75 mm armata przeciwlotnicza wz. 26
75 mm armata przeciwlotnicza wz. 26 to polski prototyp działka przeciwlotniczego z okresu międzywojennego, zbudowany na bazie lufy francuskiej armaty polowej mle 1897.
Historia
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, uzbrojenie przeciwlotnicze w nowo formującym się Wojsku Polskim było bardzo ograniczone. Dysponowano jedynie kilkoma francuskimi armatami przeciwlotniczymi kal. 75 mm, niemiecką armatą wz. 17 oraz trzema austro-węgierskimi armatami wz. 5/8. Zakup nowoczesnych dział za granicą przewyższał możliwości finansowe państwa.
W związku z tym, na początku lat 20. XX wieku, polskie dowództwo postanowiło zaadaptować do celów przeciwlotniczych zdobyczne rosyjskie armaty polowe wz. 1900 i wz. 1902. W tym celu opracowano specjalny pomost do strzelań przeciwlotniczych, a także przyrządy oraz tabele. Prace nad przystosowaniem armat wz. 1902 rozpoczęto w 1924 roku w Zbrojowni nr 2 w Warszawie, gdzie powstało około 80 takich dział, które trafiły m.in. do 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej.
W 1925 roku Komitet dla Spraw Uzbrojenia zlecił zakup nowych francuskich armat przeciwlotniczych kal. 105 mm oraz 75 mm. Jednakże napotkano poważne trudności w dokonaniu zakupu odpowiednich armat. W 1926 roku szef Departamentu Uzbrojenia, Kazimierz Kieszniewski, zaproponował rozpoczęcie krajowej produkcji dział własnej konstrukcji. Nowe działo miało być wyposażone w lufę kal. 75 mm z francuskiej armaty mle 1897 oraz specjalnie zaprojektowany oporopowrotnik, który miał zredukować odrzut, zwiększając prędkość początkową pocisków do 700 m/s i umożliwiając ogień na wysokości do 7000 m. Rozważano również stworzenie nowej lufy kal. 75 mm z zamkiem automatycznym lub półautomatycznym, lecz ostatecznie zdecydowano się na pierwszą opcję ze względów oszczędnościowych.
10 grudnia 1926 roku Departament Uzbrojenia Ministerstwa Spraw Wojskowych złożył zamówienie na budowę prototypu działa przeciwlotniczego „Starachowice-Kolberg”, na co przeznaczono 100 tys. złotych. Konstrukcję łoża zaprojektował Wydział Konstrukcyjny Towarzystwa Starachowickich Zakładów Górniczych S.A. pod kierunkiem inż. Jeana Marchandreau, a przyrządy celownicze opracowano w Fabryce Aparatów Optycznych H. Kolberg S.A. w Warszawie.
Według wytycznych, projektowana armata przeciwlotnicza miała mieć następujące parametry:
- kąt ostrzału poziomego – 360°;
- maksymalny kąt podniesienia – 85°;
- strzelanie w płaszczyźnie poziomej z zakresem do 60°, a w innych wycinkach strzelania tylko przy kątach podniesienia powyżej 15°;
- możliwość natychmiastowego strzelania w przypadku niespodziewanego ataku przeciwnika.
Ukończony prototyp został zaprezentowany komisji w 1927 roku, która stwierdziła, że opracowane działo zawiera wiele niedociągnięć. Uznano, że prototyp nie nadaje się do strzelania ani do celów powietrznych, ani naziemnych, co skutkowało jego dyskwalifikacją. Zasugerowano powrót do projektu z nową lufą, jednak plany te zostały wstrzymane z powodu rozpoczęcia w 1931 roku negocjacji z firmą Driggs Ordnance & Engineering Company w celu zakupu licencji na produkcję dział przeciwlotniczych kal. 76,2 mm.
W wyniku zerwania negocjacji przez Amerykanów w 1933 roku, powrócono do własnego projektu działa przeciwlotniczego kal. 75 mm, co doprowadziło do opracowania armaty przeciwlotniczej wz. 36.
Konstrukcja
Armata przeciwlotnicza wz. 26 składała się z działa oraz przodka. W czasie przemarszów działo było zaczepione tylnymi ogonami o hak pociągowy przodka, z lufą skierowaną w odwrotną stronę w porównaniu do bojowej pozycji. Transport armaty wz. 26 odbywał się z użyciem zaprzęgu składającego się z trzech par koni.
Działo składało się z ośmiu podstawowych elementów: lufy i oporopowrotnika, łoża obrotowego, wieżyczki (cokołu), platformy, ogonów podporowych, zaczepu łoża oraz kół.
Armata wz. 26 używała lufy pochodzącej z francuskiej armaty mle 1897, jednak w celu poprawienia jej parametrów zastosowano zmodyfikowany oporopowrotnik.
Lufa wraz z oporopowrotnikiem była zamocowana w obrotowym łożu ze stali odlewanej, w którym znajdowały się mechanizmy podniesieniowy oraz kierunkowy, a także przyrządy celownicze. Mechanizm podniesieniowy pozwalał na regulację kąta lufy od -9° 40’ do +85°, natomiast mechanizm kierunkowy umożliwiał pełny obrót łoża o 360°. Przyrządy celownicze składały się z lunet o sześciokrotnym powiększeniu, umieszczonych po obu stronach łoża. Lewy celownik służył do prowadzenia ognia, zaś prawy do naprowadzania działa. Lunety demontowano na czas marszu i transportowano w odpowiednio wyściełanej skrzyni na przodku. Dodatkowo do łoża przymocowane były dwa siedziska dla strzelców, które poruszały się w synchronizacji z obrotem łoża.
Platforma działa wykonana była z blachy stalowej, z przegubami ogonów podporowych na czterech rogach. Do platformy przytwierdzona była wieżyczka (cokół), na której umieszczano łoże z lufą. Cały ciężar lufy, łoża i wieżyczki spoczywał na platformie. Do platformy przymocowane były dwa duże koła ze stali, które demontowano podczas przygotowywania działa do strzelania, a następnie ponownie instalowano do transportu.
Armatę wz. 26 można było używać na trzy sposoby: strzelanie z platformy (po umieszczeniu platformy na ziemi), strzelanie na kołach (tylko w przypadku samoobrony) oraz strzelanie na stałym fundamencie (wieżyczka z łożem oraz lufą były zdjęte z platformy i umieszczone na betonowej płycie w fundamencie).
Podczas bezpośredniego strzelania przeciwlotniczego celownicze za pomocą lunet naprowadzali lufę działa na cel. Przy strzelaniu pośrednim wartości kątów podniesienia i obrotu były dostarczane przez zewnętrzne źródła. Możliwe było także prowadzenie ognia do celów naziemnych, kiedy używano lunet do celowania.
Przypisy
Bibliografia
Piotr Rozwadowski: Polskie armaty przeciwlotnicze 75 mm wz. 36/37 oraz 40 mm Bofors. T. 183. Warszawa: Dom wydawniczy Bellona i Agencja Wydawnicza CB, 1998, seria: Typy Broni i Uzbrojenia. ISBN 83-11-08906-X. (pol.).
Zbigniew Moszumański. Polska armata przeciwlotnicza kalibru 75 mm wz. 26. „Poligon”. 4/2009, s. 50-59, 2009. Warszawa: Magnum-X Sp. z o.o.. ISSN 1895-3344. [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14]. (pol.).
Paweł Janicki: Armata wz. 1897 kal. 75 mm (Schneider). T. 26. Edipresse Polska S.A., 2014, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. ISBN 978-83-7769-574-6. (pol.).