8 Armia
8 Armia (ang. Eighth Army) – jedna z najbardziej rozpoznawalnych formacji brytyjskich podczas II wojny światowej, działająca na Afryce Północnej oraz na Półwyspie Apenińskim.
Była to formacja brytyjska, zawsze dowodzona przez brytyjskich oficerów, jednakże w jej skład wchodziły jednostki z całego Imperium Brytyjskiego, a także z krajów okupowanych przez Niemców, przede wszystkim z Polski i Francji.
Do wyróżniających się jednostek 8 Armii należały: 5 Korpus, 10 Korpus, 13 Korpus, 30 Korpus, 1 Korpus Kanadyjski oraz 2 Korpus Polski.
Organizacja
8 Armia została sformowana we wrześniu 1941 roku z brytyjskich sił stacjonujących w Egipcie. Dowództwo objął wówczas generał porucznik Sir Alan Cunningham. Numeracja armii pochodziła od faktu, że na początku wojny, w latach 1939–1940, Brytyjczycy utworzyli Brytyjski Korpus Ekspedycyjny, a Francuzi sformowali siedem armii.
Początkowo armia składała się z dwóch głównych jednostek lądowych: XXX Korpusu pod dowództwem generała-porucznika Charlesa Norriego oraz XIII Korpusu generała-porucznika Reade’a Godwin-Austena.
W skład XXX Korpusu wchodziły 7 Dywizja Pancerna (dowódca generał-major William Gott), 1 Południowoafrykańska Dywizja Piechoty (dowódca gen-mjr George Brink) oraz 22 Brygada Gwardii. XIII Korpus składał się z 4 Hinduskiej Dywizji Piechoty (dowódca gen-mjr Frank Messervy), 2 Nowozelandzkiej Dywizji Piechoty (dowódca gen-mjr Bernard Freyberg) oraz 1 Brygady Czołgów. Podporządkowany 8 Armii został garnizon miasta Tobruk, w skład którego wchodziła brytyjska 70 Dywizja Piechoty (dowódca gen-mjr Ronald Scobie) oraz Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. W rezerwie armijnej działała 2 Południowoafrykańska Dywizja Piechoty. Łącznie siły te stanowiły siedem dywizji.
Do momentu, gdy 8 Armia po raz drugi stanęła do walki pod El Alamein, liczyła już ponad 220 tysięcy żołnierzy w dziesięciu dywizjach oraz kilku samodzielnych brygadach.
Kampanie
Afryka Północna
8 Armia po raz pierwszy zainaugurowała swoje działania w ramach operacji Crusader, mającej na celu przerwanie frontu niemiecko-włoskiego oraz uwolnienie załogi oblężonego Tobruku. 17 listopada 1941 roku armia przekroczyła granicę egipsko-libijską i zaatakowała siły Afrika Korps dowodzone przez Erwina Rommla.
26 listopada naczelny dowódca sił brytyjskich na Bliskim Wschodzie, generał Sir Claude Auchinleck, zdymisjonował Cunninghama i powierzył dowodzenie generałowi-majora Neilowi Ritchie. Mimo pewnych sukcesów taktycznych, Rommel na koniec roku 1941 został zmuszony do wycofania się z oblężenia Tobruku, kierując się do El Agheila. W lutym 1942 Rommel przegrupował swoje siły, co zmusiło 8 Armię do odwrotu na linię obrony pod Gazalą, zaledwie na zachód od Tobruku. Obie strony zaczęły wzmacniać swoje siły, jednak Rommel jako pierwszy przejął inicjatywę, zmuszając Brytyjczyków do opuszczenia pozycji pod Gazalą.
Ritchie okazał się niezdolny do powstrzymania Rommla, co skutkowało jego odwołaniem. Dowództwo nad armią przejął osobicie Auchinleck, który zatrzymał Armię Pancerna Afrika w I bitwie pod El Alamein. Auchinleck, planując przegrupowanie 8 Armii, zastał się pod silnym naciskiem ze strony Churchilla, domagającego się natychmiastowego ataku. Wkrótce okazało się, że Auchinleck nie jest w stanie wykorzystać swojego sukcesu pod El Alamein i w sierpniu 1942 roku został odwołany, a jego miejsce zajął generał Alexander, podczas gdy dowództwo 8 Armii objął gen-por William Gott. Gott zginął w katastrofie lotniczej, zmierzając na objęcie stanowiska, a dowództwo przejął gen-por Bernard Law Montgomery. Alexander i Montgomery zdołali oprzeć się naciskom Churchilla i zwiększyli siłę armii, dodając do istniejących korpusów (XIII i XXX) silną formację pościgową, mianowicie X Korpus.
Na początku listopada 1942 roku 8 Armia odnosiła sukces w decydującej II bitwie pod El Alamein, a następnie wyruszyła w pościg za wycofującymi się wojskami Osi, osiągając w lutym 1943 roku niemiecką linię obrony na granicy z Tunezją, gdzie operacyjne dowodzenie przejęła 18 Grupa Armii. W marcu 8 Armia, wspólnie z 1 Armią, działającą w Tunezji od listopada 1942 roku, pokonała wojska Osi i w maju zmusiła je do kapitulacji.
We Włoszech
8 Armia brała udział w kampanii we Włoszech, która rozpoczęła się od operacji Husky, czyli lądowania na Sycylii, z udziałem 8 Armii oraz amerykańskiej 7 Armii. Po podjęciu przez aliantów decyzji o lądowaniu na Półwyspie Apenińskim, pododdziały 8 Armii przeprowadziły desant na „czubku włoskiego buta” (operacja Baytown) oraz w Tarencie (operacja Slapstick). Po połączeniu się na lewym skrzydle z oddziałami amerykańskiej 5 Armii, która lądowała pod Salerno, 8 Armia kontynuowała walkę z Niemcami, posuwając się na północ na wschodnim skrzydle wojsk alianckich.
Pod koniec 1943 roku generał Montgomery został wezwany do Anglii w związku z przygotowaniami do lądowania w Normandii, a dowodzenie 8 Armią objął gen-por Oliver Leese.
Po trzech nieudanych próbach przełamania umocnień linii Gustawa przez oddziały 5 Armii amerykańskiej, 8 Armia w kwietniu 1944 roku została przerzucona znad Adriatyku na zachodnie stoki Apeninów, aby przygotować zmasowane uderzenie – wspólnie z 5 Armią – w kierunku Rzymu. Czwarta bitwa o Monte Cassino zakończyła się sukcesem, a 8 Armia wkroczyła do środkowych Włoch, a 5 Armia w początkach czerwca do Rzymu.
Letnia ofensywa doprowadziła do zdobycia Florencji, po czym siły alianckie zatrzymały się przed linią Gotów. 8 Armia wróciła na wybrzeże Adriatyku, gdzie udało jej się przełamać niemieckie umocnienia (w walce o Ankonę ponownie wyróżnił się 2 Korpus Polski), ale do końca roku Aliantom nie udało się wedrzeć do doliny Padu. W październiku Leese został skierowany do Południowowschodniej Azji, a jego obowiązki przejął gen-por Sir Richard McCreery.
W trakcie ofensywy wiosennej 1945 roku 8 Armia, współpracując z amerykańską 5 Armią, zdołała zniszczyć wiele elementów niemieckiej Grupy Armii C broniącej Bolonii, przy czym 2 Korpus Polski wkroczył do miasta jako pierwszy, wyprzedzając Amerykanów. Po zdobyciu Bolonii, szybko opanowano północne Włochy i wkroczono do Austrii. Problemy pojawiły się, gdy oddziały brytyjskie napotkały partyzantów jugosłowiańskich. Siły Tito zajęły i planowały zaanektować Wenecję Julijską. Dopiero 2 maja 2 Dywizja Nowozelandzka zdołała wyzwolić Triest i ustabilizować sytuację.
8 Armia zakończyła swoją działalność bojową w Austrii, przekształcając się w Brytyjskie Siły Okupacyjne w tym kraju.
Dowódcy 8 Armii 1941-45
gen-por Alan Cunningham: 9 września – 26 listopada 1941
gen-mjr Neil Ritchie: 26 listopada 1941 – 25 czerwca 1942
gen Claude Auchinleck: 25 czerwca – 13 sierpnia 1942
gen-por Bernard Law Montgomery: 13 sierpnia 1942 – 29 grudnia 1943
gen-por Oliver Leese: 29 grudnia 1943 – 1 października 1944
gen-por Richard McCreery: 1 października 1944 – lipca 1945
Zobacz też
Bibliografia
The Oxford Illustrated History of the British Army, David GD.G. Chandler, Ian Frederick William I.F.W. Beckett, Oxford: Oxford University Press, 1994, ISBN 0-19-869178-5, OCLC 31382147. Brak numerów stron w książce
Alan Moorehead: The March to Tunis: The North African War 1940-1943, Harper and Row, New York 1967
Adrian Stewart: Early Battles of the Eighth Army: Crusader to the Alamein Line, Pen & Sword, Barnsley, England 2002