78 Pułk Strzelców Słuckich (78 pp) – jednostka piechoty Samoobrony Litwy i Białorusi oraz Wojska Polskiego II RP.
Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej
Na początku lutego 1920 roku w Baranowiczach powstał baon zapasowy Słuckiego Pułku Strzelców, który został dowodzony przez podpułkownika Stanisława Szymanowicz-Szymańskiego. Batalion składał się z oficerów i żołnierzy przybyłych z innych pułków 1 i 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Już 10 kwietnia sformowano Słucki Pułk Strzelców, który wchodził w skład dwóch czterokompanijnych batalionów oraz kompanii technicznej. Rekruci, urodzeni w 1901 roku, rekrutowali się z Powiatowych Komend Uzupełnień z Płocka, Warszawy, Łodzi i Mińska Mazowieckiego. Pierwszym dowódcą pułku został podpułkownik Jan Januszewski. Mimo że pułk zachował nazwę „słucki”, to powiat słucki po podpisaniu traktatu po wojnie polsko-bolszewickiej znalazł się w granicach Rosji. 29 kwietnia pułk udał się do Grodna, gdzie pełnił służbę wartowniczą w twierdzy oraz kontynuował szkolenie rekrutów. 31 maja jednostka została skierowana na linię demarkacyjną polsko-litewską, gdzie podlegała gen. Majewskiemu, dowódcy 7 Armii, i zajmowała odcinek od jeziora Tauroginie do Dyneburga. II batalion pułku otrzymał rozkaz opuszczenia linii demarkacyjnej, został przetransportowany do Ignalina, a następnie pieszo udał się w kierunku Widze, które zostało zajęte przez Rosjan. Wobec tego batalion otrzymał rozkaz bronienia rzeki Dzisny na odcinku od jeziora Dzisna do Melegian. 8 lipca zmasowany atak wojsk sowieckich, przy ich miażdżącej przewadze, wymusił na batalionie odwrót po bohaterskiej obronie (dwie kompanie zaginęły bez wieści i nigdy nie wróciły do jednostki). Następnie batalion utworzył nową linię obrony w okolicach wsi Nowa Derewnia, a po przełamaniu tej pozycji, dalszy odwrót przebiegał wzdłuż torów kolejowych Wilno – Święciany. W rejonie Czerwonego Dworu pułk otrzymał rozkaz przejścia do dyspozycji dowódcy IV Brygady Litewsko-Białoruskiej z 2 DLit-Biał. 15 lipca jednostka stacjonowała w Niemenczynie. I batalion pułku pozostał na linii demarkacyjnej do 7 lipca. 2 kompania tego batalionu, odpowiedzialna za utrzymanie łączności z II batalionem, została otoczona przez Litwinów i wzięta do niewoli, podczas gdy reszta batalionu rozpoczęła odwrót w kierunku Święcian. W pobliżu wsi Kożaczyzna, 9 lipca, batalion stoczył zwycięski bój z wojskami bolszewickimi. W trakcie dalszego odwrotu 1 kompania została otoczona przez kawalerię wroga i nigdy nie powróciła do jednostki. 3 i 4 kompanie, które dotarły do Święcian, zostały włączone do białostockiego pułku strzelców.
W pierwszych walkach, podczas generalnej ofensywy wojsk sowieckich, straty „młodego” pułku były znaczne – ponad 600 żołnierzy zginęło, zostało rannych lub zaginęło. 15 lipca pułk w składzie jednego batalionu przeszedł do Wilna, aby być do dyspozycji dowódcy 2 DLit.-Biał. Kompanie włączone do białostockiego pułku w toku dalszych działań zostały otoczone, rozbrojone i internowane przez Litwinów.
I batalion, który dotarł do Niemenczyna, został przydzielony do grupy płk. Zawistowskiego i skierowany do Grodna, gdzie dokonano reorganizacji pułku, tworząc jeden pełny batalion z trzema kompaniami i plutonem karabinów maszynowych. 19 lipca bolszewicy, po sforsowaniu Niemna w rejonie Hoży, rozpoczęli natarcie na Grodno. Pułk bronił m.in. dworca kolejowego i wycofał się jako ostatni polski oddział przez drewniany most na zachodni brzeg Niemna. Z zajmowanej pozycji obronnej pułk opuścił 20 lipca i marszem przez Kuźnicę udał się do Sokółki. Tam przybył batalion marszowy utworzony w Kielcach z kompanii marszowych 26 pp, 2 pp Leg. i 4 pp Leg., który został wcielony do 78 pp jako III batalion. Od 23 lipca wszedł on w skład grupy płk. Zawistowskiego. Tego samego dnia 10. i 11. kompanie zostały wysłane jako osłona czołgów do Kuźnicy.
Pozostałe pododdziały pułku toczyły zacięte walki pod Sokółką i musiały ustąpić przeważającym siłom wroga. W dalszym odwrocie batalion stoczył boje pod Czarnowem i Rykami, wycofując się w kierunku Komorowa i Jaszczułt. 6 sierpnia z pozostałych żołnierzy batalionu utworzono jedynie jedną kompanię, która przy wsparciu pociągu pancernego „Mściciel” utrzymała pozycje w Juszczałtach do następnego dnia, kiedy to została zluzowana przez 44 pp.
Działania batalionu detaszowanego (odkomenderowanego)
Po wyjeździe pułku z Grodna, batalion zapasowy wystawiał posterunki na drogach i wzdłuż linii dawnych okopów niemieckich na wschód od Baranowicz. Do 1 lipca kierował grupami uchodźców, przechwytywał dezerterów oraz małe oddziały, które odłączyły się od jednostek macierzystych. Jako batalion detaszowany został podporządkowany dowódcy 4 Armii. 18 lipca otrzymał rozkaz marszu w kierunku Słonima. W czasie drogi wielokrotnie toczył zacięte boje z nieprzyjacielem. 19 lipca wieczorem dotarł do Słonima i został przydzielony do 1 DLit.-Biał. W nocy na 20 lipca skierowano go do Wołkowyska, a następnie do Mostów nad Niemnem, gdzie miał obsadzić folwark Nowiny. Na tej pozycji, pomimo licznych ataków nieprzyjaciela, pozostał do 24 lipca i dopiero na rozkaz dowódcy dywizji wyruszył w kierunku Pieski. W krwawych bojach polskie oddziały przebiły się przez pierścień nieprzyjaciela, wywalczając sobie odwrót. Zdziesiątkowany batalion otrzymał rozkaz odejścia przez Bielsk Podlaski, Szepietowo do Ostrowi Mazowieckiej. Zdolnych do walki żołnierzy wcielono do nowogródzkiego pułku strzelców, a oficerów i rannych odesłano do Kalisza, gdzie formował się odrodzony słucki pułk.
Dalsza reorganizacja pułku
8 sierpnia, z powodu dużych strat i braku możliwości dalszej reorganizacji, dowódca 2 DLit.-Biał. rozwiązał słucki pułk strzelców. 136 szeregowych wcielono do kowieńskiego pułku strzelców, a oficerowie i funkcyjni odjechali do batalionu zapasowego w Kaliszu. W sierpniu, na rozkaz Dowództwa Okręgu Generalnego – Łódź, rozpoczęto ponowną formację pułku. Równocześnie zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza w Modlinie formował się drugi słucki pułk strzelców. Na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa połączono obie jednostki w Modlinie, a oddział formowany w Kaliszu stał się 3 batalionem pułku. Wiosną 1921 zmieniono nazwę na 78 pułk piechoty, podporządkowując go dowództwu 20 Dywizji Piechoty. W lipcu, po czasowym pobycie w Warszawie, został przetransportowany do Baranowicz, gdzie miał stałe miejsce pobytu.
Kawalerowie Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920:
- ppor. Józef Dworski
- kpt. Jan Karasiński
Pułk w okresie pokoju
W okresie międzywojennym 78 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IX w garnizonie Baranowicze (batalion zapasowy w Brześciu). Wchodził w skład 20 Dywizji Piechoty.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił dzień 26 lipca jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę bohaterskiego czynu podchorążego Aleksandra Otto, który 26 lipca 1920 roku na czele plutonu 11. kompanii poprowadził atak, dotarł do stanowisk nieprzyjacielskiej artylerii i zmusił wroga do ucieczki, zdobywając przy tym działo oraz biorąc 20 jeńców.
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 78 pułk piechoty został zaliczony do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywano go do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowili 68 oficerowie i 2200 podoficerów oraz żołnierzy.
78 pp w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
78 pułk piechoty został zmobilizowany na podstawie planu mobilizacyjnego „W”, obowiązującego od 30 kwietnia 1938. Tabele mobilizacyjne 78 pp z okresu jego mobilizacji nie uwzględniały późniejszych zmian i poprawek. Mobilizację alarmową 78 pp przeprowadzono 23 marca 1939 w garnizonie Baranowicze. Mobilizacja rozpoczęła się o godz. 16.00 23 marca 1939 w grupie czerwonej, w jej trakcie zmobilizowano oddziały i pododdziały:
- 78 pułk piechoty, w czasie od A+18 do A+36 zorganizowany na etatach wojennych,
- dowództwo grupy kompanii asystencyjnych nr 8, w czasie A+40,
- kompania asystencyjna nr 91, w czasie A+40,
- kompania asystencyjna nr 192, w czasie A+44,
- kompania plot. km typ A nr 19, w czasie A+48.
Mobilizacja przebiegła sprawnie, stawiennictwo rezerwistów było wzorowe, łącznie z przybyłymi z terenów centralnej i zachodniej części kraju. Pobór koni i wozów odbył się zgodnie z planem, jednak jakość koni i wozów była słaba. Warsztaty pułkowe starały się doprowadzić tabor konny i uprząż do stanu, który umożliwiłby podjęcie marszu. Po dokonaniu ewidencji stanów, pobraniu materiałów, mobilizację prowadzono w okolicznych wsiach. Zabrakło broni krótkiej dla części oficerów i podchorążych rezerwy. I batalion był w całości mobilizowany na terenie koszar pułku w Baranowiczach, wcielono do niego najwcześniej przybyłych rezerwistów, a w pierwszej kolejności pobrano sprzęt, broń i wyposażenie. Następnie, aby kontynuować dalszą organizację, odszedł do wsi Litwa. O godz. 4.00 24 marca osiągnął zdolność marszową, a następnie przeszedł na stację Baranowicze Centralne, załadował się tam do wagonów kolejowych i o godz. 15.00 25 marca odjechał w kierunku Płońska, rejonu koncentracji pułku. II batalion rano 25 marca osiągnął gotowość marszową, po mszy św. i złożeniu przysięgi odszedł celem dalszej organizacji do wsi Odachowszczyzna na nocleg. 26 marca II batalion odmaszerował na stację kolejową Baranowicze Poleskie, po załadowaniu w wagony kolejowe w południe 26 marca odjechał w ślad za I/78 pp. III batalion mobilizował się w koszarach, po zmobilizowaniu 26 marca załadował się do wagonów na stacji Baranowicze i w południe odjechał w rejon Płońska. Pododdziały specjalne pułkowe w nocy 26/27 marca o godz. 2.00 rozpoczęły załadunek i o godz. 6.00 27 marca odjechały transportem kolejowym. Transporty 78 pułku piechoty pojechały trasą: Brześć nad Bugiem-Bereza Kartuska-Łuków-Siedlce-Warszawa-Modlin-Płońsk. I batalion dotarł do Płońska 26 marca o godz. 23.00 i odszedł do wsi Ćwiklinek. II batalion przybył do Płońska 27 marca i przeszedł do wsi Sochocin. III batalion przybył do Płońska 28 marca i został skierowany do Sochocina. Transport z pododdziałami pułkowymi osiągnął Płońsk 29 marca o godz. 10.00, następnie również przeszedł do Sochocina.
W rejonie Płońska pułk przebywał do 5 lipca, uzupełniając sprzęt i uzbrojenie, prowadząc szkolenie i zgrywanie pododdziałów. Prowadzono marsze, ćwiczenia aplikacyjne dla oficerów, strzelania i ćwiczenia bojowe. Zgrywanie pułku utrudniła rotacja powoływanych i zwalnianych rezerwistów, zarówno oficerów, jak i szeregowych. W maju zmieniono dowodzących 78 pp, z pełniącego obowiązki dowódcy ppłk. Kazimierza Gorzkowskiego na ppłk. Kazimierza Dudzińskiego. Od 5 do 11 czerwca pluton artylerii piechoty 78 pp wraz z I dywizjonem 20 pułku artylerii lekkiej przebywał na poligonie w Czerwonym Borze, gdzie prowadził strzelania. 5 lipca 78 pułk piechoty opuścił Sochocin i Ćwiklinek, wykonując marsz poprzez Ciechanów do rejonu Mławy. W odległości od 15 kilometrów do 5 kilometrów od Mławy pułk zakwaterował się we wsiach: Żurominek – I/78 pp, Drogiszka – II/78 pp, Turza Mała – III/78 pp i Dąbrowa – pododdziały pułkowe. W trakcie pobytu w tym rejonie pododdziały prowadziły prace fortyfikacyjne na przydzielonych odcinkach obrony na przedpolu Mławy. Wykonywano rowy strzeleckie, przeszkody przeciwpancerne, schrony ziemne i stanowiska ckm. Prace fortyfikacyjne prowadzono bardzo intensywnie. W okresie letnim szczególnie nasiliła się rotacja stanów osobowych, co spowodowało przybycie rezerwistów słabiej wyszkolonych, tak intensywnego szkolenia już nie prowadzono, z uwagi na liczne prace fortyfikacyjne. W połowie sierpnia dokonano przesunięcia pułku bliżej przewidywanych stanowisk obronnych. I/78 pp zajął rejon wsi Mławka, II/78 pp przeszedł do wsi Windyki i tam wspomagał 80 pułk piechoty w pracach fortyfikacyjnych. Pluton artylerii piechoty 78 pp od 11 sierpnia zajął stanowiska na południowym skraju Mławy. 20 sierpnia, w związku z koncentracją wojsk niemieckich na pozycjach wyjściowych w Prusach Wschodnich, w pułku ogłoszono pogotowie bojowe. W nocy 23/24 sierpnia II batalion został przegrupowany do Mławy i zajął stanowiska obronne w rejonie Stara Wólka-Nowa Wólka.
W koszarach 78 pp w Baranowiczach pozostały nadwyżki mobilizacyjne złożone z rezerwistów oraz kadry zawodowej pułku. Dodatkowo w ramach poboru wiosennego w koszarach przebywali żołnierze nowo wcieleni, których intensywnie szkolono przez wyznaczoną kadrę. Całość pozostałości wchodziła w skład Oddziału Zbierania Nadwyżek 78 pp. Dowodził nimi mjr Ludwik Rau. Podczas zarządzonej mobilizacji alarmowej 24 sierpnia podjęto w koszarach 78 pp mobilizację w grupie zielonej, w czasie Z+28 dalszych pododdziałów:
- batalion km i broni towarzyszących nr 3,
- kompania przeciwpancerna typ I nr 20.
Po zmobilizowaniu oba oddziały pozostały w Baranowiczach. Dodatkowo w Ośrodku Wyszkolenia Przeciwpancernego OK nr IX przy 78 pułku piechoty, sformowano zgodnie z planem pokojowej rozbudowy WP po wejściu w życie Planu mobilizacyjnego „W2”, zmotoryzowaną kompanię przeciwpancerną nr 91.
29 sierpnia 78 pp otrzymał rozkaz zajęcia stanowisk bojowych w rejonie Mławy.
Działania bojowe pułku
W czasie wojny obronnej w 1939 roku 78 pułk piechoty wchodził w skład 20 Dywizji Piechoty, walczącej w ramach Armii „Modlin”.
Bój na „pozycji mławskiej”
78 pp wraz z 20 Dywizją Piechoty w składzie Armii „Modlin” obsadził centralny odcinek obrony armii, który rozciągał się od Lasu Turskiego (wzgórze 181,1) do wsi Piekiełko (wyłącznie). O świcie 1 września 1939 roku 78 pułk piechoty rozwinął się z przydzielonymi oddziałami w następujący sposób: II Mazurski batalion Obrony Narodowej od wzg. 181,1 do Cegielni Lewickiej, III/78 pp od Cegielni Lewickiej (włącznie) do wsi Mławka (wyłącznie), I/78 pp od skraju wsi Mławka poprzez Folwark Zimocha do wsi Piekiełko (wyłącznie). II/78 pp stanowił odwód dywizji, rozmieszczony po obu stronach szosy Działdowo-Mława na północno-zachodnim skraju wsi Wólka Nowa i Stara. Od godz. 4.40 strona niemiecka rozpoczęła ostrzał artyleryjski stanowisk obronnych na „pozycji mławskiej”, prowadząc 10-minutowe nawały ogniowe na wybrane stanowiska obronne. Szczególnie ostrzeliwano stanowiska I i III batalionów 78 pp. Od godz. 5.45 artyleria niemiecka prowadziła dwugodzinną nawałę ogniową na stanowiska 78 pp. Po niej na pozycje czat pułku uderzyły niemieckie oddziały rozpoznawcze, spychając czatę III/78 pp w rejonie majątku Pruski i czatę I/78 pp w okolicach Iłowa na główne stanowiska obronne pułku około godz. 8.00 w ciężkiej walce. W tych starciach śmiertelną ranę odniósł dowódca czaty I/78 pp ppor. Marian Maliński. O godz. 9.00 niemiecka piechota zaatakowała stanowiska 1 kompanii strzeleckiej zajmującej pozycje obronne na styku z batalionem III/80 pp we wsi Piekiełko. Wielokrotne niemieckie natarcia prowadzone na stanowiska 1 kompanii strzeleckiej były odrzucane ogniem broni maszynowej oraz artylerii polskiej. W trakcie tych walk zginął dowódca 1 kompanii, kpt. Walerian Karczewski. Około południa pozycje I batalionu były atakowane przez niemieckie bombowce nurkujące. Po przedpołudniowych walkach na odcinku batalionu zapanował chwilowy spokój. W godzinach 15.00-17.00 niemiecka artyleria przeprowadziła dwugodzinną nawałę ogniową na stanowiska I batalionu, a następnie z iłowskiego lasu ruszyło niemieckie natarcie w sile batalionu piechoty, prowadzone w stronę Mławki. Broniąca tego odcinka 3 kompania strzelecka, przy bliskim wsparciu II dywizjonu 20 pal, zatrzymała natarcie, a następnie odrzuciła je do tyłu, zadając znaczne straty niemieckiemu batalionowi piechoty. Do końca dnia pozycje I/78 pp były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię, a inne aktywne działania ze strony nieprzyjaciela nie miały miejsca. Na odcinku III/78 pp przez cały dzień trwała wymiana ognia artylerii, a jedynie dochodziło do starć patroli na przedpolu pozycji obronnej. Około godz. 14.00 5 kompania strzelecka z odwodowego II/78 pp, na rozkaz dowódcy dywizji, przeszła na odcinek obrony 80 pp i znalazła się w odwodzie tego pułku. Odwodowy II/78 pp, bez 5 kompanii, o godz. 14.00 podjął przegrupowanie zgodnie z rozkazem dowódcy dywizji na południowy skraj lasu mławskiego, w rejonie wzg. 181,5 przy szosie Mława-Nibork.
2 września od rana artyleria niemiecka ostrzeliwała stanowiska I/78 pp, a podczas jednej z nawał ogniowych III pluton 1 kompanii strzeleckiej nie wytrzymał ostrzału i opuścił stanowiska. Niemiecka piechota, wykorzystując zamieszanie, wykonała wypad, aby zająć opuszczone pozycje, ale dzięki interwencji dowódcy batalionu, pluton powrócił na stanowiska i odparł niemiecki atak. Około godz. 12.00 niemieckie lotnictwo dwukrotnie bombardowało stanowiska I batalionu, a po ostrzale niemiecka piechota przeprowadziła dwa natarcia na styk pozycji I/78 pp i III/80 pp o godz. 13.00 i 14.00, oba natarcia zostały odparte przy wsparciu artylerii dywizyjnej 20 DP. Około godz. 18.00 na pozycje 3 kompanii strzeleckiej wyszło niemieckie natarcie wzdłuż szosy Iłowo-Mława. Na stanowiskach 2 kompanii strzeleckiej odparto rozpoznawcze natarcie niemieckiej piechoty. Na odcinku III/78 pp przez cały dzień trwały walki patroli na przedpolu pozycji. 5/78 pp wspierał 5/80 pp w odparciu niemieckiego natarcia w rejonie wsi Windyki.
3 września od godzin porannych stanowiska pułku na „pozycji mławskiej” były ostrzeliwane przez artylerię niemiecką, której intensywność ognia rosła w miarę upływu godzin. W południe lotnictwo niemieckie rozpoczęło zmasowane naloty na stanowiska obronne 20 DP. Po godz. 17.00 oddziały niemieckie podjęły natarcie na pozycje obronne I/78 pp. W sektorze 3 kompanii strzeleckiej niemiecka piechota sforsowała rzekę Mławkę i podjęła próbę natarcia na stanowiska obronne, w intensywnym ogniu broni maszynowej niemiecki pododdział został zmuszony do wycofania się z dużymi stratami osobowymi. Broniąca styku batalionów I/78 pp i III/80 pp 1 kompania strzelecka została silnie zaatakowana z rejonów wsi Piekiełko i Folwarku Zimocha. Natarcie na styk batalionów zostało odparte przez 1 kompanię strzelecką 78 pp przy wsparciu 9 kompanii strzeleckiej 80 pp. Walki przedłużały się do późnych godzin wieczornych. Na rozkaz dowódcy pułku w ten rejon przybyła odwodowa 4 kompania strzelecka, weszła w kontakt bojowy z nieprzyjacielem, ale przygotowania do kontrataku 4 kompanii zostały odwołane z powodu rozkazu odwrotu. Reszta II/78 pp, bez 4 i 5 kompanii, otrzymała rozkaz przejścia do rejonu Sławogóra Nowa w celu wsparcia w obronie I/80 pp. Na odcinku III/78 pp, po zmasowanych atakach lotnictwa niemieckiego, strona niemiecka przeprowadziła półtoragodzinny intensywny ostrzał artyleryjski. Wieczorem nieprzyjaciel wyprowadził natarcie na pozycje 7 kompanii strzeleckiej w rejonie miejscowości Ruda. Niemieckie natarcie, po sforsowaniu rzeki Mławka, zostało zatrzymane na linii zasieków silnym ogniem broni maszynowej i artylerii. Strona niemiecka ponownie przystąpiła do ostrzału artyleryjskiego, nie podejmując kolejnych ataków. W późnych godzinach wieczornych, na rozkaz dowództwa Armii „Modlin”, 20 DP miała odejść na pozycję opóźniającą w rejonie Opinogóra-Szulmierz-Przasnysz. Dowódca 78 pp otrzymał rozkaz odwrotu w nocy 3/4 września; pułk miał wycofać się dwoma drogami polnymi na Glinojeck do Wyszyn Kościelnych, a następnie dołączyć do kolumny głównej 20 DP i w jej składzie kontynuować marsz.
Odwrót na linię Wisły, Bugu i Narwi
4 września o godz. 5.00 odwrót rozpoczął III/78 pp, który odchodził po kolei kompaniami w kolejności 7, 8 i 9, osłanianymi przez pluton ckm na taczankach. Batalion skoncentrował się we wsi Łomia, skąd wkroczył na szosę mławską i podjął marsz w kolumnie za batalionem III/80 pp pod dowództwem mjr. Bronisława Schlichtingera. W kolumnie znalazły się również bataliony I/79 pp i I/80 pp. Z uwagi na ciągłe bombardowania lotnicze i zagrożenie przez niemieckie oddziały nacierające z kierunku wschodniego, zajęcie stanowisk w rejonie Opinogóry stało się niemożliwe. Wobec powyższego zgrupowanie mjr. Schlichtingera skierowało się przez Strzegowo na Glinojeck i dalej w kierunku Wisły. W rejonie Żurominka III/78 pp został zaatakowany przez lotnictwo niemieckie i uległ rozczłonkowaniu. 8 kompania strzelecka podjęła marsz samodzielnie przez Glinojeck, Wyszogród do Modlina. W rejonie Glinojecka, gdzie były dwa mosty na Wkrze i wysoka grobla wśród bagien, kanalizował się ruch polskich jednostek; lotnictwo niemieckie poddało ten rejon intensywnym atakom lotniczym, w tym bombardowaniom, zadając maszerującym duże straty. II/78 pp, bez 4 i 5 kompanii, zszedł ze stanowisk obronnych po godz. 3.30 i zebrał się w Sławogórze Starej, skąd przez Szydłówek i Szydłowo doszedł do Wyszyn Kościelnych. Z rozkazu dowódcy dywizji skierowany został do wsi Drogiszka. 5 kompania 78 pp, wraz z 3 kompanią strzelecką 80 pp pod dowództwem por. Bolesława Tumiłowicza, pomaszerowały samodzielnie przez Glinojeck do Płońska. 4 kompania, po samodzielnym marszu, dołączyła do macierzystego batalionu we wsi Drogiszka. W rejonie Drogiszki dowódca 78 pp wydał rozkaz marszu II/78 pp przez Glinojeck do Modlina. I batalion 78 pp o godz. 4.30 rozpoczął schodzenie ze stanowisk, w kolejności 1, 2 i 3 kompanie strzeleckie wraz z plutonami ckm. Batalion miał koncentrować się w rejonie Żurominka. Jako ostatnia schodziła osłaniająca odejście batalionu 3 kompania strzelecka. Rozkazu do odwrotu nie otrzymały wszystkie pododdziały; np. plutony II/2 kompanii strzeleckiej broniły pozycji do godz. 9.00 4 września, a IV/1 kompania ckm utrzymywała pozycje aż do godz. 12.00. 3 kompania strzelecka nie zastała w rejonie Żurominka własnego batalionu i podjęła marsz samodzielnie. Większość I/78 pp dotarła do lasów opinogórskich o godz. 11.00; tam także dotarł dowódca pułku ppłk. Kazimierz Dudziński, który podczas odwrotu został ranny. O godz. 14.00 przekazał dowództwo pułku mjr. Antoniemu Bedronkowi, sam odjechał do szpitala. Dowództwo I/78 pp objął kpt. Walerian Nowaczyk. W późnych godzinach popołudniowych I/78 pp podjął marsz w kierunku Glinojecka. Tam, w trakcie bombardowania, uległ rozczłonkowaniu, a jego pododdziały kierowały się różnymi drogami ku Wiśle. Część przez Raciąż do Płocka, część przez Płońsk do Wyszogrodu i na Modlin.
5 września kolumna mjr. Schlichtingera, w skład której wchodził III/78 pp bez 8 kompanii, I/80 pp bez 3 kompanii i I/79 pp, dotarła do Raciąża, skąd na rozkaz gen. bryg. Władysława Andersa podjęła marsz na Płock. W Raciążu do III/78 pp dołączyła 3 kompania strzelecka 78 pp. III/78 pp, w kolumnie mjr. Schlichtingera, osiągnął Bielsk o godz. 18.00, a o godz. 23.00, w składzie kolumny, przekroczył most na Wiśle w Płocku. Z I/78 pp dwa plutony z 1 i dwa plutony z 2 kompanii, po przejściu z rejonu Glinojecka, skierowały się do Wyszogrodu.
6 września o świcie III/78 pp, bez 8 kompanii, z 3 kompanią, opuścił Płock i wyruszył w rejon Brochowa, gdzie koncentrowała się 20 DP. Po całodziennym marszu batalion dotarł do zachodnich skrajów Puszczy Kampinoskiej. Około godz. 3.00 zgrupowanie I batalionu 78 pp, wraz z mjr. Antonim Bedronkiem, osiągnęło Wyszogród, ale po stwierdzeniu, że most został wysadzony, wykonano marsz do Czerwińska na most pontonowy. Po przeprawieniu się przez most, około godz. 5.00, zgrupowanie skierowało się do wsi Myszory na zachodnich krańcach Puszczy Kampinoskiej. W godzinach popołudniowych kompanie 5/78 pp, wraz z 3/80 pp pod dowództwem por. Tumiłowicza, dotarły do Płońska i dołączyły do batalionu III/80 pp. Całość tego zgrupowania nocą 6/7 września wyruszyła do Modlina.
7 września 78 pułk piechoty koncentrował się w rejonie wsi Myszory, gdzie porządkował szeregi. Do pułku dołączały pododdziały, które utraciły łączność z pułkiem w trakcie odwrotu spod Mławy. Dołączył II batalion oraz pododdziały pułkowe z plutonem artylerii piechoty na czele. O godz. 20.00 pułk wyruszył w marsz drogami puszczańskimi w rejon Kazunia przez: Piaski, Krubiczew, Stare Polesie, Wilków Nowy, Leoncin. O godz. 8.00 resztki kompanii 5/78 pp, kompania 3/80 pp oraz batalion III/80 pp osiągnęły Modlin. Z rozkazu gen. bryg. Juliusza Zulaufa oddział ten został wysłany do obrony przedmościa Dębe, celem wzmocnienia tego odcinka. Tego dnia 20 DP weszła w skład Grupy Operacyjnej gen. Zulaufa.
8 września 78 pp, po całonocnym marszu przez Puszczę Kampinoską, zatrzymał się w rejonie miejscowości Rybitew i Kazuń Polski na północno-wschodnich krańcach puszczy. Tego dnia 5 i 8 kompanie strzeleckie 78 pp oraz 9 kompania strzelecka 79 pułku piechoty pod dowództwem kpt. Roberta Hoppe utworzyły zbiorczy batalion piechoty, który razem z III/80 pp, bez 9 kompanii z 3 kompanią 80 pp, utworzyły zgrupowanie ppłk dypl. Konstantego Zaborowskiego. Zgrupowanie obsadziło stanowiska w rejonie Dębego, z zadaniem zamknięcia kierunku na Jabłonnę i obrony linii Narwi. Batalion zbiorczy obsadził rejon Orzechowa, a dwa plutony 8 kompanii 78 pp obsadziły rejon wysadzonego mostu kolejowego w Orzechowie. W nocy 8/9 września 78 pp przeszedł przez most na Wiśle w Nowym Dworze i pomaszerował w rejon Jabłonna, Legionowo.
9 września 78 pp zatrzymał się na postój w lasach Nadleśnictwa Drewnica na zachód od Słupna, gdzie podjął reorganizację oddziałów. Pułk przesunięto do południowej części lasu majątku Jabłonna, wschód od Nieporętu, i tam kontynuował reorganizację. Poszczególne bataliony zajęły rejony: I/78 pp, po przemarszu przez Nieporęt i Białobrzegi, stanął na postój w pobliżu gajówki położonej po północnej stronie budowanej drogi Białobrzegi-Beniaminów. II/78 pp po przemarszu poprzez Wieliszew-Nieporęt w lesie przy skrzyżowaniu dróg Nieporęt-Struga i Nieporęt-Rembelszczyzna. III/78 pp, po początkowym błądzeniu i marszu przez Kąty Węgierskie w kierunku Strugi, został zawrócony i zatrzymał się na północno-zachodnim cyplu lasów majątku Jabłonna, w pobliżu gajówki. Dowództwo pułku i pododdziały pułkowe znajdowały się w Nieporęcie, a dowódca pułku na plebanii. Podczas walk i odwrotu spod Mławy pułk poniósł straty bliskie 35% stanu osobowego. Po reorganizacji bataliony liczyły około 500 żołnierzy z 5-7 ckm w każdym.
Walki na linii Bugu i Narwi
10 września 1939 w godzinach popołudniowych dowódca 20 DP otrzymał rozkaz obsadzenia odcinka obronnego na linii Bugu i Narwi od Zegrza do ujścia rzeki Rządzy. W I rzucie obrony stanowiska miał zająć 78 pp wraz z 80 pp. 79 pp pozostał w odwodzie dywizji. W związku z tym, w godzinach wieczornych, III/78 pp, bez 8 kompanii, przeszedł do wschodniej części lasu majątku Zegrze, w rejonie Białobrzeg, a II/78 pp został skierowany na południowy wschód od Nieporętu, w rejon gajówki, na zachód od szosy.
11 września oddział niemiecki sforsował Bug i Narew pod Rynią, rozpoczynając przesuwanie w kierunku wsi Wolica. Po nocnym przegrupowaniu III/78 pp (bez 8 kompanii) zajął stanowiska wyjściowe przy drodze Beniaminów-Rynia. W ciągu dnia III batalion ponownie został przesunięty na skrzyżowanie dróg Wieliszew-Legionowo-Zegrze-Nieporęt, gdzie stał do rana 12 września. 11 września po południu odtworzona 5 kompania strzelecka II/78 pp została wyznaczona do rozpoznania północno-wschodniego skraju lasu majątku Zegrze, na południe od Ryni. W trakcie działań rozpoznawczych przed wsią Siwek została ostrzelana ogniem niemieckiej artylerii, a wysłany patrol oficerski stwierdził obecność niemieckich oddziałów obsadzających rzekę Rządzę. Poległ tam dowódca 5 kompanii ppor. Włodzimierz Askoldowicz, a kompania samowolnie wycofała się na pozycje II/78 pp. Natarcie 80 pp nie doprowadziło do wyparcia oddziałów niemieckich. Tego dnia gen. Zulauf rozwiązał zgrupowanie ppłk. dypl. Zaborowskiego, do pułku wyruszyły kompanie z batalionu zbiorczego kpt. Roberta Hope, które dotarły do pułku przed