8 Batalion Saperów (8 bsap) to oddział saperów Wojska Polskiego działający w II Rzeczypospolitej.
Batalion (pułk) był jednostką wojskową, która funkcjonowała w czasie pokoju, realizując zadania mobilizacyjne dotyczące oddziałów i pododdziałów saperów. Dodatkowo zajmował się organizacją i szkoleniem. Jego siedzibą był Toruń. W 1939 roku, po zmobilizowaniu jednostek zgodnie z planem mobilizacyjnym, batalion został rozwiązany.
Geneza
Podczas działań wojennych bataliony, które później utworzyły 8 pułk saperów, zdobyły około 140 jeńców, 2 pociągi pancerne, dwa działa, 1300 karabinów ręcznych, 6 karabinów maszynowych, 150 wozów oraz 8 kuchni polowych. Z większych obiektów komunikacyjnych zniszczono 21 dużych mostów kolejowych i drogowych, urządzenia stacyjne na 11 stacjach kolejowych oraz 4 tamy rzeczne. Zbudowano 15 większych mostów polowych i półstałych. Liczba zniszczeń i napraw mniejszych mostów i mostków wyniosła około 260. Linie obronne, które bataliony zbudowały w czasie wojny, można liczyć w setkach kilometrów.
Formowanie i zmiany organizacyjne
W sierpniu 1921 roku w Toruniu, z „wojennych” 4 bsap mjr. Kazimierza Możdżenia, 15 bsap kpt. Mariana Kaufera oraz 16 bsap kpt. Jakuba Witkowskiego, powstał 8 pułk saperów. 18 października 1921 jednostka została przeniesiona z Grudziądza do Torunia, do koszar Zamoyskiego.
W dniu 17 sierpnia 1923 miała miejsce uroczystość Święta Pułkowego oraz odsłonięcie pomnika, który został wystawiony przez żołnierzy 8 psap ku czci poległych kolegów. W wydarzeniu uczestniczyli m.in.: Inspektor III Armii gen. dyw. Skierski, dowódca Okręgu Korpusu nr VIII gen. bryg. Latour oraz Szef Departamentu Inżynierii i Saperów płk. Dąbkowski.
W 1925 roku rozformowano XVI batalion saperów, a jego 1 kompania została włączona do XV batalionu saperów i przekształcona w 3 kompanię, natomiast 2 kompania została wcielona do IV batalionu saperów i również przemianowana na 3 kompanię.
22 maja 1926 roku odbyło się uroczyste zakończenie Pułkowej Szkoły Podoficerskiej. Komendantem szkoły był porucznik Czesław Mazurek, a instruktorami porucznicy: Leonard Matrybiński oraz Wiktor Neklaws. Ukończyło ją 43 szeregowców, a I lokatę zdobył starszy saper Stasiewski, II lokatę – starszy saper Armknecht, a III lokatę – starszy saper Margela.
19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził dzień 17 sierpnia jako święto pułkowe. 20 czerwca 1931 roku marszałek Piłsudski zmienił datę święta 8 bsap na 30 maja.
24 października 1929 roku 8 psap został przeformowany w 8 batalion saperów, w skład którego weszły: dowództwo, kwatermistrzostwo, pluton łączności, kompania administracyjna, kompania szkolna oraz cztery kompanie saperskie.
W lutym 1935 batalion wyodrębnił jedną kompanię, na bazie której zorganizowano 16 kompanię saperów.
Mobilizacja batalionu
8 batalion saperów był jednostką mobilizującą.
W dniach 24–26 sierpnia 1939 roku, w ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim, sformowano czternaście pododdziałów saperów dla Armii „Pomorze”:
- Szefostwo Fortyfikacji „Toruń” (typu II)
- Dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej Nr 81
- 4 batalion saperów (typu IIb) dla 4 DP – mjr Teofil Boniecki
- 15 batalion saperów (typu IIa) dla 15 DP – mjr Jan Guderski
- 48 batalion saperów (armijny typu IIb z plutonem mostowym czterotonowym nr 48) – mjr Wacław Wasilewski
- 181 rezerwowa kompania saperów
- 182 rezerwowa kompania saperów
- 183 rezerwowa kompania saperów
- 184 rezerwowa kompania saperów
- 81 pluton parkowy saperów
- 82 pluton parkowy saperów
- 181 lekka kolumna pontonowa (typu I)
- 182 lekka kolumna pontonowa (typu II)
Po zakończeniu mobilizacji batalion został rozwiązany.
Żołnierze 8 pułku (batalionu) saperów
Dowódcy pułku (batalionu)
- płk Witold Butler (1921–1927)
- ppłk Aleksander Stanisław Aleksandrowicz (1927–1930)
- ppłk Eustachy Gorczyński (1930–1936)
- mjr / ppłk sap. Stanisław Perko (1 III 1936 – 1 XII 1937)
- ppłk dypl. sap. Józef Grodecki (1937–1939)
Zastępcy dowódcy
- mjr Wiktor II Krajewski (1923)
- mjr Edward Nejberg (X 1926)
- ppłk SG Alfred Mitschke (od XI 1926)
- mjr Ludwik Aleksander Turulski (XI 1929 – III 1932)
- mjr sap. Stanisław Perko (28 VI 1933 – 1 III 1936)
- mjr Jan Guderski (1939)
Organizacja i obsada personalna batalionu w 1939 roku
Ostatnia pokojowa organizacja i obsada personalna batalionu:
- dowódca batalionu – ppłk dypl. Józef Grodecki
- I zastępca dowódcy batalionu – mjr Jan Guderski
- adiutant – por. Bańkowski Roman Marian
- oficer sztabowy ds. wyszkolenia – mjr Boniecki Teofil
- lekarz medycyny – por. lek. Witczak Teofil Władysław
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Wacław Wasilewski
- oficer mobilizacyjny – kpt. Feliksik Roman
- zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Skwierczyński Mieczysław
- oficer administracyjno-materiałowy – por. Jarzymowski Tadeusz
- oficer gospodarczy – kpt. int. Jakobschy Władysław
- dowódca kompanii gospodarczej – por. Sowiński Mieczysław Wojciech
- oficer żywnościowy – chor. Zbigniew Burian
- komendant parku – kpt. Brzostowicz Antoni
- zastępca komendanta – por. Sowiński Stefan
- dowódca kompanii specjalnej – kpt. dypl. Grzegrzółka Feliks
- dowódca plutonu łączności – kpt. dypl. Grzegrzółka Feliks
- dowódca plutonu przeciwgazowego – por. Tarajkowicz Leon
- dowódca kompanii szkolnej – kpt. Bojko Włodzimierz
- dowódca plutonu – por. Kubasik Eugeniusz
- dowódca plutonu – ppor. Goliński Jerzy
- dowódca plutonu – ppor. Juchtman Norbert
- dowódca plutonu – ppor. Mustajew Jerzy
- dowódca 1 kompanii – kpt. Wiśniewski Leonard
- dowódca plutonu – ppor. Bujnowski Tadeusz Wojciech
- dowódca plutonu – chor. Plewa Paweł
- dowódca 2 kompanii – por. Eugeniusz Stawiński
- dowódca plutonu – ppor. Eugeniusz Malejewski
- dowódca 3 kompanii – por. Wilhelm Arnold Krause
- dowódca plutonu – ppor. Władysław Łopacki
- dowódca plutonu – chor. Leon Fortunko
- dowódca 4 kompanii – por. Józef Dalecki
- dowódca plutonu – ppor. Paweł Jagodziński
- dowódca plutonu – por. rez. pdsc. Marian Stanisław Specyalski
- dowódca plutonu – chor. Jan Kowalski
- Oddelegowani na kurs
- por. Jan Dąbrowski
- ppor. Jan Kowalski
Żołnierze batalionu – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Symbole batalionu
Sztandar batalionu
18 marca 1924 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór sztandaru 8 pułku saperów w Dzienniku Rozkazów Wojskowych nr 11 poz. 159.
17 sierpnia 1924 roku generał dywizji Leonard Skierski wręczył dowódcy pułku sztandar, który został ufundowany przez społeczeństwo województwa pomorskiego. Na okuciu drzewca znajduje się inskrypcja: „W imieniu obywateli Ziemi Pomorskiej ofiarowują 8-mu Pułkowi Saperów Wojewodzina Pomorska Wanda Maria Wachowiakowa i Starosta Krajowy Pomorski dr Józef Wybicki w dniu 17 sierpnia 1924 r. w Toruniu”. Sztandar 8 bsap znajduje się obecnie w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka pamiątkowa
16 lipca 1925 roku minister spraw wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski, na wniosek dowódcy pułku, zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej 8 pułku saperów. Odznaka o wymiarach 42 × 42 mm ma kształt srebrnego krzyża o równo rozwidlonych ramionach pokrytych czarną emalią z czerwonym obrzeżem. Pomiędzy ramionami krzyża znajdowały się płomienie, z których wyrastały łopata, siekiera, kilof i kotwica. W centrum umieszczono białą tarczę z czerwonym obramowaniem, na której znajduje się gryf oraz rok utworzenia pułku „1921”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, połączona bez nitów. Na awersie na toporku widniały próby srebra i inicjały grawera JM. Wykonawcą odznaki był Józef Michrowski z Warszawy. Pierwsze odznaki wręczono podczas obchodów święta pułkowego w 1925 roku. Za szczególne zasługi dla pułku odznaki otrzymali: dr Wanda Maria Wachowiakowa, żona wojewody pomorskiego Stanisława Wachowiaka, dr Józef Wybicki, starosta krajowy pomorski, ks. dziekan Jerzy Sienkiewicz oraz mjr rez. dr Wojciech Jacobson.
Trąbka
W ramach dokumentacji braterstwa broni z wojskiem Italii, na której terytorium powstała 2 kompania XVI batalionu saperów, wchodząca w skład pułku, batalion otrzymał srebrną trąbkę od bratniego 8 Pułku Inżynierii Królewskiej Armii Italii. Trąbkę przekazał pułkownik Roatto, attaché włoski w Polsce, w dniu 11 listopada 1928 roku. Uroczystość wręczenia trąbki pułkowi odbyła się 17 listopada 1928 roku przy dźwiękach hymnu narodowego Polski i Włoch. Trąbka włoska jest noszona za dowódcą pułku podczas wszelkich uroczystości, w których pułk występuje jako całość.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Na uroczysty dzień święta Pułkowego 8-go Pułku Saperów : Toruń, 17. VIII. 1924. Stanisław Józef Małecki (oprac.). Toruń: 8 Pułk Saperów, 1924.
Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
Aleksander Gawina, Leonard Matrybiński, Wiktor Neklaws, Antoni Wojewódzki: 8 Pułk Saperów w Toruniu : Jednodniówka Nr 2 : 17.VIII.26. Józef Meleniewski (oprac.), Franciszek Muszyński (foto.). Toruń: Pomorska Drukarnia Rolnicza S.A. w Toruniu, 1926.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1. Brak numerów stron w książce.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 2 (183), Warszawa 2000, s. 105–108.
Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
Aleksander Gawdia: Zarys historji wojennej 8-go Pułku Saperów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].