8 Batalion Strzelców (8 bs) to jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II RP, która nie istniała w czasie pokoju.
Mobilizacja
8 batalion strzelców został utworzony w dniach 24-25 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej grupy żółtej w czasie A+48 przez 70 pułk piechoty w Pleszewie, wchodząc w skład 17 Dywizji Piechoty. Po zakończeniu mobilizacji batalion został podporządkowany dowódcy 70 pułku piechoty. Po przyjęciu rezerwistów oraz otrzymaniu odpowiedniego sprzętu i uzbrojenia, jednostka osiągnęła gotowość do marszu 26 sierpnia. Batalion nie otrzymał hełmów. 8 bs dołączył do Oddziału Wydzielonego pod dowództwem płk. Alfreda Konkiewicza, który w czasie działań obronnych na terenie Wielkopolski był podporządkowany dowódcy 25 Dywizji Piechoty. Głównym zadaniem OW była obrona linii rzeki Prosny oraz zabezpieczenie kierunków z Pleszewa na Stawiszyn oraz z Jarocina na Pyzdry i Zagórów. 8 bs miała za zadanie bronić linii Prosny od ujścia do Warty przez Czermin i Kwileń, wyznaczając punkty oporu w rejonach Szymanowic, Czołnochowa i Gizałek. 26 sierpnia o godzinie 14:00 8 batalion strzelców, wzmocniony plutonem artylerii piechoty 70 pp, wymaszerował do Szymanowic, gdzie rozpoczął prace fortyfikacyjne na odcinku „Czołnochów”.
8 bs w kampanii wrześniowej
Działania bojowe
Działania w obronie Wielkopolski
O świcie 1 września 1939 roku 8 batalion strzelców był rozmieszczony w następujący sposób: w rejonie Szymanowic znajdowała się 1 kompania strzelecka z dwoma plutonami ckm, w rejonie Czołnochowa 2 kompania strzelecka wraz z kompanią ckm (pluton ckm i pluton moździerzy), armatą przeciwpancerną oraz plutonem artylerii piechoty 70 pp. W Robakowie stacjonował jeden pluton z 3 kompanii strzeleckiej, a w Gizałkach była 3 kompania strzelecka bez plutonu. W związku z wycofaniem się sąsiedniej 10 Dywizji Piechoty z Armii „Łódź” konieczne stało się zabezpieczenie wschodniego skrzydła 25 DP. Na mocy rozkazu dowódcy 25 DP, w nocy z 2 na 3 września Oddział Wydzielony płk. Konkiewicza został częściowo zluzowany przez 56 pułk piechoty. Następnie jednostka skupiła się w rejonie wsi Morawin, aby osłonić kierunek Koźminka. 8 batalion strzelców pozostał na swoich pozycjach wzdłuż rzeki Prosny do końca 3 września, podlegając dowódcy 25 DP. Zgodnie z rozkazem dowódcy 25 DP, jednostka wycofała się znad Prosny przez Szymanowice, Orlinę, Grodziec, Rychwał do rejonu Tuliszkowa, gdzie 8 bs, wraz z plutonem artylerii piechoty 70 pp, zajął obronę do 4 września do godziny 12:00. W nocy 4/5 września 25 DP opuściła „Przedmoście Koło” i przegrupowała się w rejon Turek, Uniejów, Dobra, aby wykonać natarcie na skrzydło niemieckich jednostek, które spychają 10 DP Armii „Łódź” z linii rzeki Warty. Wraz z nią, przez Grzymiszew i Małoszyn, przemaszerował 8 batalion strzelców do rejonu Izabelina. Pozostał w odwodzie 25 DP w Izabelinie, gdzie na koniec 5 września, zgodnie z rozkazem dowódcy Grupy Operacyjnej „Koło” gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego, wszedł w skład 17 DP. 17 DP, z 8 bs w składzie, była bezpośrednio podporządkowana jej dowódcy i pozostała na „Przedmościu Koło”. W celu zamknięcia luku po wycofującej się na południe 25 DP, 8 batalion strzelców przemaszerował do lasów Smolina i Tarnowa z zadaniem zabezpieczenia szosy Koło-Turek. W związku z przegrupowaniem głównych sił Armii „Poznań” do planowanego ataku, 17 DP rozpoczęła marsz w kierunku Dąbia i rzeki Bzury.
Udział batalionu w bitwie nad Bzurą
W nocy z 6 na 7 września, 8 batalion strzelców podjął marsz i rano 7 września dotarł do Grzegorzewa. Nocą z 7 na 8 września, 8 bs maszerował w głównej kolumnie dywizji w kierunku Krośniewic. Rano 8 bs dotarł do wsi Mazew, gdzie zatrzymał się na postój ubezpieczony. W ramach przegrupowania do nadchodzącej bitwy, 8 batalion strzelców w nocy z 8 na 9 września maszerował w składzie sił głównych dywizji i rano 9 września zajął postój ubezpieczony w rejonie wsi Oraczew i Romartów. Po południu 9 września 8 bs zajmował stanowiska wyjściowe do natarcia w miejscowości Rybitwy w zgrupowaniu dowódcy 68 pułku piechoty. Batalion otrzymał wsparcie artyleryjskie w postaci pięciu baterii 17 pułku artylerii lekkiej. O godzinie 17:00 8 bs przeprawił się przez Bzurę i zajął stanowiska do natarcia na Marynki i Michałowice. W godzinach nocnych, w trakcie walk, 8 bs zdobył wieś Michałowice oraz wschodnią część wsi Marynki. W wyniku wycofania się niemieckiego II/46 pułku piechoty z zachodniej części Marynek, zgodnie z rozkazem płk. dypl. Adolfa Tytusa Nykulaka, 8 bs zajął Marynki i opanował zachodnią część spalonej wsi Podgórzyce. 10 września 8 bs, wsparty przez baterię 4/17 pal, wyparł pododdział niemieckiego 46 pp z Podgórzyc, a następnie przeszedł do pościgu. Na południowym skraju Ambrożewa batalion został zatrzymany silnym ostrzałem broni maszynowej z dworu Tymienica. W tej sytuacji wycofany batalion przeszedł do obrony, oczekując na 68 pp, w którego ugrupowaniu prowadził natarcie. Rano 10 września, po podejściu 68 pp na pozycje 8 bs, razem z 68 pułkiem 8 bs przeszedł do pościgu. 8 batalion strzelców, wraz z plutonem zwiadowców konnych z 68 pp, przeszedł z Ambrożewa przez folwark Boczki na Czerchów. O godzinie 17:30 pościg batalionu został zatrzymany przez ogień niemieckiej piechoty z Czerchowa oraz boczny ostrzał z Ostrowa. W tym samym czasie sześć niemieckich czołgów z I batalionu 23 pułku czołgów zaatakowało 8 bs ze strony Opalanki. W trakcie walk doszło do rozdzielenia się batalionu; 1 i 2 kompanie strzeleckie odskoczyły do przodu, zajmując obronę za drogą na wschód do Czerchowa, podczas gdy reszta batalionu cofnęła się w kierunku Skotnik i kolonii Małachowice. Na rozkaz dowódcy dywizji płk. dypl. Mieczysława Mozdyniewicza, dowódca batalionu mjr Leonard Krukowski otrzymał rozkaz skupienia swoich sił i zajęcia obrony całym batalionem w rejonie Dybówki. W godzinach wieczornych i nocnych 10 września batalion został ostrzelany przez niemiecką artylerię w Dybówce, z której wycofał się chwilowo. O świcie 11 września ponownie obsadził Dybówkę i wzgórze 132,2, gdzie zajął obronę, a wsparcie batalionowi zapewniła bateria 4/17 pal. Od godziny 8:30 niemiecka artyleria przeprowadziła przygotowanie artyleryjskie natarcia, które spaliło Dybówkę i okoliczne kolonie oraz wsie. Pod Dybówkę i inne miejscowości obsadzone przez oddziały 68 pp oraz 17 pal podeszła niemiecka piechota, która podjęła walkę ogniową z obroną, w tym z 8 bs. Z nieustalonych przyczyn, bez rozkazu do natarcia, z Dybówki wyruszyła 1 kompania strzelecka 8 bs w kierunku wschodniej części Czerchowa. O godzinie 10:00 1 kompania dotarła do szosy, gdzie została zatrzymana ogniem niemieckiej piechoty. O godzinie 10:30 1 kompania otrzymała od dowódcy batalionu rozkaz odwrotu, w trakcie którego poległ kpt. Zygmunt Antczak oraz ppor. rez. Edmund Bogusławski. Wskutek wyczerpania możliwości ofensywnych, w miejsce 68 pp i 8 bs, przez dowódcę piechoty dywizyjnej wprowadzono 69 pułk piechoty. 8 bs miał być zluzowany o godzinie 11:00, jednak po zmianie godziny luzowania przez dowódcę piechoty dywizyjnej na godzinę 14:00, przeszedł do odwodu, mając skoncentrować się w lesie na północ od Skotnik. W kolonii Małachowice osłaniała luzowanie i zejście z pozycji batalionu 2 kompania strzelecka. Po jej zluzowaniu przez przechodzący do natarcia batalion I/69 pp, nie zważając na rozkazy, dowódca piechoty dywizyjnej płk dypl. Władysław Smolarski, niezgodnie z wcześniejszymi rozkazami dowódcy 8 batalionu strzelców oraz dowódcy 68 pp, zaczął zmieniać rozkazy drużynom, plutonom i kompaniom 8 batalionu, co doprowadziło do chaosu i wysokich strat osobowych batalionu. Wysyłane na otwartą przestrzeń pod ostrzał niemiecki, bez uzasadnienia, odwodowy batalion poniósł wysokie straty osobowe w zabitych i rannych. 2 kompania strzelecka, nie w pełni zebrana ze stanowisk, zamiast przejść do odwodu, została wysłana w ślad za I/69 pp, gdzie na otwartej przestrzeni ranny został por. Jan Bonin, a ośmiu żołnierzy poległo od ostrzału niemieckiej broni maszynowej. Około godziny 18:00 8 batalion strzelców został skierowany na wypoczynek do miejscowości Śladków Podleśny, gdzie został wzmocniony 3 kompanią ckm oraz kompanią strzelecką z 5 batalionu karabinów maszynowych i broni towarzyszących. 12 września o godzinie 11:00 jednostka przemieściła się do Śladkowa Rozlazłego i weszła w podporządkowanie dowódcy 70 pp. Obie kompanie 5 bkm oraz br. tow. wyszły z podporządkowania 8 bs.
Z powodu wstrzymania natarcia Grupy Operacyjnej gen. bryg. Edmunda Knolla-Kownackiego w kierunku Łodzi, w nocy z 12 na 13 września 1939 roku nastąpiło przegrupowanie głównego zgrupowania uderzeniowego Armii „Poznań” na północny brzeg Bzury. 17 DP przeprowadziła marsz odwrotny w dwóch kolumnach, zachodniej i wschodniej. W składzie kolumny wschodniej, przez Wypychów, Borowiec, Czerników, Janowice, Goślub do dworu Siemienice, maszerował 8 batalion strzelców. 13 września w godzinach 6:00-7:00 8 batalion strzelców, w składzie 68 pp wzmocnionego II/17 pal oraz 5 bkm bronił przejścia wzdłuż południowego i północnego brzegu Bzury od dworu Ktery do dworu Siemienice. 8 bs bronił przeprawy w Siemienicach. W nocy z 13 na 14 września, wraz z 68 pp, 8 bs przegrupował się w rejon Szewce Nadolne. Następnie wszedł w skład zgrupowania dowódcy PD jako odwód w rejonie miejscowości Łęki Kościelne. 14 września wieczorem 8 bs został podporządkowany dowódcy 70 pp, broniącemu linii Bzury na odcinku Młogoszyn-Orłów, pozostając w rejonie Łęki Kościelne jako odwód. Oddziały te zostały wyłączone ze składu 17 DP i podlegały bezpośrednio dowódcy GO gen. Knoll-Kownackiemu. W nocy 14 na 15 września, dowodzący obroną Bzury płk dypl. Władysław Smolarski odesłał w ślad za 17 DP „batalion kombinowany”. Wymieniony „batalion kombinowany” to 8 bs bez 2 kompanii strzeleckiej, wzmocniony 1 kompanią ckm 5 batalionu km. 2 kompania 8 bs weszła w skład 5 bkm i br. tow. (bez dwóch kompanii ckm) w miejscowości Siemienice. 15 września zmniejszono obsadę sił broniących linii Bzury, ograniczając ją do Oddziału Wydzielonego płk. Alfreda Konkiewicza, podlegającemu dowódcy Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. Stanisławowi Grzmotowi-Skotnickiemu. Wieczorem 15 września 2/8 bs została wycofana z Siemienic do obrony rzeki Ochni w składzie 5 bkm i br. tow. Po południu 15 września 8 bs (bez 2 kompanii) dotarł do Lipnic. 16 września 17 DP, zgodnie z rozkazem dowódcy GO gen. Knoll-Kownackiego, przygotowywała się do natarcia w kierunku Sochaczewa. 8 bs stanowił odwód dowódcy dywizji w Lipnicach. W związku z walką 14 Dywizji Piechoty z niemieckimi czołgami, 17 DP zajęła obronę przeciwpancerną. Niemieckie czołgi zaatakowały broniący się w Szwarocinie 55 pułk piechoty, wraz z dywizjonem I/14 pułku artylerii lekkiej; niemiecki oddział pancerny został odparty z stratami. Po nieudanym natarciu niemieckim na Szwarocin, nieprzyjacielski oddział pancerny skierował się w stronę Lipnic, gdzie zaskoczył 8 bs podczas posiłku. Po ostrzale miejscowości przez artylerię, czołgi niemieckie wjechały do Lipnic, a po krótkiej walce, pod osłoną obu armat plutonu przeciwpancernego, 8 batalion wycofał się do Ludwikowa, ponosząc straty. Wieczorem 8 bs zebrał się w Sewerynowie. Batalion poniósł duże straty w poległych i rannych, a wielu żołnierzy się rozproszyło lub dołączyło do innych oddziałów. W związku z tym nie wziął udziału w przygotowaniach dywizji do natarcia na Sochaczew. Zgodnie z rozkazem dowódcy GO gen. Knoll-Kownackiego, nocą z 16 na 17 września oraz 17 września, 17 DP podjęła marsz w dwóch kolumnach w kierunku Bzury i dalej w stronę południowego kompleksu Puszczy Kampinoskiej. 8 batalion strzelców wykonał marsz w składzie zgrupowania północnego dywizji przez Ruszki, Młodzieszyn, Juliopol, aby następnie przeprawić się przez Bzurę. Marsz zgrupowania został zatrzymany przez silne grupy niemieckiego lotnictwa oraz ostrzał niemieckiej artylerii z południowego brzegu Bzury. Dalszy marsz został zablokowany przez oddziały niemieckiej 1 Dywizji Pancernej i 19 Dywizji Piechoty w rejonie Juliopola i Młodzieszyna. W trakcie walk mjr Leonard Krukowski zdołał wyprowadzić większość batalionu z okrążenia i przeprawić się przez Bzurę, osiągając 18 września Puszczę Kampinoską. 16 września kompania 2/8 bs, wchodząc w skład 5 batalionu km i br. tow., broniła linii rzeki Ochni. Następnie w składzie GO Kaw. gen. Grzmota-Skotnickiego wycofała się przez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury, Brzozów Stary. 17 września kompania w rejonie Brzozowa osłaniała odwrót 70 pp (bez I batalionu). 18 września 5 batalion prowadził marsz ku Bzurze, gdzie był silnie atakowany przez niemieckie lotnictwo. 2/8 bs uległa rozproszeniu i większość jej 19 września około godziny 11:00 w rejonie Młodzieszyna dostała się do niemieckiej niewoli. Nieliczna grupa żołnierzy, wraz z mjr Alfonsem Kuboszem, dowódcą 5 batalionu km, przedarła się do Puszczy Kampinoskiej, a być może nieliczni zdołali dotrzeć do Warszawy.
Walki w Puszczy Kampinoskiej
19 września w rejonie Cybulic Starych zbierały się resztki 17 DP, do miejsca koncentracji dotarł 8 batalion strzelców. Z 1 kompanii ckm 70 pp oraz 8 batalionu strzelców zorganizowano batalion zbiorczy 70 pp pod dowództwem mjr Krukowskiego. Dowódcą zebranych pozostałości 17 DP był ppłk Wacław Albrecht. W nocy z 19 na 20 września zgrupowanie 17 DP pomaszerowało do gajówki Młyńsko w pobliżu Palmir, a rano zajęło rejon Palmir, gdzie zgodnie z rozkazem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby zostało podporządkowane płk. Julianowi Skokowskiemu, dowódcy obrony składów w Palmirach. Po silnym ostrzale niemieckiej artylerii i odparciu niemieckich prób natarcia w godzinach popołudniowych 21 września, podjęto decyzję o przebiciu się do Warszawy. Nocą 21/22 września batalion zbiorczy 70 pp (większość 8 bs) pomaszerował wzdłuż linii kolejowej Palmiry-Warszawa, w głównej kolumnie zgrupowania 17 DP. W trakcie tego zgrupowanie włączyło się do prowadzonego natarcia Grupy gen. bryg. Mikołaja Bołtucia na Łomianki. 22 września 1939 roku, w trakcie boju o Łomianki Górne, natarcie zgrupowania 17 DP zostało zatrzymane, po ciężkiej walce zostało rozbite, a większość żołnierzy dostała się do niewoli lub poległa. W tym miejscu walki ostatecznie zakończył 8 batalion strzelców.
Obsada dowódcza 8 bs 1 IX 1939
Dowództwo batalionu
Dowódca batalionu – mjr Leonard Krukowski
I adiutant batalionu – ppor. Władysław Solak
II adiutant batalionu – ppor. rez. Wiktor Frankowski
Oficer łączności – por. Czesław Stawski
Dowódca plutonu zwiadu – ppor. Paweł Jerzy Łączkowski
Dowódca plutonu przeciwpancernego – ppor. Jerzy Jan Bobrowicz
Dowódca plutonu pionierów – plut. Marcin Najder
Lekarz batalionu – ppor. lek. Stefan Zbigniew Reichert
Oficer żywnościowy – ppor. rez. Antoni Kowalak
Dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Zygmunt Antczak (do 11 IX 1939)
Dowódca I plutonu – ppor. rez. Edmund Bogusławski (do 11 IX 1939)
Dowódca II plutonu – ppor. rez. Sykstus Wiewiórkowski
Dowódca III plutonu – NN
Dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Jan Julian Bonin (do 11 IX 1939), ppor. rez. Hieronim Figaszewski (od 11 IX 1939)
Dowódca I plutonu – ppor. rez. Hieronim Figaszewski
Dowódca II plutonu – NN
Dowódca III plutonu – NN
Dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Mieczysław Sidziński
Dowódca I plutonu – ppor. rez. Jan Szajna
Dowódca II plutonu – ppor. Rost
Dowódca III plutonu – plut. pchor. Dionizy Blüge
Dowódca kompanii ckm – por. Julian Schilf
Dowódca I plutonu – ppor. rez. Florian Józef Władysław Karpiński †16 IX 1939 Lipnice
Dowódca II plutonu – ppor. rez. Feliks Pietrzak
Dowódca III plutonu – NN
Dowódca IV plutonu (na taczankach) – ppor. rez. Jan Marian Bertrand
Dowódca plutonu moździerzy – ppor. rez. Zygmunt Sierszeński
Przypisy
Bibliografia
Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom 1 Piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
Przemysław Dymek: 70 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 185. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2015. ISBN 978-83-62046-72-0.
Przemysław Dymek: 68 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 184. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2019. ISBN 978-83-66508-02-6.
Przemysław Dymek: Niepokonana Dywizja. 25 Kaliska Dywizja Piechoty w latach 1921-1939. Warszawa-Poznań: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2012. ISBN 978-83-62046-39-3.
Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.