8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta
8 Dywizja Piechoty AK (8 DP AK) to znacząca jednostka piechoty Armii Krajowej, która prowadziła walki od 20 do 30 września na Żoliborzu.
Historia
8 Dywizja Piechoty AK została sformowana w trakcie powstania warszawskiego z oddziałów powstańczych działających w ramach Obwodu II Żoliborz. Jej utworzenie miało miejsce na mocy rozkazu Komendanta Armii Krajowej L.dz.7/III z dnia 20 września 1944 oraz rozkazu organizacyjnego nr 32 Komendanta Okręgu Warszawskiego z 21 września 1944. Dywizja była jedną z trzech dywizji, które tworzyły Warszawski Korpus AK. Na stanowisko dowódcy mianowano ppłk. Mieczysława Niedzielskiego „Boruta”, a jego zastępcą oraz szefem sztabu został mjr Andrzej Janczak „Roman”.
W rozkazie dowódcy AK podano, że 8 dywizja ma być „zorganizowana z oddziałów na Żoliborzu i w Puszczy Kampinoskiej”. W rozkazie Dowódcy Warszawskiego Okręgu AK nakazano również zorganizowanie pułków „13, 21, 32 i 8 pułku artylerii”.
Struktura organizacyjna
Zgodnie z ustaleniami autorów londyńskiego opracowania „Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej” z 1950 roku, w skład 8 Dywizji Piechoty AK wchodziły:
- 13 pułk piechoty (z trzema zorganizowanymi batalionami) z oddziałów Puszczy Kampinoskiej;
- 32 pułk piechoty (z dwoma zorganizowanymi batalionami i jednym niezorganizowanym) z oddziałów Obwodu Żoliborz;
- 21 pułk piechoty (z dwoma zorganizowanymi batalionami i jednym niezorganizowanym) z oddziałów Obwodu Żoliborz.
Wg ustaleń Stanisława Podlewskiego w książce „Rapsodia Żoliborska” z 1957 roku, w skład dywizji wchodził 21 pułk piechoty dowodzony przez kpt. Mariana Kamińskiego „Żaglowiec”. 32 pułk piechoty składał się z grup „Żubr”, „Żyrafa” oraz „Żbik”, którym dowodził mjr Władysław Jeleń-Nowakowski „Żubr”. 13 pułk piechoty natomiast był złożony z oddziałów z Puszczy Kampinoskiej, którym dowodził mjr Roman Trzaska-Kotowski „Okoń”. Te informacje były powielane w kolejnych publikacjach, w tym w Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego z 2005 roku.
Dopiero badania dr Grzegorza Jasińskiego z 2008 roku ujawniły rzeczywisty skład dywizji. Zgodnie z tymi ustaleniami, „Żywiciel” nie będąc w stanie utrzymać stałej łączności z oddziałami z Kampinosu, postanowił o reorganizacji składając dywizję wyłącznie z oddziałów żoliborskich:
- 13 pułk piechoty AK – dowódca kpt. Witold Plechawski „Sławomir”;
- Zgrupowanie „Żbik”;
- 21 pułk piechoty AK „Dzieci Warszawy” – dowódca kpt. Marian Kamiński „Żaglowiec”; Zgrupowanie „Żaglowiec” oraz Zgrupowanie „Żaba”;
- 32 pułk piechoty AK – dowódca kpt. Władysław Nowakowski „Żubr”; Zgrupowanie „Żubr” oraz plutony 225, 244 i 257 ze Zgrupowania „Żmija”;
- 8 pułk artylerii lekkiej AK – dowódca mjr Kazimierz Nowacki „Żyrafa”; Zgrupowanie „Żyrafa”;
- Zgrupowanie „Żniwiarz” – dowódca kpt. Mieczysław Morawski „Żniwiarz”. Oddział w dyspozycji dowódcy dywizji.
8 Dywizja w jednostkach liniowych liczyła: 118 oficerów, 175 podchorążych, 344 podoficerów oraz 1095 żołnierzy. W Wojskowej Służbie Kobiet było 320 kobiet (bez personelu szpitali). Dodatkowo w szpitalach znajdowało się 674 rannych, w tym połowa w stanie ciężkim.
Przypisy
Bibliografia
Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz, w: Mówią Wieki nr 9/1986.
Grzegorz Jasiński, Próby wsparcia powstania na Żoliborzu przez 2 Dywizję Piechoty (wrzesień 1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy nr 1 (221), Warszawa 2008, ISSN 1640-6281, s. 80-81.
Grzegorz Jasiński, Z drugiej strony lustra, Przegląd Historyczno-Wojskowy nr 3 (223), Warszawa 2008, ISSN 1640-6281, s. 192.
Grzegorz Jasiński: Żoliborz 1944. Dzieje militarne II Obwodu Okręgu Warszawa AK w Powstaniu Warszawskim. Pruszków: 2009.
Stanisław Podlewski, Rapsodia Żoliborska, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1957.
Piotr Rozwadowski, Wojsko Powstania Warszawskiego. Struktury, dowodzenie, skład osobowy, możliwości bojowe, Warszawa 2006.