7TP

7TP (skrót od siedmiotonowy, polski) to polski czołg lekki, który został zaprojektowany przed II wojną światową. Wraz z tankietkami TK-3 i TKS stanowił on kluczową broń polskich sił pancernych podczas wojny obronnej w 1939 roku.

Historia

Konstrukcja czołgu 7TP była rozwinięciem brytyjskiego czołgu Vickers E, którego Polska nabyła licencję w okresie międzywojennym. Proces produkcji czołgu rozpoczął się wiosną 1935 roku. W odróżnieniu od Vickersa, 7TP był napędzany mocniejszym silnikiem wysokoprężnym, co czyniło go pierwszym w Europie i jednym z pierwszych na świecie czołgów z takim typem silnika. Silnik dieslowski został również doceniony przez ZSRR, który w tym czasie zaczął montować czołgi BT-7M. Użycie oleju napędowego było znacznie bezpieczniejsze w porównaniu do popularnych wówczas silników benzynowych, które były bardziej łatwopalne. Zmiany w układzie napędowym wpłynęły na sylwetkę czołgu, który zyskał również nieco grubszy pancerz.

Pierwsze 25 czołgów zostało wyprodukowanych w wersji dwuwieżowej, a ostateczna wersja jednowieżowa była wyposażona w armatę przeciwpancerną 37 mm Bofors, opracowaną przez firmę Bofors.

Nie ma dokładnych danych na temat łącznej liczby wyprodukowanych czołgów. Często podaje się, że przed wojną istniało ich od 132 do 134. Wersji 7TP było kilka:

  • Według J. Magnuskiego, ogółem wyprodukowano 132 czołgi seryjne (w tym 11 oddanych do użytku we wrześniu 1939) oraz co najmniej 4 prototypy (wykonane ze standardowej stali).
  • Czołgi były produkowane przez Państwowe Zakłady Inżynierii w Ursusie.
  • Opracowanie „Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939” podaje, że ogólna liczba pojazdów wynosiła 134, w tym 109 jednowieżowych i 25 dwuwieżowych (niektóre z nich później przebudowano na jednowieżowe, a inne pełniły rolę pojazdów szkolnych).

Państwowe Zakłady Inżynierii przeprowadziły testy jednego egzemplarza 7TP (nr rejestracyjny 1766) z silnikiem CT1D. Był to wstęp do dalszych prac rozwojowych nad czołgiem 7TP. W nomenklaturze powojennej pojazd ten określano jako 9TP.

Opis

W momencie wybuchu wojny, czołg 7TP był jedną z najbardziej udanych konstrukcji w obszarze broni pancernej. Oferował szereg innowacyjnych rozwiązań, takich jak peryskop odwracalny zaprojektowany przez Rudolfa Gundlacha, który umożliwiał załodze obserwację pola bitwy w zakresie 360 stopni, oraz silnik wysokoprężny.

Od 1938 roku w dwuwieżowej wersji czołgu montowano także krajowej produkcji radiostację RKBc, która zapewniała łączność na odległość 6 km oraz jej nowocześniejszy wariant 2N/C, umożliwiający łączność na dystansie 25 km dzięki zastosowaniu klucza. W wersji jednowieżowej przewidziano specjalne miejsce na radiostację 2N/C oraz anteny nadawcze i odbiorcze, przeznaczone dla dowództwa. Do września 1939 roku ministerstwo wojny zakupiło około 38 sztuk nowszych radiostacji.

Pod względem opancerzenia, 7TP ustępował jedynie nowszym wersjom niemieckich czołgów PzKpfw III E i PzKpfw IV B-C, które były średnimi czołgami o masie do 20 ton. Czołgi 7TP były lepsze od niemieckich czołgów lekkich PzKpfw I i II, a także mogły skutecznie zwalczać ówczesne niemieckie czołgi średnie (PzKpfw III i IV).

Testy przeprowadzone w ZSRR jesienią 1939 roku wykazały, że 7TP był najciekawszą i najbardziej nowoczesną konstrukcją wśród znanych wariantów czołgu Vickers 6-tonowego, mimo że w ZSRR produkowano własny odpowiednik, czołg T-26, który był testowany w warunkach bojowych, m.in. podczas wojny domowej w Hiszpanii.

Plany produkcji i dostarczania wojsku czołgów 7TP

Koszt wyprodukowania jednego czołgu 7TP wynosił około 181 500 zł bez uzbrojenia i 231 000 zł z uzbrojeniem. Koszt sformowania batalionu, składającego się z trzech kompanii czołgów 7TP, wraz z amunicją i garażami, wynosił 18 830 000 zł.

W 1937 roku wstrzymano produkcję czołgów 7TP, uznając je za nieodpowiadające wymaganiom pola walki, jednak nie rozpoczęto produkcji nowych typów. Dopiero w 1939 roku, w trybie alarmowym, wznowiono produkcję nieznacznie zmodyfikowanych czołgów 7TP, co doprowadziło do sytuacji, w której 1 września 1939 roku Wojsko Polskie dysponowało tylko niewielką liczbą tych pojazdów, jako że przez lata możliwości produkcyjne zakładów zbrojeniowych nie były w pełni wykorzystywane.

Do 31 sierpnia 1939 roku dostarczono jedynie 112 czołgów w wersji jednowieżowej. Na koniec grudnia 1939 roku planowano dostarczyć kolejnych 67 czołgów, co pozwoliłoby na sformowanie trzeciego batalionu czołgów lekkich, prawdopodobnie w Zgierzu. Do 30 kwietnia 1940 roku planowano dostarczenie dodatkowych 121 czołgów, co umożliwiłoby utworzenie czwartego batalionu czołgów lekkich z silnikiem CT1D. Harmonogram dostaw czołgów nie był jednak zsynchronizowany z harmonogramem dostaw uzbrojenia, co skutkowało większą liczbą czołgów niż wymagano dla czterech batalionów. Do 31 lipca 1940 roku przewidywano dostarczenie kolejnych 50 czołgów, co miało umożliwić sformowanie piątego i szóstego batalionu czołgów lekkich (również z silnikami CT1D).

Należność wyposażenia w amunicję według norm z 1939 roku: Batalion czołgów 7TP

Do działa 37 mm – 4,0 JO (w tym: na wozie pancernym – 2,00 JO, wóz amunicyjny w plutonie gospodarczym batalionu – 2,00 JO);

Do ckm – 4,0 JO (w tym: na wozie pancernym – 1,98 JO, w patrolu reperacyjnym – 0,02 JO, wóz amunicyjny w plutonie gospodarczym batalionu – 2,00 JO)

1 JO do działa 37 mm: 40 nabojów, w tym 14 nabojów przeciwpancernych oraz 26 nabojów z granatem kruszącym. 1 JO do ckm: 2000 nabojów, w tym 1400 nabojów ciężkich, 200 nabojów przeciwpancernych oraz 400 nabojów przeciwpancerno-świetlnych.

Służba

Czołgi 7TP brały udział w kampanii wrześniowej 1939 roku jako część następujących jednostek Wojska Polskiego (według „Wielkiego Leksykonu Uzbrojenia Wrzesień 1939”):

  • 1. Batalion Czołgów Lekkich – 56 pojazdów (w tym 7 dwuwieżowych), z czego 26 w zapasie mobilizacyjnym (wyłącznie jednowieżowe klasy „A”), 23 jako szkolno-mobilizacyjne (jednowieżowe klasy „B”) oraz 7 szkolnych (tylko dwuwieżowe, w tym prototypowy „Słoń” klasy „C”)
  • 2. Batalion Czołgów Lekkich – 57 pojazdów (w tym 10 dwuwieżowych). 26 w zapasie mobilizacyjnym (tylko jednowieżowe klasy „A”), 23 jako szkolno-mobilizacyjne (klasa „B” – w tym 2 dwuwieżowe) oraz 8 szkolnych (klasa „C” – tylko dwuwieżowe)
  • 1 Kompania Czołgów Lekkich Dowództwa Obrony Warszawy – 10 czołgów 7TP (8 dwuwieżowych, w tym jeden prototypowy „Smok” oraz 2 jednowieżowe), wszystkie pojazdy oznaczone jako szkolne klasy „C”
  • 2 Kompania Czołgów Lekkich Dowództwa Obrony Warszawy – 11 jednowieżowych czołgów 7TP w trakcie prób odbiorczych (klasa „A”)

1. Batalion Czołgów Lekkich z Armii Odwodowej „Prusy” brał udział w walkach odwrotowych od rejonu Tomaszowa Mazowieckiego do ujścia Pilicy do Wisły, gdzie stracono większość sprzętu. Około 20 czołgów udało się wycofać i dołączyły do Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, a następnie brały udział w walkach pod Tomaszowem Lubelskim, gdzie zostały zniszczone.

Po kampanii wrześniowej 1939 roku, armia niemiecka zdobyła niektóre z tych maszyn, które zostały włączone do Wehrmachtu pod oznaczeniem Pzkpfw 731 (p) 7TP, chociaż brak jest dowodów na ich użycie w działaniach bojowych – były głównie wykorzystywane do służby okupacyjnej.

Na bazie czołgu 7TP opracowano także ciągnik artyleryjski C7P, a w planach było stworzenie cięższej wersji czołgu 7TP, znanej jako 9TP (o masie 10,6 – 11,2 tony, z pancerzem do 30–40 mm).

Użytkownicy

Polska: 109 czołgów 7TP jednowieżowych, 25 czołgów 7TP dwuwieżowych.

III Rzesza: około 20 jednowieżowych czołgów 7TP zdobytych podczas kampanii wrześniowej, przemianowanych na PzKpfw 7TP 731(p).

ZSRR: co najmniej 4 czołgi 7TP zdobyte w czasie kampanii wrześniowej, używane do testów.

Stany Zjednoczone: 1 czołg 7TP zdobyty w czasie operacji Overlord, dalsze losy nieznane.

Rekonstrukcja czołgu 7TP

W Polsce nie zachował się żaden kompletny egzemplarz tego pojazdu. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie posiada jedynie fragmenty podwozia i wieży. W 2006 roku grupa entuzjastów techniki militarnej II RP z Bielska-Białej, zorganizowana w Fundacji Wojskowości Polskiej, rozpoczęła rekonstrukcję czołgu na podstawie dostępnych planów i części. Rekonstruktorzy sukcesywnie prezentowali wyniki swojej pracy podczas imprez historycznych. W 2009 roku miała miejsce prezentacja częściowo zrekonstruowanego 7TP przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie. Dzięki wsparciu kancelarii prezydenta RP, sfinansowano rekonstrukcję układu jezdnego czołgu. Całkowita rekonstrukcja zakończyła się w 2011 roku. W grudniu 2017 roku zrekonstruowany czołg został zakupiony przez Muzeum Wojska Polskiego za niecałe 2 miliony złotych.

Czołg 7TP w rozrywce interaktywnej

Czołg 7TP występuje w wielu grach komputerowych, takich jak Panzer General na planszach „Poland” i „Warsaw”, jest podstawowym wozem Polskich Sił Pancernych w Blitzkrieg, a także pojawia się na dwóch polskich mapach w modyfikacji Forgotten Hope do gry Battlefield 1942 oraz w Hearts of Iron IV, obok prototypów 9TP i 10TP. Dodatkowo, można go znaleźć w grze World of Tanks jako część polskiego drzewa, a także w Codename Panzers, Total Tank Simulator i w samouczku gry Sudden Strike 4 (w wersji pierwszej, razem z tankietkami TKS).

Przypisy

Bibliografia

  • Janusz Magnuski, „Czołg lekki 7TP” vol.I, Militaria, 1996.
  • J. Magnuski, „7TP vol.II”, Militaria (317), Warszawa 2009.
  • Leszek Komuda, „Polski czołg lekki 7TP”, TBiU nr 21, 1973.
  • Adam Jońca, Rajmund Szubański, Jan Tarczyński, „Pojazdy Wojska Polskiego 1939”, WKŁ, 1990.
  • J. Magnuski, „Produkcja czołgów 7TP 1935-39 r.”, nTW 12/1996.
  • J. Magnuski, „Angielski lekki czołg Vickers Mark E w polskiej służbie”, nTW 5/1999.
  • R. Szubański, „Polska broń pancerna 1939”, wydawnictwo MON, 1982.
  • „Dane organizacyjne i techniczne dla prac kwatermistrzowskich w polu”, Warszawa 1939, Sztab Główny – Oddział IV, L.dz.1230/IV.Mob.39
  • Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 Tom 1. Czołg lekki 7TP

Linki zewnętrzne