8 Batalion Pancerny (8 bpanc) – jednostka broni pancernych Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Jednostka ta funkcjonowała w czasie pokoju, realizując zadania mobilizacyjne wobec oddziałów oraz pododdziałów broni pancernej. Oprócz tego, 8 bpanc zajmował się również organizacją i szkoleniem. Stacjonował w Bydgoszczy, a w 1939 roku, po zmobilizowaniu przewidzianych jednostek zgodnie z planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Batalion został powołany na podstawie rozkazu ministra Spraw Wojskowych z 26 lutego 1935 roku, na bazie kadry 8 dywizjonu samochodowego oraz kompanii samochodów pancernych, która wcześniej została wydzielona z Żurawicy.
Jednostka stacjonowała w garnizonie Bydgoszcz.
W skład wyposażenia wchodziło 46 czołgów TK-3 oraz 9 wozów wz.34. Batalion ten zaliczano do typu I.
Struktura organizacyjna
- dowództwo
- kwatermistrzostwo
- kompania szkolna
- kompania czołgów (starszy rocznik)
- szwadron pancerny (młodszy rocznik)
- kompania motorowa
- kompania gospodarcza i składnica
- pluton łączności
- park motorowy
- pluton przewozowy w Toruniu dla obsługi DOK VIII
Mobilizacja w sierpniu 1939
8 batalion pancerny pełnił rolę jednostki mobilizującej. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, dowódca batalionu był odpowiedzialny za przygotowanie oraz przeprowadzenie mobilizacji jednostek czołgów i samochodów w Bydgoszczy, natomiast dowódca plutonu przewozowego, działającego jako wydzielony pododdział, odpowiadał za mobilizację jednostek w Toruniu.
15 lipca 1939 roku sformowano 1 i 2 kolumnę samochodów ciężarowych 8 baonu pancernego oraz pluton techniczny, które nie były uwzględnione w tabelach mobilizacyjnych. 18 sierpnia 1939 roku nadano im numerację mobilizacyjną: kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 854, kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 855 oraz pluton techniczny nr 801. 22 sierpnia 1939 roku obie kolumny oraz pluton techniczny zostały przydzielone do 27 Dywizji Piechoty.
Działania niebojowych jednostek zmobilizowanych w 8 bpanc
Kolumny samochodowe
Większość kolumn samochodowych została zmobilizowana przez 8 batalion pancerny zgodnie z planem. Obsługiwały one Armię „Pomorze” według wytycznych kwatermistrza armii. Po mobilizacji skoncentrowały się w dniach 28-30 sierpnia w rejonie lasów nadleśnictwa Toruń. Dowódca kolumny nr 851 to chor. Włodzimierz Michałek, natomiast dowódcą kolumny nr 852 był ppor. rez. Jerzy Zdzitowiecki. 1 września obie kolumny przewiozły batalion II/65 pp z Gniewa przez Grudziądz do odwodu 16 DP. Część kolumn transportowała zapasy amunicji jako „ruchomy magazyn”. Kolumna samochodów osobowych nr 81 obsługiwała Kwaterę Główną Armii „Pomorze”. Po działaniach na Pomorzu, kolumny wzięły udział w bitwie nad Bzurą, transportując m.in. 26 DP oraz dostarczając amunicję i zaopatrzenie z magazynów do jednostek armii. Większość kolumn zginęła 17 września w rejonie Iłowa w wyniku ataków lotnictwa niemieckiego, artylerii i broni pancernej. Kolumna samochodów ciężarowych w kraju nr 81 oraz kolumna samochodów osobowych i sanitarnych nr 8 były przeznaczone dla dowódcy Okręgu Korpusu nr VIII.
Parks 8 bpanc
Dla Armii „Pomorze” przewidziano czołówkę reperacyjną nr 12, mobilizowaną przez Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie, która miała osiągnąć gotowość dopiero 7 dnia mobilizacji. W związku z tym zdecydowano o pozostawieniu parku batalionu pod dowództwem kpt. Augustyna Czanka. Do 6 września park prowadził naprawy sprzętu pancernego i samochodowego we Włocławku. Następnie przemieścił się w kierunku południowym, dołączając do 81 dywizjonu pancernego, 16 września w Strusowie koło Trębowli. Część personelu trafiła do niewoli sowieckiej, a część zdołała dotrzeć na granicę rumuńską 18 września.
Oddział Zbierania Nadwyżek 8 bpanc
Po zmobilizowaniu oddziałów zgodnie z planem „W”, batalion został rozwiązany, a nadwyżki ewakuowano do Żurawicy, do Ośrodka Zapasowego Broni Pancernych nr 3 mjr. Zygmunta Chabowskiego. Z tej grupy żołnierzy z 8 batalionu pancernego część została skierowana do Ośrodka Zapasowego Broni Pancernych nr 2 ppłk. Rudolfa Kosteckiego. Ośrodki, do których weszły nadwyżki 8 bpanc, ewakuowano do Podkamienia koło Brodów. W związku z wkroczeniem wojsk sowieckich 17 września, OZBPanc nr 3 został ewakuowany 18 września przez przejście graniczne w Jabłonicy na teren Węgier, gdzie został internowany.
Żołnierze batalionu
Dowódcy batalionu
- ppłk Andrzej Meyer
- ppłk Jerzy Gliński (do 1939)
Obsada personalna batalionu w marcu 1939
Żołnierze 8 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.
Symbole batalionu
Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 roku batalion otrzymał sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, miał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego znajdował się Znak Pancerny, który również umieszczono na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono:
- w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
- w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu — herb kaszubski
- w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 8 batalionu pancernego
Uroczyste wręczenie sztandaru miało miejsce 26 maja 1938 roku na Polu Mokotowskim w Warszawie, a wręczenia dokonał minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza.
We wrześniu 1939 roku sztandar został ewakuowany do Ośrodka Zapasowego w Żurawicy, a następnie przewieziony do Podkamienia za Lwowem. Stamtąd dotarł wraz z kolumną ewakuacyjną w rejon granicy węgierskiej w Jabłonicy. 18 września, około godziny 14:00, sztandar został spalony.
Odznaka pamiątkowa
28 maja 1937 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 8 batalionu pancernego. Odznaka miała formę srebrnej, ośmiobocznej promienistej tarczy z nałożonym na środku trójkątnym, przedzielonym pionowo proporczykiem pancernym. Lewe pole proporczyka było emaliowane na pomarańczowo, a prawe na czarno. W górnej części proporczyka znajdowała się emaliowana na złoto ośmioboczna tarcza z czarnym, emaliowanym Gryfem. Autorem projektu odznaki był Andrzej Meyer. Odznaki były produkowane w wersjach: oficerskiej – emaliowanej, podoficerskiej – malowanej farbami oraz żołnierskiej – srebrzonej, bez emalii. Istniała także wersja odznak emaliowanych z gryfem na polu emaliowanym na biało.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Waldemar Rezmer: Operacyjna służba sztabów Wojska Polskiego w 1939. Organizacja. Zasady funkcjonowania. Przygotowanie do wojny. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2010. ISBN 978-83-930318-1-8.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
Jan Tarczyński: 8 Batalion Pancerny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 74. ISBN 83-87103-03-9.