się chaotycznie w kierunku Wisły, na Płock, Zakroczym i Modlin.

W rejonie Modlina udało się zebrać ocalałe oddziały 8 Dywizji, które obsadziły stanowiska obronne Twierdzy Modlińskiej. 32 pułk piechoty objął odcinek w rejonie fortów I i II, a część artylerii dywizyjnej zajęła pozycje na wschód od Kazunia. W nocy z 7 na 8 września do twierdzy przybył 21 pp płk. dypl. S. Sosabowskiego, a 13 pp ppłk. Alojzego Nowaka przeszedł do rejonu Gniewniewic w celu reorganizacji i nadzorowania odcinka Wisły na zachód od Modlina. 12 września dywizja miała wykonać demonstracyjne uderzenie w kierunku Sochaczewa, jednak po spotkaniu ze sztabem Armii „Łódź” z gen. Thommée, podporządkowała się jego rozkazom i uderzyła z Zaborowa na Borzęcin Duży, zajmując go o zmierzchu. 13 września 8 DP została zawrócona na Palmiry (bez 21 pp, który odszedł do obrony Warszawy), gdzie objęła odcinek obrony twierdzy: „Kazuń”–„Nowy Dwór”, na którym dotrwała do momentu kapitulacji.

Natomiast 21 pułk piechoty został przydzielony do Grupy Operacyjnej gen. Juliusza Zulaufa, w składzie której 15 września o świcie dotarł do Warszawy i z marszu obsadził odcinek obronny w rejonie Grochowa na przedmościu praskim. 26 września skutecznie odparł ostatni atak niemiecki. Następnego dnia rozpoczęło się zawieszenie broni, a 28 września podpisano akt kapitulacji stolicy.

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji:

• gen. ppor. Stanisław Suryn (od 15 V 1919)
• gen. ppor. Tadeusz Bylewski (do 1 VIII 1919)
• gen. ppor. Stefan Mokrzecki (1 VIII – XI 1919)
• gen. ppor. Józef Lasocki (1919 – 25 II 1920)
• gen. ppor. Józef Czikel (7 III – VI 1920)
• gen. bryg. Stanisław Burhardt-Bukacki (7 VII 1920 – 31 XII 1925)
• gen. bryg. Henryk Karol Korab-Bobkowski (9 VIII 1926 – 15 V 1928)
• gen. bryg. Antoni Szylling (od 15 V 1928)
• płk dypl. Wincenty Kowalski (V 1937 – I 1938)
• płk dypl. Teodor Furgalski (1938 – 1939)

Dowódcy piechoty dywizyjnej:

• płk piech. Bolesław Kraupa (do 10 XII 1923 → dowódca 28 DP)
• płk piech. Kazimierz Jacynik (10 XII 1923 – 31 VII 1927 → zastępca dowódcy OK I)
• płk piech. Stanisław Józef Kozicki (VIII 1927 – III 1935)
• płk dypl. Tadeusz Kalina-Zieleniewski (od III 1935)
• płk dypl. Ludwik de Laveaux (1939)

Szefowie sztabu:

• ppłk SG Jan Kubin (18 I – 5 IV 1920)
• ppłk p.d. SG Henryk Bagiński (od 10 VII 1920)
• mjr SG Ludwik Rudka (1921)
• ppłk SG Mieczysław Boruta-Spiechowicz (IX 1921 – XI 1922)
• mjr SG Zygmunt Durski (1923 – X 1925)
• mjr SG Stanisław Wiloch (X 1925 – X 1926)
• mjr dypl. art. Wiktor Czopp (X 1926 – XII 1929)
• mjr dypl. piech. Kazimierz Ryziński (XII 1929 – X 1931 → Biuro Ogólno Organizacyjne MSWojsk.)
• mjr dypl. art. Zygmunt Andrzejowski (X 1931 – X 1932 → dowódca dyonu 10 pal)
• mjr dypl. piech. Marian Zdon (X 1932 – X 1935 → dowódca detaszowanego baonu 66 pp)
• mjr / ppłk dypl. piech. Kazimierz Franciszek Marczewski (X 1935 – IX 1939)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji:

Obsada personalna we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca dywizji – płk dypl. Teodor Wiktor Furgalski
• I dowódca piechoty dywizyjnej – płk dypl. Ludwik de Laveaux
• II dowódca piechoty dywizyjnej – płk Wacław Młodzianowski
• dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk art. Mikołaj Ordyczyński (od 11 IX ppłk Jan Domasiewicz)
• oficer sztabu – kpt. Wiktor Jachimiuk
• oficer sztabu – por. Stanisław Pancerz
• oficer sztabu – kpt. Edward Cicharski
• dowódca saperów – mjr Walerian Klimowicz
• szef służby duszpasterskiej – ks. kapelan Ferdynand Zygmunt Wawro
• szef służby sprawiedliwości – mjr Władysław Koreywo
• sędzia sądu polowego – por. rez. Zygmunt Rose
• sędzia sądu polowego – ppor. rez. Juliusz Kohn

Sztab

• szef sztabu – ppłk dypl. Kazimierz Franciszek Marczewski
• oficer operacyjny – kpt. dypl. Adam Szugajew
• oficer informacyjny – kpt. Zbigniew Garwacki
• dowódca łączności – kpt. Michał Standziak
• kwatermistrz – kpt. dypl. Stanisław Jerzy Skierski
• szef służby uzbrojenia – kpt. Stefan Karol Łysakowski
• szef służby intendentury – kpt. Władysław Śniegocki
• szef służby zdrowia – mjr lek. dr Henryk Lenk
• komendant Kwatery Głównej – mjr Otton Laskowski

Obsada personalna pododdziałów dywizyjnych w 1939

• kompania telefoniczna 8 DP – kpt. Franciszek Leszczyński
• pluton radio 8 DP – ppor. Karol Wolfke
• pluton łączności Kwatery Głównej 8 DP
• dowódca plutonu – por. łącz. Czesław Kotyński
• zastępca dowódcy plutonu – ppor. Karol Waszczenko
• drużyna parkowa łączności 8 DP
• kompania kolarzy nr 11
• dowódca kompanii – por. Mieczysław Ptasiński
• zastępca dowódcy kompanii – ppor. Kubiak
• szwadron kawalerii dywizyjnej
• dowódca szwadronu – mjr Jarosław Ciechanowski
• zastępca dowódcy szwadronu – ppor. Walerian Antoni Minor
• kompania asystencyjna (zmobilizowana 24 VIII 1939 w Modlinie)
• dowódca kompanii – ppor. Zbigniew Grabkowski
• zastępca dowódcy – ppor. Henryk Sieczko
• samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 11 – ppor. Kazimierz Bróździński (do 11 IX)
• 8 bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A – kpt. Józef Franciszek Płodowski
• 89 bateria przeciwlotnicza (typ B) (dołączona do dywizji na okres wojny) – kpt. Janusz Stanisław Klimontowicz
• park intendentury nr 101
• pluton parkowy uzbrojenia nr 101 – ppor. rez. sap. Franciszek Sikirko

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

8 Dywizja Piechoty AK

Polskie oddziały powstańcze walczące od 1 sierpnia 1944 roku w trakcie Powstania Warszawskiego zostały zorganizowane w Warszawski Korpus AK, który składał się z trzech dywizji piechoty, nawiązujących do przedwojennych jednostek wojskowych.

Jedną z tych dywizji była 8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta, zorganizowana z oddziałów walczących na Żoliborzu i w Puszczy Kampinoskiej pod dowództwem ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.

Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Kazimierz Goch: Zarys historji wojennej pułków polskich 1918–1920. 13 pułk piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928.

Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.

Aleksander Kociszewski: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, 13 pułk piechoty, zeszyt 4. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Mikromax” Sp. z o.o., 1990. ISBN 83-900009-9-7.

Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.

Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.

Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.

Artur Wodzyński: 8 Dywizja Piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska SA, 2016, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-600-0.

Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.

Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].