8 Batalion Saperów (1939)

8 batalion saperów (8 bsap)

8 batalion saperów (8 bsap) był pododdziałem saperów w Wojsku Polskim II RP.

Batalion nie istniał w organizacji pokojowej armii. Został utworzony w 1939 roku przez 1 batalion saperów Legionów dla 8 Dywizji Piechoty.

Historia batalionu

Mobilizacja

8 batalion saperów nie był częścią pokojowej struktury Wojska Polskiego. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, batalion formowano w trybie alarmowym, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim. Mobilizującą jednostką był stacjonujący w Modlinie 1 batalion saperów Legionów. 8 batalion saperów stanowił organiczny pododdział saperów 8 Dywizji Piechoty. Batalion był mobilizowany według organizacji wojennej L.3662/mob.org., przewidzianej dla batalionów saperskich typu II. Kompanie 1. i 2. były pododdziałami pieszymi, natomiast 3 kompania zmotoryzowana oraz kolumna saperska dysponowały „wózkami ogumionymi, na których znajdował się sprzęt oraz 40 mb mostu pontonowego o nośności 4 ton”.

W kwietniu 1939 roku zmobilizowano 1 kompanię oraz zmotoryzowaną kompanię minerską, a także „szkielet” dowództwa batalionu. Inne źródła wskazują, że 3 zmotoryzowana kompania saperów została zmobilizowana na początku sierpnia 1939 roku. Od 15 sierpnia jednostka stacjonowała w rejonie Chorzele-Janowo, gdzie w współpracy ze Strażą Graniczną oraz 11 pułkiem ułanów przygotowywała obiekty do zaplanowanych zniszczeń. Od 25 sierpnia kompania pakowała materiał wybuchowy w obiektach na wskazanym odcinku oraz wewnątrz przewidywanej obrony w rejonie Krzynowłogi Małej i Dużej. W dniach 24-25 sierpnia 2 kompania saperów oraz pozostałe pododdziały batalionu zebrały się we wsi Bronisławka koło Modlina. Po mobilizacji, pododdziały batalionu przystąpiły do prac fortyfikacyjnych w Modlinie, z poszanowaniem pól, na odcinkach „Pomiechówek”, „Twierdza”, „Zakroczym”, budując zapory trójrzędowe z płotu kolczastego, małe lekkie schrony polowe, a także rozstawiając kozły hiszpańskie oraz zabezpieczając ściany rowów strzeleckich płotami z wikliny. Dnia 27 sierpnia do prac na odcinku 8 batalionu przydzielono dwie kompanie sformowane z nadwyżek mobilizacyjnych 1 bsap. Leg. W lasach nadleśnictwa Pomiechówek i Kromnów prowadzone były prace związane z wyrębem drewna na potrzeby fortyfikacji. Działania te trwały do 29 sierpnia, kiedy to w nocy z 29 na 30 sierpnia batalion wyruszył do rejonu Płońska, podążając za oddziałami macierzystej 8 DP, a następnie do miejscowości Młock i Lipiny.

Działania bojowe

Po wybuchu wojny 8 batalion saperów stacjonował w rejonie Lipin. W dniach 1 i 2 września 1939 roku zmotoryzowana kompania saperska opóźniała niemieckie natarcie wzdłuż trasy Janowo-Przasnysz, wykonując zawały leśne oraz niszczenia. 2 września 8 bsap otrzymał rozkaz od sztabu 8 DP, aby maszerować do wsi Kozdroje, jednocześnie wydzielając 3 plutony saperów oraz drużynę dla Kwatery Głównej 8 DP, by ułatwić marsz jednostkom artylerii. Obszar batalionu był bombardowany przez niemieckie lotnictwo, jednak nie odnotowano strat. Nocą z 2 na 3 września 8 batalion przeniósł się do wsi Regimin, a kolumna pontonowa udała się do lasu Trzcinka. 3 września kompania zmotoryzowana na odcinku Mazowieckiej Brygady Kawalerii, w związku z wprowadzeniem do walki niemieckich czołgów, przygotowała pola minowe, które skutecznie zatrzymały niemiecką broń pancerną. Tego dnia kolumna pontonowa batalionu pomaszerowała do Ciechanowa, jednak w trakcie marszu została ostrzelana przez niemiecką artylerię ciężką, po czym kontynuowała marsz do lasów opinogórskich, a następnie, na rozkaz dowódcy batalionu, udała się w kierunku Glinojecka. W wyniku nalotu lotnictwa niemieckiego 4 września kolumna podzieliła się na dwie części, z których jedna, pod dowództwem por. rez. Grzegorzewskiego, przemaszerowała przez Raciąż na Płock, gdzie dotarła w nocy 4/5 września. Rano 4 września 8 bsap wyruszył z Regimina do Unikowa, jednak w trakcie marszu, przed celem, doszło do silnego nalotu niemieckiego, w wyniku którego kolumna batalionu się rozproszyła. Mjr Klimowicz zdołał zebrać część batalionu, z którą wycofał się na Płońsk i Wyszogród, podczas gdy pozostała część batalionu przeszła do odwrotu w sposób rozproszony. 6 września 8 bsap zebrał rozproszone grupy w rejonie wsi Rybitew w Puszczy Kampinoskiej, osiągając od 50 do 70% stanu w pododdziałach. W Płońsku, 4 września, do batalionu dołączyła 3 kompania zmotoryzowana, która w trakcie marszu była atakowana przez niemieckie lotnictwo, jednak nie poniosła większych strat. Na rozkaz dowódcy 8 DP, 7 września zmotoryzowany pluton saperów wysadził most na Wiśle w Wyszogrodzie, podczas gdy część kolumny pontonowej poniżej mostu uruchomiła przeprawę promową. Wieczorem 7 września 8 bsap pomaszerował do Modlina, gdzie dołączył do niego pluton kolumny pontonowej pod dowództwem por. rez. Grzegorzewskiego. 8 września batalion skoncentrował się w Modlinie, osiągając pełny skład, a straty wyniosły jednego zaginionego oficera oraz dwóch poległych saperów, utracono również ciężarówkę i wóz narzędziowy. 8 bsap, wspólnie z baterią artylerii pozycyjnej, zajął obronę odcinka na południu twierdzy od strony drogi Warszawa-Modlin. 9 września wieczorem, zmotoryzowana kompania udała się do wsi Struga w Puszczy Kampinoskiej, gdzie zniszczyła wszystkie środki przeprawowe na prawym brzegu Wisły w rejonie Wyszogrodu. W dniach 12-13 września kompania zmotoryzowana wsparła jednostki Armii „Pomorze” przy przeprawie przez Bzurę w rejonie Sochaczewa. Do wsi Struga skierowano także kolumnę pontonową batalionu, jednak przez naloty lotnictwa niemieckiego straciła większość koni i część wozów z pontonami. Kolumna została rozwiązana, a żołnierzy wcielono do pozostałych trzech kompanii batalionu. 9 września 8 batalion odbudował most polowy na Wiśle z powodu zniszczenia wszystkich przepraw na Wiśle i Narwi w obrębie twierdzy Modlin. Dodatkowo, z pontonów znalezionych w koszarach batalionu mostowego w Kazuniu, zbudowano most pontonowy na Narwi w Nowym Dworze. Nocą z 14 na 15 września uruchomiono przeprawę promową z 6 promów, przez które przeprawiono część oddziałów z Grupy Operacyjnej gen. bryg. W. Thommeé, a część przez most polowy w Kazuniu. Przeprawa trwała także przez cały dzień 15 września. W związku z wcieleniem do batalionu saperów żołnierzy z rozbitych oddziałów, liczba ta wzrosła do 1600 żołnierzy i 280 koni. Po 20 września saperzy batalionu zbudowali most polowy w Nowym Dworze, jednak został on zniszczony przez niemiecką artylerię, podobnie jak most pontonowy. Z zasobów batalionu sformowano szwadron rozpoznawczy, którego skład tworzyły pluton kompanii zmotoryzowanej oraz jezdni z 113 i 112 lekkich kolumn pontonowych, liczący 120 żołnierzy, 3 oficerów i 120 szeregowych, dysponujący 2 ckm, 6 rkm, 1000 min ppanc, a także 2 łazikami i 2 furgonami. Nocą z 22 na 23 września szwadron wyruszył do puszczy, ale 24 września został rozbity przez wojska niemieckie, wracając do Modlina 27 września jedynie z jednym furgonem. Batalion zorganizował polowy szpital, gromadząc sprzęt medyczny i kwaterunkowy. W trakcie obrony Modlina, 8 bsap wielokrotnie odbudowywał most pontonowy na Narwi oraz mosty polowe na Narwi i Wiśle. Prowadzono stałe naprawy wszystkich mostów, często pod ostrzałem artylerii niemieckiej oraz atakami lotnictwa, co spowodowało znaczne straty w ludziach. Batalion skapitulował 29 września. Od 29 września do 1 października, na podstawie umowy kapitulacyjnej, rozminowywał drogi i dojazdy.

29 września 1939 roku dowódca Armii „Warszawa”, generał dywizji Juliusz Rómmel, w uznaniu zasług oraz odwagi w czasie walk z Niemcami, odznaczył:

Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari:

  • mjr inż. Walerian Kilmowicz,
  • kpt. Stanisław Józef Lipiński,
  • por. Bronisław Tołwiński,
  • ppor. Edward Fedorowicz,
  • śp. sap. Jan Kowalski,

Krzyżem Walecznych:

  • kpt. Wiktor Klimowicz (po raz trzeci),
  • por. Marian Madejski (po raz drugi),
  • kpr. Jan Bazarnik (po raz drugi),
  • kpr. Marian Mirgos (po raz drugi),
  • śp. sap. Jan Jankowski (po raz drugi),
  • sap. Bronisław Mazur (po raz drugi),
  • por. Bolesław Wacław Anecki,
  • plut. Michał Piotrowski,
  • sap. Stanisław Nowak.

Struktura i obsada etatowa

Obsada personalna we wrześniu 1939:

Dowództwo batalionu

  • dowódca – mjr inż. Walerian Kilmowicz
  • zastępca dowódcy – kpt. Wiktor Klimowieź
  • adiutant – ppor. rez. Zygmunt Czesław Renczarski
  • oficer płatnik – ppor. rez. NN
  • oficer gospodarczy – ppor. rez. NN

1 kompania

  • dowódca kompanii – kpt. Mieczysław Ostoja–Hełczyński (do 16 IX 1939), ppor. Edward Fedorowicz
  • dowódca I plutonu – ppor. Edward Fedorowicz
  • dowódca II plutonu – ?
  • dowódca III plutonu – ?

2 kompania

  • dowódca kompanii – kpt. Stanisław Józef Lipiński
  • dowódca I plutonu – por. rez. Czesław Feliks Jurczyński
  • dowódca II plutonu – ppor. Stanisław Przymanowski
  • zastępca dowódcy plutonu – ppor. rez. Zygmunt Leszczyński
  • dowódca III plutonu – ppor. Kazimierz Brzeziński
  • zastępca dowódcy plutonu – ppor. rez. inż. Stanisław Serejko

3 zmotoryzowana kompania minerska

  • dowódca kompanii – por. Bolesław Wacław Anecki
  • dowódca plutonu minerskiego – ppor. rez. Marian Skoczek
  • dowódca plutonu minerskiego – ppor. rez. Bronisław Góralski
  • dowódca plutonu transportowego – ppor. Antoni Zawojski

Kolumna saperska

  • dowódca kompanii – por. Bronisław Tołwiński
  • dowódca I plutonu – ppor. Jerzy Borkowski
  • dowódca plutonu przeprawowego – ppor. rez. Stefan Grzegorzewski
  • por. Marian Madejski

Pluton przeciwgazowy

  • dowódca plutonu – ?

W batalionie walczył także sierż. pchor. Ryszard Białous, który w trakcie powstania warszawskiego dowodził harcerskim batalionem AK „Zośka”.

Przypisy

Bibliografia

Zdzisław Józef Cutter: Polskie wojska saperskie w 1939 r. : organizacja, wyposażenie, mobilizacja i działania wojenne. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2003. ISBN 83-7098-834-2.

Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.

Stefan Grzegorzewski, Relacja z Kampanii Wrześniowej 1939 r., Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.

Czesław Feliks Jurczyński, Relacja z działań wojennych we wrześniu 1939 r., Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.

Walerian Kilmowicz, Działania saperów w obronie Modlina w 1939 roku. Notatki, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.

Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3

Cutter Zdzisław. Mobilizacja wojsk saperskich we wrześniu 1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3, s. 5-33, 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.

Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.

Piotr Zarzycki: 1 Batalion Saperów Legionów. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 69. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 0388773496.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.